بەلارۋستەگى پرەزيدەنت سايلاۋى «مايدانمەن پارا-پار» نارازىلىق شەرۋلەرىنە ۇلاستى. «كەز كەلگەن حاوستىڭ ارتىندا كەدەيلىك ەمەس، ادىلەتسىزدىك تۇرادى» – دەگەن افوريزم اۆتوريتارلى ەلدەردەگى احۋالدىڭ ءدال سيپاتى ىسپەتتى. لۋكاشەنكونىڭ جەڭىسىنەن كەيىن اقش پەن ەۋروپالىق وداق ەلدەرى بەلارۋستەگى پرەزيدەنتتىك سايلاۋ ناتيجەسىن «ادىلەتسىز» دەپ باعالاپ، بيلىكتىڭ جاپپاي نارازىلىقتاردى كۇشپەن باسۋىن قاتاڭ سىنعا الدى. تەك دە-فاكتو تۇرعىسىندا اۆتوريتارلى، پوستكەڭەستىك كەزەڭنەن ورتاق جۇيە ورنىققان مەملەكەت باسشىلارى لۋكاشەنكونى جەڭىسىمەن قۇتتىقتادى. ءبىرىنشى بوپ قىتاي توراعاسى، كەيىننەن رەسەي، قازاقستان، ءازىربايجان، وزبەكستان، تاجىكستان باسشىلارى قۇتتىقتاۋ لەبىزىن ءبىلدىردى. ال پوستكەڭەستىك ەلدەگى ادام قۇقىقتارىنىڭ تاپتالۋى، تسەنزۋرا جانە ۇزاق مەرزىمگە سوزىلعان ديكتاتۋراعا ۇركە قاراعان دەموكراتيالى ەلدەر بەلارۋسكە قارسى سانكتسيا ەنگىزبەك.
جوعارىدا ايتىپ وتكەنىمىزدەي، شيرەك عاسىردان استام ۋاقىت بيلىك ەتىپ، التىنشى مارتە سايلانعان 65 جاستاعى الەكساندر لۋكاشەنكونىڭ كەزەكتى «ايقىن جەڭىسىن» دەموكراتيالى ەلدەر مويىنداۋدان تۇبەگەيلى باس تارتتى. ەۋرووداق جوسپارعا العان سانكتسيا الەكساندر لۋكاشەنكو مەن ونىڭ شەنەۋنىكتەرىنە باعىتتالادى. بىراق «مەدالدىڭ ەكىنشى جاعىن» دا ەسەپكە العان وداق باسشىلىعى بەلارۋستى رەسەيگە كىرىپتار ەتۋدەن قاۋىپتەنىپ وتىر.
لۋكاشەنكونىڭ جەڭىسىنە كۇمان كەلتىرگەن ەۋرووداق ەلدەرى عانا ەمەس. اقش بيلىگى دە الەمدى ەلەڭ ەتكىزگەن جاعدايدان كەيىن بەلارۋسپەن ديپلوماتيالىق بايلانىس السىرەۋى مۇمكىن دەگەن ءۋاج ايتتى. الايدا كوپتەگەن ساراپشىلار امەريكا مەن ەۋرووداق ەلدەرىنىڭ بەلارۋستى سىنعا الىپ، سانكتسيا ەنگىزۋى «ەۋروپانىڭ سوڭعى ديكتاتورى» – لۋكاشەنكونىڭ ويىن وزگەرتە قويمايدى دەپ سانايدى.
مينسكتەگى ميتينگ. فوتو: ۆۆس
23 جىل سانكتسيا شىرماۋىندا
ەۋروپالىق وداق 1997 جىلدان بەرى بەلارۋسكە سانكتسيا ەنگىزىپ كەلەدى. نەگىزىندە بۇل سانكتسيالار جەكە تۇلعالارعا قاتىستى بولدى جانە ەۋروپالىق وداق ەلدەرىنە جەكە اكتيۆتەردىڭ كىرۋىنە قاتاڭ تىيىم سالىندى.
