اڭداتۋ:وسى اپتا ميانماداعى اسكەري توڭكەرىسپەن باستالدى. ەلدەگى اسكەريلەر پرەزيدەنت اۋن سان سۋ چي مەن قوسا بيلىك پارتياسىنىڭ جەتەكشىلەرىن قاماۋعا الىپ، ەلدە ءبىر جىلعا دەيىن اسكەري جاعداي ورناتاتىنىن مالىمدەدى.

ميانما اسكەريلەرى ەلدىڭ بيلىگىن باسىپ الدى. فوتو: abc.net.au

شيراتۋ:

كەزدەيسوقتىق پا، الدە قايناۋىنا جەتكەن ەلدەگى ساياسي جاعداي ما؟! قالاي بولعان كۇندە دە، ءبىر جاعىندا قىتاي، ەندى ءبىر جاعىندا اقش پەن ونىڭ ءۇندى-تىنىق مۇحيتىنداعى وداقتاستارى شىعىس وڭتۇستىك ازياداعى ۇستەمدىككە تالاسىپ جاتقان كەزدە ميانمادا اسكەري توڭكەرىس بولدى. الەم ارەناسىندا بۇل ايماقتىڭ گەو-ستراتەگيالىق ماڭىزى كۇن ساناپ كۇشەيىپ، اي ساناپ ارتىپ كەلە جاتقانىن بۇعان دەيىن دە كوپتەگەن ساراپتامالارىمىزدا كورسەتكەن ەدىك. وسىنداي كەزدە ميانماداعى اسكەري توڭكەرىس ساراپشىلاردىڭ نازارىن وزىنە اۋدارۋى زاڭدى. كەمىندە بۇل توڭكەرىستىڭ ارتىندا وڭىرگە ىقپالىن جۇرگىزگىسى كەلەتىن قوس تاراپتىڭ ءبىرى تۇرعان جوق پا دەگەن ساۋالدىڭ تۋاتىنى انىق.

قاۋزاۋ: 

اۋەلى، وسى ساراپتامادا قاۋزاماق بولعان سۇراقتاردى وقىرمان نازارىنا تارتالىق، سودان كەيىن سۇراقتاردى ءبىر-بىرلەپ تاراتىپ كورەلىك:  ميانماداعى جاعداي قالاي دامىپ بۇگىنگىدەي كۇيگە جەتتى؟ اسكەري توڭكەرىسكە حالىقارالىق قاۋىمداستىق جانە وزگە ەلدەرى قانداي ۇستانىمدا بولدى؟ قىتايدىڭ كوزقاراسى نەنى بىلدىرەدى؟ ميانماداعى توڭكەرىس اقش پەن قىتايدىڭ ۇلتتىق مۇددەسىنە قانداي اسەر ەتپەك؟ توڭكەرىستىڭ ارتىندا قىتاي نەمەسە اقش تۇرۋى مۇمكىن بە؟

تاراتۋ: 

ميانماداعى جاعداي قالاي دامىپ بۇگىنگىدەي كۇيگە جەتتى؟ ەگەر بۇل توڭكەرىستىڭ سەبەبىن ارىدان قوزعاساق ۇزاق ءارى تاۋسىلماس تاقىرىپقا جول اشامىز. سوندىقتان ميانماداعى جاعدايدىڭ قالاي دامىپ بۇگىنگىدەي كۇيگە كەلگەنىنە قىسقاشا عانا توقتالايىق. ەلدە 2010 جىلعا دەيىن بۇگىنگىدەي اسكەري بيلىكتىڭ تۇرعانى بەلگىلى. بۇدان ون جىل بۇرىن ەلدەگى ساياسي وزگەرىستەردەن كەيىن ميانما ءوزىن دەموكراتيا جولىنا تۇسكەن مەملەكەت رەتىندە ايگىلەۋگە تىرىستى. اسكەري بيلىكتى دەموكراتيالىق جۇيەگە اۋىستىرۋداعى ەڭبەگى ءۇشىن اۋن سان سۋ چي حانىم «بەيبىتشىلىك سالاسىنداعى نوبەل سىيلىعىن» العانىن دا جۇرت بىلەدى. ال، بۇگىنگى جاعدايعا كەلەر بولساق، ماسەلە ەلدى دەموكراتيالاندىرۋعا نەگىزدەگەن 2008 جىلعى ەل كونستيتۋتسياسىنا بارىپ تىرەلەدى. بۇگىنگى بيلىكتى باسىپ العان اسكەريلەردىڭ «كونستيتۋتسيانى قورعاۋ ءۇشىن» دەپ قورازدانۋى دا سودان.  ەلدىك تالپىنىستان با، الدە سىرتقى ىقپالدان با سوڭعى ون جىلدا بيرما دەموكراتياعا قاراي ۇمتىلعانىمەن ونىڭ ناتيجەسى تىم كورنەكى بولا قويمادى. ەلدە دەموكراتيالىق وزگەرىستەر تىم از جانە ەلدىڭ قاي باعىتقا قاراي ءجۇرىپ بارا جاتقانى دا انىق ەمەس بۇلدىر ساياسي كۇي اقىرى اسكەريلەردىڭ بيلىكتى توڭكەرىسپەن باسىپ الۋىنا ۇرىندىردى.

