اقش پەن قىتاي قايشىلىعى جالعاسا بەرمەك. كوللاج: يۋتۋب.

وتكەن عاسىردا ادامزات تاريحىنداعى ۇلكەن ويراننىڭ ءبىرى ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان كەيىن، الەم ەلدەرى جاھاننىڭ جاڭا باعىتىن ىزدەپ بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىن قۇرعان ەدى. بىراق، كەيىن دە الەم يادرولىق سوعىس قاۋپىنىڭ استىندا ءومىر ءسۇرىپ كەلدى جانە اقش پەن كەڭەس وداعى اراسىنداعى «قىرعي-قاباق سوعىستى» توقتاتۋعا حالىقارالىق ۇيىمدار دارمەنسىزدىك تانىتتى. بيىل ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ اياقتالعانىنا دا، بۇۇ-نىڭ قۇرىلعانىنا دا 75 جىل تولدى. ءدال وسى تۇستا بۇۇ-نىڭ نەگىزگى پرەنتسيپتەرى قاۋىپكە تاپ بولدى. الەم تاعى ءبىر «قىرعي-قاباق سوعىسقا» تاپ بولۋى الدىندا تۇرعانداي.

بۇۇ باس اسسامبلەياسىنىڭ كەزەكتى وتىرىسىندا حالىقارالىق قاۋىمداستىق تاپ بولعان قيىنشىلىقتار انىق كورىنە باستادى دەۋگە بولادى. اسىرەسە، اقش پەن قىتاي اراسىنداعى قايشىلىق بۇۇ ءۇشىن ۇلكەن سىن بولارى بەلگىلى. ۇيىمنىڭ بۇرىنعى باس حاتشىسى پان گي ءمۇن ايتىپ وتكەندەي حالىقارالىق قاتىناستاردا كوپ جاقتىلىق قاۋىپتى سىنعا تاپ بولىپ وتىر. ونىڭ ۇستىنە، جاھاندىق كوشباسشىسى سانالىپ كەلە جاتقان قۇراما شتاتتاردىڭ سوڭعى كەزدەردەگى ساياساتى ۇيىمنان الىستاي تۇسكەندەي كورىنەدى. پرەزيدەنت ترامپتىڭ العا تارتقان «امەريكا ءبىرىنشى» ساياساتى كوپۆەكتورلىقتى شەتكە قاققانداي بولسا، كوپتەگەن ەلدەر قول قويعان پاريج كەلىسىمى مەن 6 ەلمەن يران اراسىندا قول قويىلعان يادرولىق كەلىسىمنەن اقش-تىڭ ءبىر جاقتى شىعىپ كەتۋى دە حالىقارالىق كەلىسىمدەردەگى قۇراما شتاتتاردىڭ ورىنىن السىرەتتى.

بۇۇ باس اسسامبلەياسىنىڭ وتىرىسى. فوتو: Sputnik International.

اقش-تىڭ بۇل قادامدارىن قىتاي ءوز پايداسىنا اسىرا الدى. قىتاي وسى ورايدان پايدالانا وتىرىپ، ءوزىن بۇۇ ۇستانىمدارىن، قۇندىلىقتارىن جاقتاۋشى، كەلىسىمگە ادال جانە تۇراقتى ساياسات ۇستانعان ەل رەتىندە كورسەتۋگە تىرىسىپ وتىر.

