جاز باستالعالى قازاقستاندا كوروناۆيرۋس پاندەمياسى ءارتۇرلى فورمادا جىكتەلدى: سيمپتومدى-سيمپتومسىز ناۋقاستار، ۆيرۋستىڭ جاناما جانە تۋرا اسەرىنەن قايتىس بولعاندار، وكپە قابىنۋى... ءمينيستردىڭ جاڭاسى ەسكىسىنىڭ ەسەپتەۋ ءتاسىلىن تەرىستەۋ ارقىلى ساناق جۇيەسىن رەتتەگەندەي بولدى. سوڭعى رەسمي مالىمەت بويىنشا، پنەۆمونيا 138 مىڭنان اسسا، كوروناۆيرۋس 67 مىڭعا جۋىقتاعان (2020 جىلعا – QT). مۇنىڭ ءبارى قوعامنىڭ قارسىلىعىن كۇشەيتىپ، سەنىمسىزدىكتى ارتتىردى. پنەۆمنويا مەن كوروناۆيرۋس ءبىر مە، نەگە قوسىپ ەسەپتەلمەي جاتىر؟ بۇگىن ساراپشىلاردى سوزگە تارتا وتىرىپ، وسىعان دەيىن بىرنەشە رەت كوتەرىلگەن ماسەلەگە نۇكتە قويامىز. «تسيفرلىق يلليۋزيا» مەن «ستاتيستيكالىق مانيپۋلياتسيانىڭ» بار نە جوعىن ءوز قۇزىرىڭىزعا قالدىرامىز، ءاز-وقىرمان.
سيپاتتاما: وتكەن تاۋلىكتەگى جاعداي بويىنشا، قازاقستاندا ۆيرۋس جۇقتىرعانداردىڭ رەسمي ەسەبى 67 مىڭعا جۋىقتاپ، ونىڭ 40 مىڭدايى اۋرۋىنان ايىعىپ شىققان. جالپى جيىنى 476 ادام قايتىس بولعان. اتىراۋ جانە الماتى قالاسىندا، ەلوردادا جاعداي كۇردەلەنگەن. 6 مىڭداي ناۋقاس مەديتسينا قىزمەتكەرلەرى. كەيستەر سانى نەگىزىندە الەم ەلدەرىنىڭ تىزىمىندە 29-ورىنعا شىققان قازاقستاندا تەستىلەۋ قارقىنى باسەڭدەگەن. وسى ۋاقىتقا دەيىن نەبارى 1,7 ملن ءارتۇرلى تەست جاسالعان.
الەمدە 14 ميلليوننان استام ادامنان، ونىڭ 1,6 ميلليونى 7 كۇن ىشىندە تىركەلگەن. 7 اپتا قاتارىنان ءوسىم ارتىپ كەلەدى.
ستاتيستيكا سارساڭى: ەپيدماۋسىم vs جىلدىق ەسەپ
تاۋارلار مەن كورسەتىلەتىن قىزمەتتەردىڭ ساپاسى مەن قاۋىپسىزدىگىن باقىلاۋ كوميتەتىنىڭ مالىمەتى بويىنشا، 2015-2020 ج.ج. پنەۆمونيا اۋرۋى تۋرالى ستاتيستيكادا ءار ەپيدماۋسىم سايىن شامامەن 11-21 مىڭنىڭ اراسىندا كەيس تىركەلىپ كەلگەن.
| ەپيدماۋسىم | پنەۆمونياعا شالدىققان ناۋقاستار | قايتىس بولعاندار |
| 2015-2016 | 11 687 | 7 |
| 2016-2017 | 17 423 | 8 |
| 2017-2018 | 21 295 | 20 |
| 2018-2019 | 19 582 | 10 |
| 2019-2020 | 18 072 | 10 |
«ەپيدەميولوگيالىق ماۋسىم كۇزدىڭ سوڭىنان كوكتەمنىڭ باسىنا دەيىن جالعاسادى. 2019-2020 جىلدارداعى مالىمەت. ءى جارتىجىلدىقتا 98,5 مىڭ ادام اۋىرعان بولسا، بىلتىر بۇل كەزەڭدە 64 مىڭداي ادام اۋىرعان بولاتىن. كورسەتكىشتىڭ باسىم بولىگى ماۋسىم ايىندا كوبەيگەندىكتەن، 4 ەسەگە وسكەن»، – دەدى تيمۋر سۇلتانازيەۆ كەشەگى بريفينگتە.