اسكەري توڭكەرىسكە حالىقارالىق قاۋىمداستىق جانە وزگە ەلدەرى قانداي ۇستانىمدا بولدى؟ ميانمادا اسكەريلەر بيلىكتى باسىپ الا سالىسىمەن، جاپونيا باستاپ، اقش، اۋستراليا، كانادا جانە وزگە دە كوپتەگەن ەلدەر توڭكەرىستى ايىپتاپ شىقتى. بايدەن ۇكىمەتى ميانما قارۋلى كۇشتەرىن ءوز ارەكەتتەرىنەن باس تارتىپ، ەلدى بەيبىت جاعدايعا قايتارۋعا شاقىردى. بۇۇ تارابىنان دا قاتاڭ بولماسا دا اسكەريلەردىڭ ارەكەتىن تەرىستەگەن مالىمدەمە جاسالدى. بۇۇ وكىلىنىڭ BBC-گە بەرگەن جاۋابىندا بيرما اسكەريلەرىنىڭ ارەكەتى «ەلدەگى دەموكراتيالىق پروتسەستى تۇبەگەيلى ءۇزىپ، ەلدىڭ تالپىنىسىنان بولعان بولماشى ناتيجەنى دە جوققا شىعارىپ، مەملەكەتتى كەرى كەتىرۋ» دەپ باعالادى جانە حالىقارالىق قاۋىمداستىق تارابىنان قاتاڭ شارا كورىلۋى كەرەك دەگەن پىكىرىن ءبىلدىردى.

بايقاعانىمىزداي، بيرما قارۋلى كۇشتەرىنىڭ ارەكەتى كوپتەگەن ەلدەر تارابىنان ايىپتالدى. بىراق، قىتاي عانا اسكەري توڭكەرىستى ايىپتاعان جوق. انىعىن ايتساق، اۋن سان سۋ چيدىڭ «دەموكراتيا ءۇشىن ۇلتتىق ليگا» پارتياسىن دا، اسكەريلەردى دە جاقتامادى، ايىپتامادى.  قىتاي ءسىم وكىلى رەسمي مالىمدەمەسىندە: «بارلىق مۇددەلى تاراپتار الەۋمەتتىك بەيبىتشىلىك پەن تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتە وتىرىپ، ءوز كەلىسپەۋشىلىكتەرىن كونستيتۋتسيا مەن زاڭ شەڭبەرىندە دۇرىس شەشە الادى دەپ ۇمىتتەنەمىز»، – دەدى. رەسمي بەيجىڭنىڭ ميانما جاعدايىنا قاراتقان پىكىرى وسىنداي-اق بولدى.

اۋن سان سۋ چي جانە مين اۋنگۇ فوتو: asia.nikkei.com.