ارينە، قازىرگى بۇۇ باس حاتشىسى انتونيۋ گۋتەرريش ۇيىمنىڭ ماڭىزدىلىعىن كوبىرەك دارىپتەدى. الايدا، الەم حالقى كوروناۆيرۋستان زارداپ شەككەندە، وعان قوسا اقش پەن قىتاي تەكە-تىرەسىنەن الەم تۇراقتىلىعىنا قاۋىپ ءتونىپ جاتقاندا ۇيىمنىڭ ءرولىنىڭ السىرەگەنى انىق كورىنگەندەي بولدى. باس اسسامبلەيانىڭ وتىرىسىندا ءسوز العان الەم ەلدەرىنىڭ ليدەرلەرى دە بۇل تۋرالى ايتپاي قالعان جوق. باتىل پىكىر ايتقان كوشباسشىنىڭ ءبىرى فرانتسۋز ليدەرى ەممانۋەل ماكرون بولدى. ول الەم اقش پەن قىتاي قايشىلىعىنىڭ شىلاۋىنا ءتۇسىپ كەتپەۋى كەرەك دەگەن پىكرىن ورتاعا سالدى.

بۇۇ باس حاتشىسى انتونيۋ گۋتەررەش.

سوعان قاراماستان اقش پرەزيدەنتى دونالد ترامپ باس اسسامبلەياعا ارناعان ۆيدەو مالىمدەمەسىندە جاڭا كوروناۆيرۋس ىندەتىن «قىتاي ۆيرۋسى» دەپ اتادى جانە ونىڭ بارلىق جاۋاپكەرشىلىگى بەيجىڭنىڭ موينىندا ەكەنىن العا تارتتى. ەندى قىرىق كۇن شاماسىندا اقش-تا پرەزيدەنت سايلاۋى وتپەك. كەيبىر سىنشىلار قىتايدى سىنعا الۋ پرەزيدەنت ترامپتىڭ الداعى سايلاۋالدى تاكتيكاسى دەپ تە كورسەتىپ جاتىر.

ترامپ جانە شي جينپيڭ. فوتو: ABC.

قىتاي باسشىسى بولسا ۆيدەو جولداۋىندا «قىتايدىڭ ەشبىر ەلمەن قارۋلى-قارۋسىز قاقتىعىسقا بارۋ نيەتى جوق» ەكەنىن ءبىلدىردى. ونىڭ بۇل مالىمدەمەسىنىڭ ءوزى دە ترامپتىڭ ساياساتىنا دەگەن سىننىڭ جاتقانى بايقالادى. وسىلارعا قاراي وتىرىپ باس اسسامبلەيانىڭ كەزەكتى جيىنىن «شىعارماشىلىق بايگەسى» دەپ سىناعان ديپلوماتتار دا بار. بۇدان بۇرىن الەم ەلدەرىنىڭ ليدەرلەرى اراسىندا قايشىلىقتى كەلىسسوزدەردە پىكىر الماسىپ، تۇسىنبەستىكتەردى ورتاق تالقىلاۋ ارقىلى شەشۋ سىندى وڭدى ءارى ناتيجەلى جوسىنعا ۇيرەنە باستاعان ەدى. سىنشىلاردىڭ پىكىرىنشە، قازىرگى ليدەرلەردە ورتاق تۇسىنىستىككە جەتۋدەن كورى جەكە مۇددەلەرى مەن ابروي بەدەلدەرىن قورعاپ «جاتىپ الۋ» بەلەڭ الىپ كەلە جاتقانىن قىنجىلا ايتادى.

اقش-قىتاي قايشىلىعى بۇل كۇندە حالىقارالىق قاتىناستاردا اشىق بەلگىلى بولعان. گۋتەرريش تە ءوز مالىمدەمەسىندە ەكى ەلدىڭ تەكە-تىرەسى «جاڭا قىرعي-قاباق سوعىسقا» الىپ كەلۋىنەن الاڭدايتىنىن ءبىلدىردى. «ءبىز تىم قاۋىپتى باعىتقا بارا جاتىرمىز، – دەدى گۋتەرريش سوزىندە: الەمنىڭ الدىنعى ەكى ەكونوميكاسى جەر شارىن ەكىگە ءبولىپ، ءار تاراپ ءوزىنىڭ ساۋدا، قارجىلىق جانە جاڭا تەحنولوگيا مەن جاساندى ينتەلەكت مۇمكىندىكتەرى ارقىلى پلانەتامىزعا ۇلكەن جارا سالۋىنا جول بەرمەۋىمىز كەرەك»، – دەدى.

