Körneki suret. Foto: Google

Belarus'tegi prezident saylauı «maydanmen para-par» narazılıq şerulerine wlastı. «Kez kelgen haostıñ artında kedeylik emes, ädiletsizdik twradı» – degen aforizm avtoritarlı elderdegi ahualdıñ däl sipatı ispetti. Lukaşenkonıñ jeñisinen keyin AQŞ pen Europalıq odaq elderi Belarus'tegi prezidenttik saylau nätijesin «ädiletsiz» dep bağalap, biliktiñ jappay narazılıqtardı küşpen basuın qatañ sınğa aldı. Tek de-fakto twrğısında avtoritarlı, postkeñestik kezeñnen ortaq jüye ornıqqan memleket basşıları Lukaşenkonı jeñisimen qwttıqtadı. Birinşi bop Qıtay törağası, keyinnen Resey, Qazaqstan, Äzirbayjan, Özbekstan, Täjikstan basşıları qwttıqtau lebizin bildirdi. Al postkeñestik eldegi adam qwqıqtarınıñ taptaluı, cenzura jäne wzaq merzimge sozılğan diktaturağa ürke qarağan demokratiyalı elder Belarus'ke qarsı sankciya engizbek.

Joğarıda aytıp ötkenimizdey, şirek ğasırdan astam uaqıt bilik etip, altınşı märte saylanğan 65 jastağı Aleksandr Lukaşenkonıñ kezekti «ayqın jeñisin» demokratiyalı elder moyındaudan tübegeyli bas tarttı. Euroodaq josparğa alğan sankciya Aleksandr Lukaşenko men onıñ şeneunikterine bağıttaladı. Biraq «medal'diñ ekinşi jağın» da esepke alğan odaq basşılığı Belarus'ti Reseyge kiriptar etuden qauiptenip otır.

Lukaşenkonıñ jeñisine kümän keltirgen Euroodaq elderi ğana emes. AQŞ biligi de älemdi eleñ etkizgen jağdaydan keyin Belarus'pen diplomatiyalıq baylanıs älsireui mümkin degen uäj ayttı. Alayda köptegen sarapşılar Amerika men Euroodaq elderiniñ Belarus'ti sınğa alıp, sankciya engizui «Europanıñ soñğı diktatorı» – Lukaşenkonıñ oyın özgerte qoymaydı dep sanaydı.

Minsktegi miting. Foto: VVS

23 jıl sankciya şırmauında

Europalıq odaq 1997 jıldan beri Belarus'ke sankciya engizip keledi. Negizinde bwl sankciyalar jeke twlğalarğa qatıstı boldı jäne Europalıq odaq elderine jeke aktivterdiñ kiruine qatañ tıyım salındı.

2016 jıldıñ basında EO Lukaşenkoğa jäne tağı 169 şeneunikke, sud'yalar men qauipsizdik küşterine, sonday-aq tört kompaniyağa qarsı sankciyalardı joydı. Bwl qadam Aleksandr Lukaşenko Reseydiñ Ukrainağa qatıstı äreketterin aşıq qoldaudan bas tartıp, özin janjaldı şeşude deldal retinde wsınğannan keyin, sonımen qatar 2015 jıldıñ tamızında altı sayasi twtqındardı, onıñ işinde 2010 jılğı saylauda prezidenttikke bwrınğı kandidat Nikolay Statkeviçti bosatqannan keyin jasaldı.

Biıl aldın-ala nauqan kezinde Svetlana Tihanovskayanı qoldağan Statkeviç qaytadan qamauğa alınıp, oğan qarsı qılmıstıq is qozğaldı.

EO-nıñ Belarus'ke qatıstı barlıq sankciyalarınıñ işinde öz küşin joymağan qatañ qaulılar: qaru-jaraq embargosı; işki repressiyağa bağıttalğan sankciya; 1999-2000 jıldarı Lukaşenkonıñ sayasi qarsılastarı saylau komissiyasınıñ bwrınğı basşısı Viktor Gonçar, bwrınğı İşki ister ministri YUriy Zaharenko jäne telejurnalist Dmitriy Zavadskiydi qastandıqpen «öltirgen» tört adamğa engizilgen sankciyalar.

2020 jıldıñ aqpanında sankciyalardıñ merzimi tağı bir jılğa wzartıldı.

Belarus' halqı Eurooodaqtan bilikke qatañ şara qoldanudı talap etip otır. Foto: ERA

Ahual AQŞ-EO nazarında

Belarus'tegi ahual taqırıbındağı Sırtqı ister ministrleriniñ şwğıl beyne habarlaması Pol'şa bastamasımen wyımdastırıldı, onı Baltıq elderi men Finlyandiya qoldadı. Odaqtıñ Ortalıq organdarı jiınnıñ kün tärtibine tek Belarus' qana emes, sonımen birge Livandağı jağday men Türkiyamen qarım-qatınastı da talqıladı.