2016 جىلدىڭ باسىندا ەو لۋكاشەنكوعا جانە تاعى 169 شەنەۋنىككە، سۋديالار مەن قاۋىپسىزدىك كۇشتەرىنە، سونداي-اق ءتورت كومپانياعا قارسى سانكتسيالاردى جويدى. بۇل قادام الەكساندر لۋكاشەنكو رەسەيدىڭ ۋكرايناعا قاتىستى ارەكەتتەرىن اشىق قولداۋدان باس تارتىپ، ءوزىن جانجالدى شەشۋدە دەلدال رەتىندە ۇسىنعاننان كەيىن، سونىمەن قاتار 2015 جىلدىڭ تامىزىندا التى ساياسي تۇتقىنداردى، ونىڭ ىشىندە 2010 جىلعى سايلاۋدا پرەزيدەنتتىككە بۇرىنعى كانديدات نيكولاي ستاتكەۆيچتى بوساتقاننان كەيىن جاسالدى.
بيىل الدىن-الا ناۋقان كەزىندە سۆەتلانا تيحانوۆسكايانى قولداعان ستاتكەۆيچ قايتادان قاماۋعا الىنىپ، وعان قارسى قىلمىستىق ءىس قوزعالدى.
ەو-نىڭ بەلارۋسكە قاتىستى بارلىق سانكتسيالارىنىڭ ىشىندە ءوز كۇشىن جويماعان قاتاڭ قاۋلىلار: قارۋ-جاراق ەمبارگوسى; ىشكى رەپرەسسياعا باعىتتالعان سانكتسيا; 1999-2000 جىلدارى لۋكاشەنكونىڭ ساياسي قارسىلاستارى سايلاۋ كوميسسياسىنىڭ بۇرىنعى باسشىسى ۆيكتور گونچار، بۇرىنعى ىشكى ىستەر ءمينيسترى يۋري زاحارەنكو جانە تەلەجۋرناليست دميتري زاۆادسكيدى قاستاندىقپەن «ولتىرگەن» ءتورت ادامعا ەنگىزىلگەن سانكتسيالار.
2020 جىلدىڭ اقپانىندا سانكتسيالاردىڭ مەرزىمى تاعى ءبىر جىلعا ۇزارتىلدى.
بەلارۋس حالقى ەۋروووداقتان بيلىككە قاتاڭ شارا قولدانۋدى تالاپ ەتىپ وتىر. فوتو: ەرا
احۋال اقش-ەو نازارىندا
بەلارۋستەگى احۋال تاقىرىبىنداعى سىرتقى ىستەر مينيسترلەرىنىڭ شۇعىل بەينە حابارلاماسى پولشا باستاماسىمەن ۇيىمداستىرىلدى، ونى بالتىق ەلدەرى مەن فينليانديا قولدادى. وداقتىڭ ورتالىق ورگاندارى جيىننىڭ كۇن تارتىبىنە تەك بەلارۋس قانا ەمەس، سونىمەن بىرگە ليۆانداعى جاعداي مەن تۇركيامەن قارىم-قاتىناستى دا تالقىلادى.
ەۋروپالىق وداقتىڭ سىرتقى ساياسات ءبولىمىنىڭ باسشىسى جوزەپ بوررەل: «قازىرگى جاعدايدا بەلارۋس بيلىگىنىڭ ءىس-قيمىلدارىن قاداعالايمىز جانە ەو-نىڭ بەلارۋسپەن قارىم-قاتىناسىن قايتا قارايمىز. ەلدە زورلىق-زومبىلىق، نەگىزسىز قاماۋعا الۋ جانە سايلاۋ ناتيجەلەرىن بۇرمالاۋ جالعاسا بەرەتىن بولسا، ەۋرووداقتىڭ بەلارۋسپەن ديپلوماتيالىق بايلانىسىنا سىزات تۇسەدى»، – دەيدى.