وسى ارادا مىنا ءبىر ماسەلەنى دە ايتا كەتكەن ءجون. جاھاندىق ىندەت ەلىمىزگە كەلگەندە ۇكىمەتەگى بولىپ، حالىقتاعى بولىپ تۇتاس ەلدىڭ بويىندا كوپ جىل قوردالانىپ، تامىرىن تەرەڭگە تارتىپ العان شىرماۋىق شاتاق كەمشىلىكتەرىمىز سورپا بەتىنە شىققان كوبىكتەي كورىنە كەتتى. ءدال، وسىعان ۇقساس جاعداي تۇتاس دۇنيەجۇزىندە دە كورىندى دەسە بولادى. «مەنى» ءالسىز ازاماتتارىمىز «ءتاۋ تۇتقان»، «يدەال»، «كۇن باتپاس» مەملەكەتتەردىڭ دە جاعدايى بەلگىلى بولدى. بۇعان قوسا ول حالىقارالىق قاتىناستاردىڭ قانشالىق دارەجەدە بىلعاما-توپاي حالگە جەتكەنىن دە كورسەتتى.

بىلاي قاراعاندا الەمدى اپتەر-تاپتەر قىلعىسى كەلەتىن ساياساتكەردى نەمەسە ليدەردى كورمەيسىز. بىراق، ءىرى ەلدەر اراسىنداعى قايشىلىق قاشاندا ادامزات تاعدىرىن قاتەرگە الىپ كەلىپ جاتادى. بۇنىڭ ءوزى قازىرگى جاھان جاعداينىڭ ايتاقالسىن تەز وزگەرىپ، ساياساتكەرلەردىڭ ونىڭ وزگەرىستەرىنە ىلەسە الماي جاتقانىن كورسەتكەندەي. ونىڭ جاندى ءبىر مىسالى – XXI عاسىرعا قادام تاستاپ، ادامزات وزىمەن قوسا پلانەتاداعى بارلىق تىرشىلىكتىڭ قامىن ويلايتىنداي ساناعا جەتىپ قالسا دا، ءالى دە ادامداردىڭ جەكە ەركىندىگى مەن باس بوستاندىعىن شەكتەيتىن جابايى تاسىلدەر ارقىلى ەل بيلەپ وتىرعان ەسكى شەكپەندى ديكتاتورلاردىڭ بارلىعى.

ارينە، قازىرگى قىتاي مەن اقش قايشىلىعىنىڭ تابيعاتىنان العاندا بۇل ءبىر عانا ەكونوميكا مەن ساۋداداعى قايشىلىق ەمەس ەكەنىن كورەمىز. بۇل ارادا ۇكىمەتتەردىڭ بيلىك فورماتتارىنىڭ ايىرماشىلىعىنان تارتىپ، حالىقارالىق تارتىپكە دەگەن كەرەعار كوزقاراستارى، تەحنولوگيا باسەكەسى، ساۋدا ەرەجەلەرى، كيبەر-قاۋىپسىزدىك، عارىش باسەكەسى، تاعى باسقا سالالارداعى تەرەڭدەي تۇسكەن قايشىلىقتار جاتىر. كوپتەگەن ساياساتتانۋشىلاردىڭ پىكرىنشە الداعى سايلاۋدا ترامپ جەڭىلىپ، ورنىنا جوۋ بايدەن باستاپ دەموكراتتار كەلگەن كۇندە دە اقش-قىتاي قايشىلىعى جالعاسا بەرمەك. سوندىقتان دا، الەم ەلدەرى، ونىڭ ىشىندە قازاقستان دا ارناسى اۋىسا باستاعان الەمنىڭ جاڭا جاعدايىنا دايىن بولۋى كەرەك.

“The Qazaq Times”