وسى ۋاقىتقا دەيىن ەپيدماۋسىم مەن جىلدىق قورىتىندى ستاتيستيكانىڭ مەتودولوگياسىنداعى ايىرماشىلىقتىڭ ءمان-جايىن جازباشا بىلە الماعاندىقتان، بەيسەنبى كۇنى ورتالىق كوممۋنيكاتسيالار قىزمەتىندە كوميتەت باسشىسىنان تىكەلەي سۇراۋدىڭ رەتى كەلدى. بىراق بۇل جولى دا اشىپ ايتىلمادى. شىلدەنىڭ باسىندا مينيسترلىك قازاقستاندا بيىلعى ءبىرىنشى جارتى جىلدا (قاڭتار-ماۋسىم) 98,5 مىڭ ادام پنەۆمونياعا شالدىققانىن، 1800-دەي ادامنىڭ وسى دەرتتەن قايتىس بولعانىن حابارلاعان. ەپيدماۋسىم جونىندەگى كوميتەتتىڭ مالىمەتىنشە، سوڭعى بەس جىل بويى پنەۆمونياعا شالدىققاندار قاتارى 20 مىڭنىڭ ماڭىندا بولعان.
ساراپشىلار: پنەۆمونيا مەن COVID-19 – ءبىر
دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى بەلگىلى ساراپشى، دارىگەر، مەديتسينا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى قايىرعالي كونەەۆ جازدىگۇنى ورشىگەن تيپتىك ەمەس پنەۆمونيانىڭ كوپشىلىك بولىگىن كوروناۆيرۋس ەسەبىنە قوسۋ قاجەت دەپ سانايدى.
– ادەتتە پنەۆمونيا كۇزدىگۇنى نە قىس پەن ەرتە كوكتەمدە جۇرەدى. جازدىڭ 40 گرادۋس ىستىعىندا جايدان-جاي پنەۆمونيالىق ەپيدەميا شارىقتاۋ شەگىنە جەتۋى مۇمكىن ەمەس. ەگەر 98,5 مىڭ ادامعا رەسمي ساناقتاعى 65 مىڭ جاعدايدى، تاعى ەشقايدا تىركەلمەي، ۇيىندە ەمدەلگەن 50 مىڭداي ادامدى قوسا ەسەپتەسەك، جالپى جيىنى 200 مىڭنىڭ توڭىرەگىندەگى ستاتيستيكانى بايقاۋعا بولادى. قازاقستان حالقىنىڭ 1%-دان استامى كوروناۆيرۋسپەن اۋىرعان دەۋگە كەلەدى. سايكەسىنشە بيلىكتىڭ ەسەبىندەگى 400-گە تارتا ۆيرۋس قۇربانى جانە پنەۆمونيادان قايتقان 1800-دەي ادامنىڭ ورتاق سانى جالپى كەيستەردىڭ 1%-ىنا سايكەس شىعادى، – دەيدى كونەەۆ.
بۇل پىكىردى شۆەيتسارياداعى (ەۋروپا) قازاق دارىگەرى، مەديتسينا بىلىمدەرى بويىنشا وقىتۋشى-تالىمگەر ءارى ساراپشى سەرىك تۇرسىن دا قۋاتتايدى. ول 100 مىڭعا تارتا پنەۆمونيا جاعدايىن جانە جاڭارماعانىنا كوپ بولعان 1800-گە جۋىق ءولىم ساناعىن ازىرگە جۇمباق كوروناۆيرۋسقا تىكەلەي قاتىسى بارىن ايتادى.
– ەگەر ۇكىمەت مۇنى باسقا اۋرۋ دەسە، وندا الەم قاۋىمداستىعىنا جاڭا دەرتتىڭ ەتيولوگياسىن دالەلدەپ، جاريالاۋى قاجەت. قىتايداعى باستاپقى دايىنسىزدىق ستسەناريى قايتالانباۋى كەرەك. ستاتيستيكانى شىنايى كورسەتۋ – بيلىككە دە پايدالى. ۋشىققان جاعدايعا كوزى جەتكەن كورشى جانە دە باسقا دا ەلدەر كومەكتەسۋى مۇمكىن. ونىڭ ۇستىنە ددسۇ-نىڭ وكىلدىگى قازاقستانداعى پنەۆمونيا ۆيرۋستىڭ سالدارى ەكەنىنن مويىندادى، – دەگەن شەتتەگى دارىگەر ەۋروپادا سيمتومدى-سيمپتومسىز، كوروناۆيرۋستىق پنەۆمونيا، ۆيرۋستان نە ۆيرۋسپەن قايتقاندار دەپ شيىرلاۋدىڭ جوعىن ايتادى.