ال گەرمانيانىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى حايكو مااس ەۋروپالىق وداقتىڭ بەلارۋس باسشىلىعىنا قارسى سانكتسيالاردى جويۋ تۋرالى ءتورت جىل بۇرىنعى شەشىمىن قايتا قاراۋدى ۇسىندى. سانكتسيالار تۋرالى شەشىمدى سامميتتەردە ەو ەلدەرىنىڭ مەملەكەت جانە ۇكىمەت باسشىلارى قابىلدايدى، ال سىرتقى ىستەر مينيسترلەرى ەلدەردىڭ ۇستانىمدارىن كەلىسىپ، سامميت شەشىمىنىڭ جوباسىن ۇسىنا الادى.
بريتانيانىڭ مينسكىدەگى بۇرىنعى ەلشىسى، قازىر حالىقارالىق ستراتەگيالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىنىڭ ساراپشىسى نايدجەل گۋلد-دەۆيس ەو شەنەۋنىكتەرىنىڭ مالىمدەمەسىن قاتاڭ دەپ باعالادى.
«ءبىز بەلارۋستە نە بولاتىنىن ءالى بىلمەيمىز، بىراق بۇل ەل ءۇشىن ۇلكەن قادام: نارازىلىق بىلدىرۋشىلەرگە قارسى رەپرەسسيا عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە سۆەتلانا تيحانوۆسكايانىڭ ەلدەن قىسىممەن شىعارىلعانى جانە ونى وسى مالىمدەمەلەر جاساۋعا ءماجبۇر ەتكەنى انىق. بىراق مەنى ەۋروكوميسسيا باسشىسى ۋرسۋلا فون دەر ليايەن مەن جوزەپ بوررەل جاساعان مالىمدەمەلەردىڭ قاتاڭدىعى تاڭ قالدىردى. سەبەبى وداق مۇشەلەرى بەلارۋسپەن بايلانىستى قايتا وپپوزيتسيانىڭ قازىرگى قۋدالاۋىنا قاتىسى بار ادامدارعا جەكە سانكتسيالار ەنگىزۋى كەرەك. ال ەكونوميكالىق سانكتسيالار جالپى حالىققا اۋىر سوققى بولادى»، – دەيدى.
بەلارۋستەگى سايلاۋدان كەيىنگى جاعدايدى امەريكا سىرتتاي باقىلاپ وتىر. اقش مەملەكەتتىك حاتشىسى مايك پومپەو بەلارۋس بيلىگىنىڭ بەيبىت جيىنعا قاتىسۋشىلارعا كۇش قولدانۋىن قۇپتامايتىنىن ايتتى. بۇعان دەيىن اقش پرەزيدەنتى دونالد ترامپ اكىمشىلىگى بەيبىت دەمونسترانتتارعا كۇش قولدانباۋعا شاقىرعان ەدى. پومپەو رەسمي مالىمەت بويىنشا الەكساندر لۋكاشەنكو جەڭگەن بەلارۋستەگى سايلاۋدىڭ ءوتۋ بارىسىن ايىپتادى.
اقش مۇنايىن بەلارۋسكە تاسىمالداۋ ماسەلەسى، ۋاشينگتون مەن مينسك اراسىنداعى سايلاۋدان كەيىنگى قارىم-قاتىناسقا توقتالعان پومپەو اقش بەلارۋستەگى سايلاۋ الدەقايدا ەركىن ءارى اشىق وتەدى دەپ ۇمىتتەنگەنىن ايتتى.
