AQŞ pen Qıtay qayşılığı jalğasa bermek. Kollaj: YUtub.

Ötken ğasırda adamzat tarihındağı ülken oyrannıñ biri Ekinşi düniejüzilik soğıstan keyin, älem elderi jahannıñ jaña bağıtın izdep Birikken Wlttar Wyımın qwrğan edi. Biraq, keyin de älem yadrolıq soğıs qaupiniñ astında ömir sürip keldi jäne AQŞ pen Keñes odağı arasındağı «Qırği-qabaq soğıstı» toqtatuğa halıqaralıq wyımdar därmensizdik tanıttı. Biıl Ekinşi düniejüzilik soğıstıñ ayaqtalğanına da, BWW-nıñ qwrılğanına da 75 jıl toldı. Däl osı twsta BWW-nıñ negizgi prencipteri qauipke tap boldı. Älem tağı bir «Qırği-qabaq soğısqa» tap boluı aldında twrğanday.

BWW Bas Assambleyasınıñ kezekti otırısında halıqaralıq qauımdastıq tap bolğan qiınşılıqtar anıq körine bastadı deuge boladı. Äsirese, AQŞ pen Qıtay arasındağı qayşılıq BWW üşin ülken sın boları belgili. Wyımnıñ bwrınğı bas hatşısı Pan Gi Mün aytıp ötkendey halıqaralıq qatınastarda köp jaqtılıq qauipti sınğa tap bolıp otır. Onıñ üstine, jahandıq köşbasşısı sanalıp kele jatqan Qwrama Ştattardıñ soñğı kezderdegi sayasatı wyımnan alıstay tüskendey körinedi. Prezident Tramptıñ alğa tartqan «Amerika birinşi» sayasatı köpvektorlıqtı şetke qaqqanday bolsa, köptegen elder qol qoyğan Parij kelisimi men 6 elmen Iran arasında qol qoyılğan yadrolıq kelisimnen AQŞ-tıñ bir jaqtı şığıp ketui de halıqaralıq kelisimderdegi Qwrama Ştattardıñ orının älsiretti.

BWW Bas Assambleyasınıñ otırısı. Foto: Sputnik International.

AQŞ-tıñ bwl qadamdarın Qıtay öz paydasına asıra aldı. Qıtay osı oraydan paydalana otırıp, özin BWW wstanımdarın, qwndılıqtarın jaqtauşı, kelisimge adal jäne twraqtı sayasat wstanğan el retinde körsetuge tırısıp otır.

Ärine, qazirgi BWW bas hatşısı Antoniu Guterriş wyımnıñ mañızdılığın köbirek däriptedi. Alayda, älem halqı koronavirustan zardap şekkende, oğan qosa AQŞ pen Qıtay teke-tiresinen älem twraqtılığına qauip tönip jatqanda wyımnıñ röliniñ älsiregeni anıq köringendey boldı. Bas Assambleyanıñ otırısında söz alğan älem elderiniñ liderleri de bwl turalı aytpay qalğan joq. Batıl pikir aytqan köşbasşınıñ biri francuz lideri Emmanuel' Makron boldı. Ol älem AQŞ pen Qıtay qayşılığınıñ şılauına tüsip ketpeui kerek degen pikrin ortağa saldı.

BWW Bas hatşısı Antoniu Guterreş.

Soğan qaramastan AQŞ prezidenti Donal'd Tramp Bas Assambleyağa arnağan video mälimdemesinde jaña koronavirus indetin «Qıtay virusı» dep atadı jäne onıñ barlıq jauapkerşiligi Beyjiñniñ moynında ekenin alğa tarttı. Endi qırıq kün şamasında AQŞ-ta prezident saylauı ötpek. Keybir sınşılar Qıtaydı sınğa alu prezident Tramptıñ aldağı saylaualdı taktikası dep te körsetip jatır.

Tramp jäne Şi Jinpiñ. Foto: ABC.

