قالامگەرلەر ارون اتابەككە اراشا سۇراپ توقاەۆقا حات جازدى

مۇرات اۋەزوۆ، ۇلىقبەك ەسداۋلەت، ولجاس سۇلەيمەنوۆ باستاعان ءبىر توپ اقىن-جازۋشى تۇرمەدە وتىرعان ديسسيدەنت، اقىن ارون اتابەكتى بوساتۋدى سۇراپ، حات جازدى. حاتتىڭ ءماتىنى قۇقىق قورعاۋشىلار «ساياسي تۇتقىن» دەپ سانايتىن ارون اتابەكتىڭ ادۆوكاتى شىنقۋات بايجانوۆتىڭ Facebook جەلىسىندەگى پاراقشاسىندا  جاريالاندى.

حاتتا اۆتورلار اقىننىڭ سوڭعى كەزدە دەنساۋلىعى كۇرت ناشارلاپ كەتكەنىن ايتىپ، بوساتۋدى سۇراعان. ونىڭ 2006 جىلى «ايگىلى «شاڭىراق» وقيعاسى بويىنشا جالعان جالامەن 18 جىلعا يتجەككەنگە ايدالىپ كەتكەنى» ايتىلعان.

«...جان ازابى ءوز الدىنا، تۇرمەدەگى قيناۋ مەن ازاپتاۋدىڭ الۋان ءتۇرىن باسىنان كەشىرگەن ارون اتابەكتىڭ دەنساۋلىعى بىرنەشە جىلدان بەرى كۇرت ناشارلاپ كەتتى. جاسى 70-كە تاياعان قارتتىڭ ەكى قول مۇلدەم كوتەرىلمەيدى، جۇرەكتىڭ يشەميالىق اۋرۋى قان قىسىمى، بۇيرەك-وكپە، بۋىن اۋرۋلارىنا ت.ب. ومىرىنە قاۋىپ توندىرەتىن، تۇرمە جاعدايىندا ەمدەلۋگە كەلمەيتىن كەسەلدەرگە دۋشار بولدى. «كوزىمنىڭ تىرىسىندە قادىرلە مەنى!.. ولگەسىن باسىما كوك تاس قويىپ، قۇرمەتتەپ كەرەك ەمەس!» دەگەن ەكەن ءبىر قارت نازالانىپ... سول ايتپاقشى، حالىق باتىرىن كوزى تىرىسىندە بوستاندىققا شىعارىپ، دەنساۋلىعىن تۇزەتۋگە جاعداي جاساساڭىز نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى. «ەلىم-قازاعىم!» دەپ جانىن شۇبەرەككە تۇيگەن باتىرىمىزدان تاس زىنداندا ايىرىلىپ قالساق، ارىمىزعا سىن بولارى حاق! ۇرپاق الدىندا ۇياتتى بولمايىق، پرەزيدەنت مىرزا!» دەلىنگەن حاتتا.

ادەبيەتشىلەر قاۋىمىنىڭ پرەزيدەنتكە جازعان اراشا حاتى. فوتو: Facebook جەلىسى

حاتتىڭ سوڭىنا ۇلىقبەك ەسداۋلەت، ولجاس سۇيلەيمەنوۆ، مۇرات اۋەزوۆ، باقىت بەدەلحان، امانتاي اسىلبەك، گۇلجان ەرعاليەۆا، تالعات ايتباي قول قويعان. 2020 جىلدىڭ 25 جەلتوقسانىندا جازىلدى دەپ كورسەتىلگەن.

ادۆوكات شىنقۋات بايجانوۆتىڭ سوزىنە قاراعاندا، حات جازۋ تۋرالى باستامانى ارون اتابەكتىڭ جاناشىرلارى، سەرىكتەستەرى كوتەرگەن. حات بيىل جىبەرىلگەن، بىراق پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنەن ازىرگە جاۋاپ تۇسپەگەن.

حاتقا قول قويعان كەيبىر اقىن-جازۋشىلار «ساياسي ساناسى جوعارى، ۇلت اقىنى اروندى بوساتۋ كەرەك، ونى تۇرمەدە ازاپتاپ، وتىرعىزىپ قويۋ – كۇنا» دەگەن پىكىردە.