قىتايدىڭ كوزقاراسى نەنى بىلدىرەدى؟

بەيجىڭنىڭ ميانماداعى ماسەلەگە مۇنداي كوزقاراس تانىتۋى، بىلايشا ايتقاندا تاڭقالارلىق ءىس ەمەس. ادەتتە قىتاي ۇكىمەتى ءبىر ەلدەگى دۇربەلەڭدى وقيعالاردا ءوزىن بەيتاراپ كورسەتەدى. ازاماتتىق سوعىس سيپاتتى، بيلىكتى باسىپ الۋ نەمەسە پارتيالار اراسىنداعى قايشىلىقتاردا بەيجىڭ ءوزىن ءبىر تاراپتى ۇستاۋدان بارىنشا ساقتانادى. وزگە ەلدەردەگى ىشكى تولقۋلاردا بەيجىڭنىڭ ءبىر تاراپتى ايىپتاۋىن نەمەسە جاقتاۋىن تىم سيرەك كورەمىز. قىتايدىڭ وسىنداي ديپلوماتيالىق داستۇرىنەن الىپ ايتقاندا، ميانماداعى اسكەريلەردىڭ بيلىكتى باسىپ الۋى سول ەلدىڭ ىشكى ءىسى.

كوبىنشە بەيتاراپتىلىق تانىتۋ قىتاي بيلىگىنىڭ ديپلوماتيالىق ءداستۇرى ەكەنى بەلگىلى. بۇل ەڭ اۋەلى قىتايدىڭ وزىنە كەرەك پرينتسيپ. قىتاي بيلىگىنىڭ شەشۋگە ءتيىستى، شەشە الماي كەلە جاتقان عاسىرلىق ىشكى پروبلەمالارى دا ايتاقالسىن كوپ. ونىڭ بارىندە بەيجىڭ سىرتقى ەلدەردىڭ ارالاسۋىن بولدىرماۋعا كۇش سالادى. سوندىقتان سىرتقى ەلدەردىڭ ماسەلەسىنە دە قىتاي بەيتاراپ ۇستانىمدا بولادى.

ارينە، قىتاي ءوزىنىڭ وسىنداي ديپلوماتيالىق داستۇرىنە جانە ميانماعا قاراتقان ەجەلگى تاتۋ ءارى جاقىن كورشى ۇستانىمى بويىنشا جاڭا ورناعان اسكەري بيلىكتى دە ايىپتامايدى. ميانماداعى اسكەري توڭكەرىس قازىرشە ايماققا اۋقىمدى اسەر ەتتى دەۋگە بولماس. بىراق، ونىڭ ءوڭىردىڭ بەيبىتشىلىگى مەن تۇراقتىلىعىنا بىرتىندەپ اسەرىن جەتكىزۋى دە مۇمكىن. سولاي بولسا دا قىتاي بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىندە ميانما ماسەلەسىن تالقىلاۋدىڭ قاجەتى جوق دەپ تاپتى جانە قاۋىپسىزدىك كەڭەستە تالقىلاۋعا قىتاي ءوز تارابىنان ۆەتو قويدى. بەيجىڭ كوزقاراسى بويىنشا قاۋىپسىزدىك كەڭەستىڭ كەزەكتەن تىس ميانما ماسەلەسىن تالقىلاۋعا قۇقىقتىق نەگىزى جوق بولىپ شىقتى.

ميانماداعى توڭكەرىس اقش پەن قىتايدىڭ ۇلتتىق مۇددەسىنە قانداي اسەر ەتپەك؟

بىزدەن الىس جاتقان ميانمادا اقش پەن قىتايدىڭ قانداي ەكونوميكالىق، ساياسي جانە وسىنىڭ ءبارىن قامتىعان ۇلتتىق مۇددەلەرى جاتقانىن انىق ايتا المايمىز. سوندىقتان، بۇل ارادا شەتەلدىك ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنە سۇيەنە وتىرىپ ساراپتاپ كورەلىك. ۋاشينگتونداعى حادسون ينستيتۋتىنىڭ اعا عىلىمي قىزمەتكەرى، ساياسي جانە اسكەري تالداۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى، دوكتور ريچارد ۋايتس ميانماداعى جاعداي بويىنشا اقش پەن قىتاي ءۇشىن ماڭىزدىلىعىن ءتۇسىندىرىپ VOA اگەنتتىگىنە پىكىرىمەن بولىسكەن ەكەن. ونىڭ ايتۋىنشا ميانماداعى جاعدايدىڭ اقش ءۇشىن كەرى اسەرى بولماسا، وڭ اسەرى جوق.