Qıtay basşısı bolsa video joldauında «Qıtaydıñ eşbir elmen qarulı-qarusız qaqtığısqa baru nieti joq» ekenin bildirdi. Onıñ bwl mälimdemesiniñ özi de Tramptıñ sayasatına degen sınnıñ jatqanı bayqaladı. Osılarğa qaray otırıp Bas Assambleyanıñ kezekti jiının «şığarmaşılıq bäygesi» dep sınağan diplomattar da bar. Bwdan bwrın älem elderiniñ liderleri arasında qayşılıqtı kelissözderde pikir almasıp, tüsinbestikterdi ortaq talqılau arqılı şeşu sındı oñdı äri nätijeli josınğa üyrene bastağan edi. Sınşılardıñ pikirinşe, qazirgi liderlerde ortaq tüsinistikke jetuden köri jeke müddeleri men abroy bedelderin qorğap «jatıp alu» beleñ alıp kele jatqanın qınjıla aytadı.

AQŞ-Qıtay qayşılığı bwl künde halıqaralıq qatınastarda aşıq belgili bolğan. Guterriş te öz mälimdemesinde eki eldiñ teke-tiresi «Jaña Qırği-qabaq soğısqa» alıp keluinen alañdaytının bildirdi. «Biz tım qauipti bağıtqa bara jatırmız, – dedi Guterriş sözinde: Älemniñ aldınğı eki ekonomikası Jer şarın ekige bölip, är tarap öziniñ sauda, qarjılıq jäne jaña tehnologiya men jasandı intelekt mümkindikteri arqılı planetamızğa ülken jara saluına jol bermeuimiz kerek», – dedi.

Osı arada mına bir mäseleni de ayta ketken jön. Jahandıq indet elimizge kelgende ükimetegi bolıp, halıqtağı bolıp twtas eldiñ boyında köp jıl qordalanıp, tamırın tereñge tartıp alğan şırmauıq şataq kemşilikterimiz sorpa betine şıqqan köbiktey körine ketti. Däl, osığan wqsas jağday twtas düniejüzinde de körindi dese boladı. «Meni» älsiz azamattarımız «täu twtqan», «ideal», «kün batpas» memleketterdiñ de jağdayı belgili boldı. Bwğan qosa ol halıqaralıq qatınastardıñ qanşalıq därejede bılğama-topay halge jetkenin de körsetti.

Bılay qarağanda älemdi äpter-täpter qılğısı keletin sayasatkerdi nemese liderdi körmeysiz. Biraq, iri elder arasındağı qayşılıq qaşanda adamzat tağdırın qaterge alıp kelip jatadı. Bwnıñ özi qazirgi jahan jağdaynıñ aytaqalsın tez özgerip, sayasatkerlerdiñ onıñ özgeristerine ilese almay jatqanın körsetkendey. Onıñ jandı bir mısalı – XXI ğasırğa qadam tastap, adamzat özimen qosa planetadağı barlıq tirşiliktiñ qamın oylaytınday sanağa jetip qalsa da, äli de adamdardıñ jeke erkindigi men bas bostandığın şekteytin jabayı täsilder arqılı el bilep otırğan eski şekpendi diktatorlardıñ barlığı.

Ärine, qazirgi Qıtay men AQŞ qayşılığınıñ tabiğatınan alğanda bwl bir ğana ekonomika men saudadağı qayşılıq emes ekenin köremiz. Bwl arada ükimetterdiñ bilik formattarınıñ ayırmaşılığınan tartıp, halıqaralıq tärtipke degen kereğar közqarastarı, tehnologiya bäsekesi, sauda erejeleri, kiber-qauipsizdik, ğarış bäsekesi, tağı basqa salalardağı tereñdey tüsken qayşılıqtar jatır. Köptegen sayasattanuşılardıñ pikrinşe aldağı saylauda Tramp jeñilip, ornına Jou Bayden bastap demokrattar kelgen künde de AQŞ-Qıtay qayşılığı jalğasa bermek. Sondıqtan da, älem elderi, onıñ işinde Qazaqstan da arnası auısa bastağan älemniñ jaña jağdayına dayın boluı kerek.

“The Qazaq Times”