ادۆوكات شىنقۋات بايجان. فوتو: Abai.kz

اتابەككە ەرىكتى تۇردە ادۆوكات بولعان بايجان اباي پورتالىنا بەرگەن سۇحباتىندا پاۆلودارداعى تۇرمە باسشىسىنا بىرنەشە رەت حات جازعانىن ايتادى. زاڭگەر پىكىرى:

«قىلمىستىق كودەكستىڭ 75-بابىنا سايكەس، دەنساۋلىعىنا بايلانىستى تۇرمەدەن مەزگىلىنەن بۇرىن بوساتۋ، جازاسىن جەڭىلدەتۋ نەمەسە تۇرمەنى ءۇي قاماققا اۋىستىرۋ سەكىلدى مۇمكىندىكتەر بار. ول ءۇشىن تۇرمە باسشىسى وسىنداي ۇسىنىسپەن سوتقا جۇگىنە الادى.

ماعان الما حابارلاسىپ، اكەسىنىڭ قان قىسىمى جوعارى ەكەنىن، قانت ديابەتى بار ەكەنىن ايتتى. تۇرمەدە سوققىعا جىعىلعان ەكەن. سودان ءبىر قولى دۇرىس ىستەمەيتىنىن ايتتى. اسقازان، بۋىن اۋرۋلارى تاعى بار. وسىلاردى ايتىپ، دەنساۋلىعى ناشارلاعان ادامدى نەگە ءالى كۇنگە تۇرمەدە ۇستاپ وتىرعانىن، 75-باپقا سايكەس، نەگە ءالى كۇنگە سوتقا ۇسىنىس جازىلماعانىن سۇراپ حات جولدادىم.

وسىدان سوڭ، سەمەنوۆا دەگەن كەلىنشەك تۇرمەگە كىرىپ، ارونمەن سويلەسىپتى. «اروننىڭ دەنساۋلىعى جاقسى ەكەن» دەپ حابارلادى. ول ۆيدەونى وسى جەلىگە جاريالادى. ول جەردە دە اروننىڭ ارەڭ وتىرعانى، تەلەفوندى ۇستاپ تۇرۋعا شاماسى كەلمەگەنى انىق بايقالىپ تۇر.

سوسىن، پاۆلودار تۇرمەسىنىڭ باسشىلىعىنا ەكىنشى مارتە حات جولدادىم.  پاۆلودار وبلىستىق دەنساۋلىق ساقتاۋ باسقارماسىنان ارنايى كوميسسسيا قۇرىلىپ، ارونى اتابەكتىڭ دەنساۋلىعىن باستان-اياق تەكسەرۋى كەرەكتىگىن تالاپ ەتتىم. ءتارتىپ بويىنشا، تۇرمە باسشىلىعى اروننىڭ جازاسىن جەڭىلدەتىپ، ۇيقاماققا اۋىستىرۋدى سۇراۋى ءۇشىن قر دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ قارارى بويىنشا جاڭاعى كوميسسيا شەشىمى كەرەك. كوميسسيا شاقىرىڭىز، بارلىق اناليزدەرىن الىڭىز دەپ سۇرادىم. ەكى ۇسىنىسىمدى دا جەلىدە جاريالادىم.

كەيىن ولار ماعان جاۋاپ جازىپتى. «ءسىزدىڭ ۇسىنىسىڭىز بويىنشا كوميسسيا تاعايىنداماق ەدىك، ارون اتابەكتىڭ ءوزى قارسى بولدى. مىنە، ءوز حاتى دەپ قولمەن جازىلعان حاتتى تىركەپتى. وندا: «دەنساۋلىعىمدى تەكسەرتۋگە قارسىمىن» دەپ جازىپتى. وسىعان سايكەس، ءبىز كوميسسيا تاعايىنداپ، تەكسەرىس جاساي المايمىز»، – دەپتى. ال تۇرمە دارىگەرلەرى تەكسەرگەندە، دەنساۋلىعى جاقسى بولىپتى-مىس.