Europalıq Odaqtıñ sırtqı sayasat böliminiñ basşısı Jozep Borrel': «Qazirgi jağdayda Belarus' biliginiñ is-qimıldarın qadağalaymız jäne EO-nıñ Belarus'pen qarım-qatınasın qayta qaraymız. Elde zorlıq-zombılıq, negizsiz qamauğa alu jäne saylau nätijelerin bwrmalau jalğasa beretin bolsa, Euroodaqtıñ Belarus'pen diplomatiyalıq baylanısına sızat tüsedi», – deydi.

Al Germaniyanıñ Sırtqı ister ministri Hayko Maas Europalıq Odaqtıñ Belarus' basşılığına qarsı sankciyalardı joyu turalı tört jıl bwrınğı şeşimin qayta qaraudı wsındı. Sankciyalar turalı şeşimdi sammitterde EO elderiniñ memleket jäne ükimet basşıları qabıldaydı, al sırtqı ister ministrleri elderdiñ wstanımdarın kelisip, sammit şeşiminiñ jobasın wsına aladı.

Britaniyanıñ Minskidegi bwrınğı elşisi, qazir halıqaralıq strategiyalıq zertteuler institutınıñ sarapşısı Naydjel Guld-Devis EO şeneunikteriniñ mälimdemesin qatañ dep bağaladı.

«Biz Belarus'te ne bolatının äli bilmeymiz, biraq bwl el üşin ülken qadam: narazılıq bildiruşilerge qarsı repressiya ğana emes, sonımen birge Svetlana Tihanovskayanıñ elden qısımmen şığarılğanı jäne onı osı mälimdemeler jasauğa mäjbür etkeni anıq. Biraq meni Eurokomissiya basşısı Ursula fon der Lyayen men Jozep Borrel jasağan mälimdemelerdiñ qatañdığı tañ qaldırdı. Sebebi odaq müşeleri Belarus'pen baylanıstı qayta oppoziciyanıñ qazirgi qudalauına qatısı bar adamdarğa jeke sankciyalar engizui kerek. Al ekonomikalıq sankciyalar jalpı halıqqa auır soqqı boladı», – deydi.

Belarust'egi saylaudan keyingi jağdaydı Amerika sırttay baqılap otır. AQŞ Memlekettik hatşısı Mayk Pompeo Belarus' biliginiñ beybit jiınğa qatısuşılarğa küş qoldanuın qwptamaytının ayttı. Bwğan deyin AQŞ prezidenti Donal'd Tramp äkimşiligi beybit demonstranttarğa küş qoldanbauğa şaqırğan edi. Pompeo resmi mälimet boyınşa Aleksandr Lukaşenko jeñgen Belarus'tegi saylaudıñ ötu barısın ayıptadı.

AQŞ mwnayın Belarus'ke tasımaldau mäselesi, Uaşington men Minsk arasındağı saylaudan keyingi qarım-qatınasqa toqtalğan Pompeo AQŞ Belarus'tegi saylau äldeqayda erkin äri aşıq ötedi dep ümittengenin ayttı.

Belarus'tegi saylauğa oppoziciyalıq top atınan qatısqan Svetlana Tihanovskaya. Foto: DND Radio

Maydanğa jol aşqan saylau

9 tamızda Belarus'te prezidenttik saylau ötti. Resmi mälimetke säykes, prezident saylauınıñ aldın ala qorıtındısı boyınşa, qazirgi basşı Aleksandr Lukaşenkoğa saylauşılardıñ 80%-ı dauıs bergen, onıñ bastı qarsılası Svetlana Tihanovskaya 10% dauıs alğan. Narazılar saylau nätijesi bwrmalandı dep esepteydi.

Belarus'te saylauğa deyin merziminen bwrın dauıs beru ötti. Mwnday norma el zañımen qarastırılğan, biraq qwqıq qorğauşılar men halıqaralıq baqılauşılar bwl ädisti qatañ sınğa aldı. Olardıñ pikirinşe, ükimet dauıs beru nätijelerin qoldan jasau täsilin paydalanğan.

Saylau qarsañında oppoziciya sayasatkerleriniñ mıñdağan jaqtastarı wstalıp, ğalamtor qızmeti älsiregen. Halıqaralıq wyımdar baqılauşı retinde tolıq qwrammen qatıstırılmay, «pandemiyağa baylanıstı» şeteldik BAQ ökilderin akkreditaciyalaudan ötkizbedi. Altınşı ret saylauğa qatısıp, «basım dauısqa ie bolğan» Lukaşenkoğa qarsı narazılıq şeruleri jer-jerde äli künge deyin ötip jatır. Jeksenbi künnen beri jalğasıp jatqan narazılıq kezinde biliktiñ aytuınşa, 6 mıñ adam wstalğan, jüzdegen adam jaraqattanğan. Keminde eki adam qaza bolğan.

Batıs sarapşıları Belarus'tegi ahual odan beter uşıqsa, Ukrainadağı maydan qaytalanuı mümkin deydi. Al Belarus' oppozicionerleri qazirgi jağdaydı maydanmen para-par dep bağalap, bwl jağday basqa da postkeñestik-avtoritar jüyemen ömir süretin memleketterge dabıl boluı tiis dep sanaydı.

"The Qazaq Times"