«اقش ميانمادا دەموكراتيالىق ۇدەرىستى ىلگەرىلەتۋ جانە ەتنيكالىق قاقتىعىستاردى جەڭىلدەتۋ ءۇشىن كوپ ارەكەت جاسادى. اسكەري توڭكەرىس ەكى ماقساتقا دا كەدەرگى بولىپ تابىلادى»، – دەگەن ريچارد ۋايتس. سوندىقتان بولار، بايدەن اكىمشىلىگىنىڭ توڭكەرىسكە قاتىستى مالىمدەمەسى قاتقىل بولدى.  ال اقش-تىڭ وزگە وداقتاستارى وعان ءۇن قوستى. الدا اقش اسكەري بيلىككە قارسى سانكتسيالار مەن وزگە دە شارالاردى ويلاستىرۋى مۇمكىن دەپ كۇتىلۋدە.

«بىراق مەنىڭ تۇسىنۋىمشە، اقش ۇكىمەتى جاعدايدى دۇرىس جولعا قويۋدىڭ باسقا جولدارىن، اسىرەسە كوپجاقتى ساياساتتى ىزدەۋدى قالايدى»، – دەگەن دوكتور ۋايتس. ونىڭ پايىمداۋىنشا باسقا ەلدەرگە قاراعاندا قىتاي ميانمادا توڭكەرىس جاساعان اسكەري بيلىككە "رەنجىمەيدى". سەبەبى، سوڭعى جىلدارى بەيجىڭ بيرمانىڭ اسكەري كۇشتەرىمەن دە ديالوگتا بولىپ كەلگەن. ونىڭ ۇستىنە قىتاي ميانمانى وڭىردەگى كەيبىر ماڭىزدى ەكونوميكالىق جوبالارعا، حالىقارالىق ساۋدا الاڭدارىنا تارتقان.

ساراپشىنىڭ پىكىرىنشە، بەيجىڭ اسا قاتتى الاڭداماعانىمەن ميانماداعى جاعدايدىڭ قىتايعا ءتيىمسىز جاعى دا بار. ايتالىق، ميانماداعى اسكەري بيلىكتىڭ ارەكەتىنە قارسى باتىستىق دەموكراتيالىق ەلدەردىڭ ارالاسۋى جيىلەيدى. ول ءوز كەزەگىندە قىتايدىڭ كەيبىر جوسپارلارىنا كەدەرگى كەلتىرەدى. ۇزاق بولاشاقتان الىپ قاراعاندا، ەگەر اسكەري بيلىك ۇزاققا جالعاسسا (قازىرگى جاعدايدان قاراعاندا اسكەريلەر ءبىرشاما ۇزاق ۋاقىتقا بيلىكتە قالاتىن ءتۇرى بار) ميانماداعى جاعداي تۇراقتى بولا قويمايدى. بۇل ميانمانى مەكونگ ايماعىنا، ءۇندى مۇحيتىنا شىعاتىن ءدالىز ەتكىسى كەلىپ وتىرعان قىتايدىڭ ۇلتتىق مۇددەلەرىنە ۇلكەن كەدەرگىلەر جاساۋى دا مۇمكىن.

