شىعىس وڭتۇستىك ازيا ءۇشىن كۇرەس: اۋستراليانىڭ كەزەكتى قادامىندا نە سىر جاتىر؟

اۋستراليا وڭتۇستىك شىعىس ازيا ەلدەرىنە قاۋىپتى قىلمىستارعا قارسى كۇرەسۋگە كومەك بەرمەك. بۇل تۋرالى العاش اعىلشىننىڭ Guardian باسىلىمى اۋستراليانىڭ سىرتقى ىستەر جانە ساۋدا دەپارتامەنتىنە سىلتەمە جاساي وتىرىپ حابارلاعان ەدى. ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، اۋستراليانىڭ بۇل قادامى قىتاي ۇستەمدىگى باسىم ايماققا ءوز ىقپالىن كۇشەيتۋگە جاساعان ۇمتىلىسى دەپ سانايدى.

ترانسۇلتتىق جوبا

حاباردا ايتىلۋىنشا، اۋستراليانىڭ سىرتقى ىستەر جانە ساۋدا دەپارتامەنتى «مەكونگ-اۋستراليا ترانسۇلتتىق قىلمىسقا قارسى كۇرەس جوباسىنا» (MAP-TNC) قاتىسۋعا دايىن. اتالعان جوبا ناۋرىز ايىندا باستالادى دەپ كۇتىلۋدە. باستاپقىدا ترانسۇلتتىق باعدارلاما 2020 جىلدىڭ سوڭىندا باستالادى دەپ جوسپارلانعان. الايدا، جاھاندىق ىندەت جاعدايىندا كەيىنگە شەگەرىلگەن ەدى.

جالپىلاما «مەكونگ» جەپ اتالاتىن كامبودجا، لاوس، ميانما، تايلاند، ۆەتنامدى جانە وڭىردەگى وزگە دە شاعىن ەلدەردى قامتىعان بۇل ايماق وڭتۇستىك قىتاي تەڭىزىن قورشاي ورنالاسقان. اۋستراليا MAP-TNC جوباسىنا 30 ميلليون اۋستراليا دوللارىن (شامامەن 23 ميلليون اقش دوللارى) ءبولىپ، ونى ايماقتاعى ەلدەردىڭ زاڭسىز ەسىرتكى اينالىمىنا، ادام ساۋداسى مەن قارجىلىق قىلمىستارعا قارسى كۇرەسۋىنە جۇمساماق.

كانبەررانىڭ رەسمي مالىمەتىنە قاراعاندا، وڭىردەگى ۇيىمداسقان جانە ترانسۇلتتىق قىلمىستار ايماق ەلدەرىنەن القىپ شىعىپ، اۋستراليانىڭ دا ەكونوميكالىق مۇددەلەرىنە نۇقسان كەلتىرەدى. سوندىقتان دا مەنونگ ەلدەرىمەن قاۋىپتى قىلمىستارعا قارسى ورتاق جوبامەن ىنتىماقتاستىق ورناتۋ تاراپتارعا ءتيىمدى. ارينە، شىعىس وڭتۇستىك ازيا ەسىرتكى اتكەزشىلىگى مەن ادام ساۋداسى، وزگەدە اۋىر قىلمىستاردىڭ شەكارا اتتاپ، ۇلعايعان ايماعى. ونداعى ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپتاردىڭ كەيبىر ىزدەرىن اۋستراليادان تابىلىپ جاتادى. بۇل جونىنەن كەلگەندە كانبەررا وڭىردەگى ترانسۇلتتىق قىلمىستاردى جويۋعا مۇددەلى. دەگەنمەن، بۇل ماسەلەنىڭ ءبىر عانا قىرى دەۋگە بولادى.

اۋستراليانىڭ كوزدەگەنى

كانبەررانىڭ نەگىزگى ماقساتى بارعان سايىن گەوساياسي ماڭىزى ارتىپ كەلە جاتقان ايماقتا ءوزىنىڭ ىقپالىن كەڭەيتۋ. اۋستراليانىڭ لوۋ ينستيتۋتى (Lowy Institute) وڭتۇستىك-شىعىس ازيا جوباسىنىڭ ديرەكتورى بەن بلاند جوعارىدا اتالعان اعىلشىن باسىلىمىنا بولىسكەن پىكىرىندە: «بۇل جوبا ايماقتاعى ۇكىمەتتەرمەن، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىمەن بايلانىستى تەرەڭدەتۋگە باعىتتالعان كەڭ اۋقىمدى كۇش-جىگەردىڭ ءبىر بولىگى عانا. سەبەبى، مەكونگ ايماعىندا قىتاي ۇستەمدىگى بارعان سايىن كۇشەيۋدە. ال، اۋستراليا، اقش، جاپونيا جانە باسقا سەرىكتەستەر بۇل ايماقتا بەيجىڭمەن باسەكەلەسكىسى كەلسە، ەڭ الدىمەن ايماقتىڭ كۇندەلىكتى پروبلەمالارىن، مىسالى، ترانسۇلتتىق قىلمىستاردى شەشۋگە كومەكتەسەتىن ءونىمدى ادىستەر ىزدەۋى كەرەك»، – دەگەن ەكەن.

ايماق ءۇشىن كۇرەس

بۇدان بىرەر جىل بۇرىن عانا الەمنىڭ ءوندىرىس بازاسى قىتايدان وڭتۇستىك نەمەسە شىعىس وڭتۇستىك ازياعا قاراي جىلىستاۋ پروتسەسى باستالدى. قىتايدان شەگىنىپ شىققان ءىرى كومپانيالار وسى ايماقتاردا ءوزىنىڭ زاۋىت-فابريكالارىن قۇرا باستادى. بۇعان ءوڭىردىڭ وزىندىك ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك، رەسۋرستىق شارت-جاعدايى دا بولدى. بۇل ءۇردىس ايماقتىڭ گەوساياسي ىقپالىن ارتتىردى. الايدا، قىتايدىڭ كۇن سايىن ارتقان اسكەري، ساياسي، ەكونوميكالىق ىقپالى بۇل ايماقتى ءوز شەڭگەلىنە ۇستاپ تۇرۋى مۇمكىن ەدى. قازىرگى تاڭدا اقش باستاعان ونىڭ ءۇندى-تىنىق مۇحيت ايماعىنداعى وداقتاستارى مەن قىتاي اراسىندا ايماق ءۇشىن كۇرەس ءجۇرىپ جاتىر.

“The Qazaq Times”