سوسىن مەن «نۇر وتانعا» (ب.بايبەككە) «كۋيس» باستىعىنا تاعى حات جولدادىم. تۇرمەدەگى، ەركىندىگى جوق ادامنان رۇقسات سۇراۋ كەرەك پە؟ باس ەركىندىگى جوق ادامنان كىم رۇقسات سۇرايدى؟ تۇرمە باسشىلىعى ارون اتابەكتەن رۇقسات سۇرادى دەگەنگە سەنۋگە بولا ما؟ دەنساۋلىعى كۇرت ناشارلاپ كەتكەن ادامدى نەەگ وزدەرى تەكسەرمەيدى؟

«ەگەر ارون اتابەك تۇرمەدە قايتىس بولىپ كەتسە، وعان ەرتەڭ سىزدەر كىنالى بولاسىزدار! 68-دەگى قارت كىسى، اقىن، ساياسي ديسسيدەنت دەپ تانىلعان ادام، حالىقارالىق سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى اتانعان ادام تۇرمەدە كوز جۇمسا، ول – جاقسى ات ەمەس»، – دەپ جازدىم.

جاۋاپ بەرگەن جوق. تەك حاتىم تىركەلدى دەپ حابارلادى. وسىدان كەيىن، پاۆلودار تۇرمەسىنىڭ باسشىسى ماعان ەكىنشى مارتە جاۋاپ جازىپتى. ول جاۋابى دا الدىڭعىسىن تولىق قايتالاعان. «75-باپپەن شىعارا المايمىز. ءوزى رۇقسات بەرمەدى»، – دەپتى.

وسىدان سوڭ، ءبىز پرەزيدەنتكە حات جازۋ تۋرالى شەشىمگە كەلدىك. جان ساۋعا سۇراۋ قازاقتا بار سالت. قالعان 4 جىلىن تۇرمەدە وتەۋگە ارون اتابەكتىڭ دەنساۋلىعى شىداي ما، جوق پا، بەلگىسىز... ارينە، ءبىز حات جازدىق ەكەن دەپ، ماسەلە شەشىلە سالماۋى مۇمكىن. بىراق، «ءۇمىتسىز شايتان» دەگەن».

اتابەك 2006 جىلعى 14 شىلدەدەگى شاڭىراق وقيعاسىنان كەيىن سوتتالعان. سول كۇنى الماتى شەتىندەگى شاڭىراق شاعىن اۋدانىنىڭ تۇرعىندارى بيلىك زاڭسىز سوعىلعان دەگەن ۇيلەردى بۇزۋعا كەلگەن پوليتسيا كۇشتەرىنە قارسىلىق كورسەتىپ، قاقتىعىس بولعان. سالدارىنان 24 جاستاعى پوليتسەي قايتىس بولعان. بيلىك ونىڭ ولىمىنە بىرقاتار جەرگىلىكتى تۇرعىندا جانە سول كۇنى شاڭىراقتا بولعان اقىن، ءارى ديسسيدەنت ارون اتابەكتى ايىپتاعان. اتابەك 18 جىلعا، قۇرمانعازى وتەگەنوۆ 16 جىلعا، ەرعانات تارانشيەۆ 15 جىلعا، رۇستەم تۇياقوۆ 14 جىلعا سوتتالدى. كەيىنگى ەكەۋى 2018 جىلى مەرزىمىنەن بۇرىن بوساتىلدى. وتەگەنوۆ 2013 جىلى تۇرمە اكىمشىلىگى قىزمەتكەرلەرىنىڭ «زاڭدى تالاپتارىنا باعىنبادى» دەپ ايىپتالىپ، مەرزىمى ەكى جىلعا ۇزارتىلدى.

ارون اتابەك تۇرمەدەگى جىلدارىنىڭ ءبارى ءوزى تۇراتىن الماتىدان تىسقارى جەردە وتكىزدى. پاۆلودار تەرگەۋ يزولياتورىنا ونى 2014 جىلدىڭ ساۋىرىندە اۋىستىرعان.

2010 جىلى ارون اتابەككە «تۇتقىنداعى شىعارماشىلىق يەسى» (Imprisoned اrtist) نوميناتسياسى بويىنشا Freedom to Create حالىقارالىق سىيلىعى بەرىلگەن.

ەۋروپارلامەنت جاقىندا قازاقستان تۋرالى قابىلداعان قارارىندا «قازىر قاماۋدا وتىرعان بارلىق بەلسەندىلەر مەن ساياسي تۇتقىنداردى»، سونىڭ ىشىندە ارون اتابەكتى دەرەۋ بوساتۋعا شاقىرعان.

"The Qazaq Times"