اقش نە ىستەۋى مۇمكىن؟

قىتايعا قاراعاندا اقش-تىڭ قازىرگى ميانمامەن مامىلەسى نازىك كۇيدە تۇرعانى بايقالادى. سەبەبى، اقش مۇددەلى بولعان دەموكراتيالىق ءۇردىس توڭكەرىستىڭ ناتيجەسىندە توقتاپ قالدى. وعان قوسا ەلدە بەلگىلى دەڭگەيدە تۇراقسىزدىق پەن كۇڭگىرت ساياسي جاعداي قالىپتاسقان. ال، وڭىردەگى بارلىق ەلدەر ءۇشىن ەڭ ۇلكەن ساۋدا سەرىگى جانە ەكونوميكالىق باستى ىقپال ەتۋشى قىتاي ەكەنى اۋەلدەن تۇسىنىكتى. وسىنداي جاعدايدا تىم قاتاڭ پوزيتسيا ميانمانىڭ اسكەري بيلىگىن قىتايعا قاراي يتەرۋى مۇمكىن. ال، قۇراما شتاتتار ءۇشىن قانداي قادام ءتيىمدى دەگەن سۇراققا ساراپشى ۋايتس بىلاي دەپتى: «بايدەن اكىمشىلىگى باتىستىق دەموكراتيالىق وداقتاستارىمەن دايەكتى ستراتەگيا قۇرۋى كەرەك، بۇل ارقىلى ميانمانى قىتاي ىقپالىنا جىبەرىپ الۋدىڭ الدىن الۋى ءتيىس. بۇل ارادا بايدەن بيلىگى ميانما مەن دەومكراتيالىق باتىس ەلدەرى اراسىندا ۇيلەستىرۋشى بولادى دەپ ۇمىتتەنەمىن».

قىتاي نە ىستەۋى مۇمكىن؟

انىعىندا، قىتاي ۇكىمەتى دە وزىنە كورشىلەس ەلدەردە تۇراقسىزدىق ورناعانىن قالامايدى، ينۆەستيتسيالارىن قورعاعىسى كەلەدى. بەيجىڭنىڭ ميانماداعى دەموكراتيالىق ۇكىمەتىپەن جانە اسكەريلەر اراسىنداعى قارىم-قاتىناس تۇسىنىكسىز كۇيدە. قىتاي تارابى وقيعادان كەيىن  عانا سالىستىرمالى تۇردە تۇسىنىكسىز مالىمدەمە جاسادى. قىتايدىڭ اسكەري توڭكەرىستى ايىپتاماعىنىنا قاراپ، ميانماداعى اسكەري بيلىكتىڭ ءبىرشاما ۇزاق جالعاساتىنىن بولجاپ وتىر دەۋگە بولادى. دەمەك، قىتاي اسكەري بيلىكپەن مامىلەگە كەلۋگە تىرىسادى. بيرمالىق اسكەري بيلىكپەن مامىلەگە كەلۋگە قىتايدىڭ بۇعان دەيىن دە مول تاجىريبەسى بار. ساراپشىلاردىڭ بولجاۋىنشا قىتاي تارابى قازىرگى اسكەري بيلىكپەن بۇرىنعىداي تەرەڭ بايلانىس ورناتپاۋى مۇمكىن. سەبەبى، اسكەري بيلىكپەن مامىلەگە كەلۋ قىتاي ءۇشىن قىسقا ۋاقىتتىق تيىمدىلىك بەرەدى. اسكەري كۇشتەردىڭ بيلىگى ۇزارعان سايىن بيرما حالقى مەن قىتايعا ونىڭ اۋىرتپالىعى ارتا تۇسەدى. بىلايشا ايتقاندا،  بۇل بيرمانىڭ اسكەري كۇشتەرىنە ءباس تىككەنمەن بىردەي، ال اسكەري بيلىكتىڭ بولاشعى بۇلىڭعىر.