بەلارۋستەگى سايلاۋعا وپپوزيتسيالىق توپ اتىنان قاتىسقان سۆەتلانا تيحانوۆسكايا. فوتو: دند راديو
مايدانعا جول اشقان سايلاۋ
9 تامىزدا بەلارۋستە پرەزيدەنتتىك سايلاۋ ءوتتى. رەسمي مالىمەتكە سايكەس، پرەزيدەنت سايلاۋىنىڭ الدىن الا قورىتىندىسى بويىنشا، قازىرگى باسشى الەكساندر لۋكاشەنكوعا سايلاۋشىلاردىڭ 80%-ى داۋىس بەرگەن، ونىڭ باستى قارسىلاسى سۆەتلانا تيحانوۆسكايا 10% داۋىس العان. نارازىلار سايلاۋ ناتيجەسى بۇرمالاندى دەپ ەسەپتەيدى.
بەلارۋستە سايلاۋعا دەيىن مەرزىمىنەن بۇرىن داۋىس بەرۋ ءوتتى. مۇنداي نورما ەل زاڭىمەن قاراستىرىلعان، بىراق قۇقىق قورعاۋشىلار مەن حالىقارالىق باقىلاۋشىلار بۇل ءادىستى قاتاڭ سىنعا الدى. ولاردىڭ پىكىرىنشە، ۇكىمەت داۋىس بەرۋ ناتيجەلەرىن قولدان جاساۋ ءتاسىلىن پايدالانعان.
سايلاۋ قارساڭىندا وپپوزيتسيا ساياساتكەرلەرىنىڭ مىڭداعان جاقتاستارى ۇستالىپ، عالامتور قىزمەتى السىرەگەن. حالىقارالىق ۇيىمدار باقىلاۋشى رەتىندە تولىق قۇراممەن قاتىستىرىلماي، «پاندەمياعا بايلانىستى» شەتەلدىك باق وكىلدەرىن اككرەديتاتسيالاۋدان وتكىزبەدى. التىنشى رەت سايلاۋعا قاتىسىپ، «باسىم داۋىسقا يە بولعان» لۋكاشەنكوعا قارسى نارازىلىق شەرۋلەرى جەر-جەردە ءالى كۇنگە دەيىن ءوتىپ جاتىر. جەكسەنبى كۇننەن بەرى جالعاسىپ جاتقان نارازىلىق كەزىندە بيلىكتىڭ ايتۋىنشا، 6 مىڭ ادام ۇستالعان، جۇزدەگەن ادام جاراقاتتانعان. كەمىندە ەكى ادام قازا بولعان.
باتىس ساراپشىلارى بەلارۋستەگى احۋال ودان بەتەر ۋشىقسا، ۋكرايناداعى مايدان قايتالانۋى مۇمكىن دەيدى. ال بەلارۋس وپپوزيتسيونەرلەرى قازىرگى جاعدايدى مايدانمەن پارا-پار دەپ باعالاپ، بۇل جاعداي باسقا دا پوستكەڭەستىك-اۆتوريتار جۇيەمەن ءومىر سۇرەتىن مەملەكەتتەرگە دابىل بولۋى ءتيىس دەپ سانايدى.
شەرزاتتىڭ ءولىمى ىسىنە قاتىستى قۇپيا ۆيدەونى جاريالاۋ كىمگە كەرەك بولدى؟ – ساراپشىلار مەديا سىنى
كوميسسيا مەن باقىلاۋشى ەسەبىندەگى ايىرماشىلىق: الماتىدا رەفەرەندۋم قالاي ءوتىپ جاتىر؟
رىسبەك سارسەنبايۇلى: اەس – جارىلىپ كەتۋگە شاق تۇرعان بومبانى قۇشاقتاپ وتىرعانمەن بىردەي
قاراعايعا قارسى بۇتاق. دۋماننىڭ سوت تەرگەۋى اياقتالدى. 29 شىلدە ءجارىسسوز.
الماتى وبل پركۋراتۋراسى. بەلسەندىلەر: «جالعان جالامەن قاماۋداعى ايگەرىم مەن دۋمانعا بوستاندىق!»
جاۋاعاشتى تۇرمەسى ايگەرىمدى تاعايىندالعان ەمگە جىبەرمەي جاتىر