توڭكەرىستىڭ ارتىندا قىتاي نەمەسە اقش تۇرۋى مۇمكىن بە؟

اقش ءوزىنىڭ وداقتاستارىمەن بىرگە گەوساياسي ماڭىزى جوعارى بولا تۇسكەن ايماقتا قىتايدىڭ ىقپالىنا قارسى كۇرەسىپ جاتقانىن «شىعىس ازيا ءۇشىن كۇرەس» اتتى ساراپتامامىزدا ايتقان ەدىك. وسى قاتاردا ميانماداعى توڭكەرىستىڭ ارتىندا وڭىردە ءوز ىقپالىن جۇرگىزگىسى كەلگەن مۇددەلى توپتاردىڭ تۇرۋى مۇمكىن بە دەگەن زاڭدى ساۋال تۋادى. دەگەنمەن، ءبىز جوعارىدا ميانماداعى دەموكراتيالىق ۇدەرىستى توقتاتىپ، ەلدىڭ دەموكراتيالىق دامۋىن كەرى باستىرعان اسكەري توڭكەرىستىڭ قۇراما شتاتتاردىڭ مۇددەسىنە ساي كەلمەيتىنىن ايتىپ وتتىك. ونىڭ ۇستىنە توڭكەرىستى بايدەن ۇكىمەتى اۋىر سىنعا الدى جانە وعان قارسى شارالار قولدانۋى دا مۇمكىن. بىراق، ميانمانىڭ بيلىگىن كىم قولىنا ۇستاسا دا ەلدىڭ دامۋى ءۇشىن قىتاي ەڭ باستى سىرتقى كۇش ەكەنىن مويىندايدى. سوندىقتان دا، اقش-قا ميانماداعى قىتايدىڭ ەكونوميكالىق بەلسەندىلىگىنە توسقاۋىل قويۋ ءۇشىن سانكتسيالاردىڭ ءرولى جوعارى. وسى سانكتسيالار ءۇشىن دە ەلدەگى تۇراقسىزدىق جانە ەل بيلىگىن باسىپ العان اسكەريلەردىڭ ارەكەتى تاپتىرمايتىن سەبەپ. بۇل تۇرعىدان العاندا جوعارىداعى كۇدىكتىڭ نەگىزى بارداي.

ال، ميانماداعى بۇنداي جاعداي بەيجىڭدى الاڭداتپايدى، كەرىسىنشە حالىقارالىق قاۋىمداستىققا قىسىم تۇسىرەدى. بىراق، ميانمادا بۇرىنعى اسكەري ۇكىمەت قالپىنا كەلسە، وندا قىتاي ءۇشىن ينۆەستيتسيا سالۋعا دەگەن تاۋەكەلدىڭ قۇنى وسە تۇسەدى. جاڭا جاعداي قىتاي مۇددەسىنە قالاي اسەر ەتەتىنى جوعارىدا ايتىلدى. بۇل تۇرىدان قاراعاندا توڭكەرىس ارتىندا قىتاي تۇرۋى مۇمكىن ەمەستەي. الايدا، بۇدان ءبىر اي بۇرىن قىتاي ءسىم جەتەكشىسى ۋاڭ ي مەن ميانمانىڭ بيلىگىن قولىنا ۇستاعان گەنەرال مين اۋنگتىڭ كەزدەسكەنى نازار اۋدارتپاي قويمايدى.

بۇل كەزدەسۋدە ۋاڭ ي مەن مين اۋنگ اسكەري توڭكەرىس تۋرالى ءسوز ەتۋى مۇمكىن بە؟ بۇل سۇراققا اقش-تاعى «ستيمسون» ورتالىعى قىتاي جونىندەگى باعدارلاماسىنىڭ جەتەكشىسى سۋن يۋن بىلاي دەپتى: «ولار مۇنى تالقىلامايدى. سەبەبى قىتاي ديپلوماتياسى تۇرعىسىنان باسقا ەلدىڭ اسكەري جەتەكشىسىمەن اسكەري توڭكەرىس جاساۋ مۇمكىندىگىن تالقىلاۋعا ەشقانداي سەبەپ تە، ۇستانىم دا جوق. ەگەر بۇل وقيعا كەڭ ەتەك جايسا، قىتاي ءوز جاۋاپكەرشىلىگىنەن قاشىپ قۇتىلا المايدى». دەگەنمەن، ساراپشى سۋن يۋن وسى ارادا ميانما گەنەرالىنىڭ ۋاڭ يگە بىلتىرعى سايلاۋ قورىتىندىسى تۋرالى ايتقانىن، سونداي-اق، وعان قاتىستى نارازىلىقتارمەن بولىسكەنىنە جانە وعان قىتاي سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ بەرگەن جاۋابىنا نازار اۋدارادى.

اسكەري توڭكەرىستەن ءبىر اي بۇرىن قىتاي ءسىم باسشىسى مەن ميانما گەنەرالى كەزدەسكەن. فوتو: www.fmprc.gov.cn

«ءبىز ۆان يدىڭ رەسمي جاۋابىن كوردىك، ونىڭ جاۋابى تەرەڭ بولدى، – دەيدى ساراپشى سوزىندە، – ول سوزىندە «بيرما ارمياسى ەلدىڭ ساياسي ومىرىندە ءتيىستى ءرول اتقارىپ، وڭ ۇلەس قوسۋى كەرەك» دەدى. ونىڭ بۇل ءسوزى ءجىتى ساراپتاۋعا تۇرارلىق. بۇنىڭ قىتايلىق تۇسىندىرمەسى بولۋى مۇمكىن، ايتالىق «ءتيىستى ءرول» دەگەنى ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك پەن قورعانىستى ساقتاۋ; «وڭ ۇلەس قوسۋ» دەگەنىن ەلدىڭ بەيبىتشىلىگىنە، دامۋىنا وڭ ۇلەس قوسۋ دەپ ايتۋعا بولادى. الايدا ونى بيرما ارميسى قالاي ءتۇسىنۋى مۇمكىن. ميانما ارمياسى: «مەنىڭ ءتيىستى ءرولىم - 2008 جىلعى كونستيتۋتسيانى قورعاۋ، جانە قازىر 2008 جىلعى كونستيتۋتسياعا قاۋىپ ءتونىپ تۇر، ال مەنىڭ ءتيىستى ءرولىم - اسكەري توڭكەرىس ارقىلى ءرول ويناۋ» دەپ تۇسىنبەك. مۇنداي كەزدەسۋدە ەكى تاراپ ءتۇسىندىرىپ ەشتەڭە ايتپايدى. قىتايدىڭ ديپلوماتيالىق ءداستۇرى مەن تاجىريبەسى تۇرعىسىنان ول ءوزىن باسقا ەلدەردەگى اسكەري توڭكەرىستەردى قولداۋشى ەتىپ كورسەتپەيدى، مەنىڭ ويىمشا، بۇنى ەلەستەتۋ قيىن»، – دەگەن سۋن.

بىراق، بۇل ارادا نازاردى تەك قىتايعا عانااۋدارىپ، اقش تارابىنان  كەلەتىن مۇمكىندىكتى ەسكەرمەي قويۋعا بولمايدى. تاۋەلسىز ساراپشىلار، اقش-تىڭ دا بيرمانىڭ اسكەريلەرىمەن استىرتىن بايدانىسىن جوققا شىعارمايدى. ونىڭ ۇستىنە ەلدى دەموكراتيالاستىرۋعا ۋادە  العان جانە حالىقارالىق قاۋىمداستىق الدىندا بەيبىت سۇيگىش اۋن سان سۋ چي ءوزىنىڭ باتىس الدىنداعى قىرۋار ۋادەسىن ۇمىتىپ، بەيجىڭگە جاقىنداي ءتۇستى. بۇل وڭىردەگى ءوزىنىڭ قۇنجىلىعىن ورناتۋعا تىرىسقا ۋاشينگتونعا مۇلدە ۇنمايدى. ءتىپتى، ساتقىندىق قاتارىندا باعالانادى. ەگەر تارازىنىڭ  وسى باسى باسىم تۇسسە، ميانساداعى توڭكەرىستىڭ ارتىندا اقش تۇر دەۋگە نەگىز بار.

P.S. قالاي بولعان كۇندە دە ميانماداعى اسكەري توڭكەرىس كوپ ەلدىڭ نارازىر اۋداردى. كۇن سايىن ارتىپ كەلە جاتقان ماڭىزىنا قوسا وڭىردە تايۋان بۇعازى قايشىلىعى، تايۋان قاۋىپسىزدىگى ماسەلەسى، وڭتۇستىك قىتاي تەڭىزى داۋىنا ەندى مىنە ميانما ماسەلەسى دەگەن جاڭا پروبلەما قوسىلدى. وسىمەن-اق، مەكونگتى قامتىعان تۇتاس شىعىس وڭتۇستىك ازيا دەرجاۆالار اراسىنداعى ويىننىڭ رەسمي الاڭىنا اينالدى دەۋگە بولادى. سوعان ساي، بۇل الىس دەمەي، جاقىن دەمەي ءوز بولاشاعىن ارىدان ويلايتىن ەلدەردىڭ ۇنەمى نازاردا ۇستايتىن تاقىرىبى بولدى.