قازاقستاندىق جوعارى ساناتتى نەيروحيرۋرگ-دارىگەر مىڭجىلقى بەردىقوجاەۆتىڭ كوزقاراسى دا تاۋەلسىز ساراپشىلارمەن بىردەي. ونىڭ سوزىنشە، «پنەۆمونيانىڭ ەسەلەپ ءوسۋى، ءولىم جاعدايىنىڭ ءورشۋى – كوروناۆيرۋس پاندەمياسىمەن تىكەلەي بايلانىستى». سونداي-اق قابىنۋدىڭ بۇل ءتۇرى وڭعى ەكى ايدا ءتىپتى ۇلعايعان.
– پنەۆمونياعا شالدىقتى دەلىنگەن 98,5 مىڭ ادامدى كوروناۆيرۋس ينفەكتسياسىنا جاتقىزۋ كەرەك. ستاتيستيكا بويىنشا شامامەن 3-4% ءولىم كورسەتكىشىن كورسەتەدى. قازىرگى پنەۆمونيا كوپ جاعدايدا ۆيرۋستى ينفەكتسيادان بولعان اۋرۋ. سوندىقتان ونى اتيپيالىق پنەۆمونيا دەپ تولىق سەنىممەن ايتۋعا بولادى. دەمەك ەلىمىزدە اتيپيالىق پنەۆمونيانى جاڭا كوروناۆيرۋس ينفەكتسياسى تۋدىرىپ وتىر. بۇل فاكتىنى مويىنداۋ كەرەك، – دەيدى مينيسترلىككە ستاتيستيكانى مانيپۋلياتسيالاۋدى دوعارۋعا شاقىرعان بەردىقوجاەۆ.
ماماننىڭ پىكىرىنشە، بەلەڭ العان وكپە قابىنۋى جاي پنەۆمونيا بولسا، وندا مۇنى ەمدەۋدە ۆيرۋسقا قارسى دارىلەر قولدانباۋى كەرەك. ال اۋرۋحانالارعا تۇسكەن ناۋقاستار دارىگەرلەر انتيۆيرۋستىق پرەپەراتتار تاعايىنداعانىن ايتادى.
– ەكەۋىنە دە ورتاق بەلگى – دەنە قىزۋى جانە جوتەل، السىزدىك. قالىپتى پنەۆمنونيادا ادام جوتەلىپ، قاقىرىعى ءتۇسىپ، انتيبيوتيكتەرمەن ەمدەگەندە تەز جازىلىپ كەتەدى. ال كوروناۆيرۋستى قابىنۋدىڭ ايىرماشىلىعى دەنە مەن باستىڭ اۋرۋى قاتتى وتەدى، ەكى جاقتان قابىنادى، قان ۇيعىشتىعى جوعارىلايدى، ءدام-ءيىس سەزبەيدى. جالپى پنەۆمونيا كەزىندە مۇنداي بەلگىلەر انىقتالمايدى، – دەيدى.
ددسۇ قازاقستانداعى «بەلگىسىز پنەۆمونيانى» قالاي باعالادى؟
ددسۇ-نىڭ قازاقستانداعى وكىلدىگى رەداكتسيانىڭ سۇراۋ حاتىنا «COVID-19 انىقتالعان پاتسيەنتتەردىڭ كوپشىلىگىندە اۋرۋ جەڭىل اعىمدا وتەدى، كەيبىرەۋلەردە، ياعني 10 پاتسيەنتتىڭ شامامەن 4-دە پنەۆمونيا دامۋى مۇمكىن» دەگەن جاۋاپ قايتاردى. ۇيىمنىڭ قازاقستانداعى رەسمي وكىلى كەرولاين كلارينۆال «پنەۆمونيانىڭ بولجامدى تۇسىنىكتەرىنىڭ اياسى كەڭ، ولاردىڭ ءبىرى، ءوزىمىز بىلەتىن قازاقستان اينالىمىندا جۇرگەن وسى COVID-19» دەپ، ورتا ازيادا ورشىگەن وكپە قابىنۋىنىڭ ءبىر سەبەبى رەتىندە كوروناۆيرۋس ەكەنىن ناقتىلادى. ءبىر جۇما بۇرىن، قىتاي ەلشىلىگىنىڭ «ازاماتتارىنا ەسكەرتپەسىنەن» سوڭ WHO (ددسۇ – QT) توتەنشە جاعدايلار جونىندەگى ديرەكتورى مايكل رايان 10 شىلدەدە جەنەۆادا وتكەن ءباسپاسوز جيىنىندا قازاقستانداعى پنەۆمونياعا كوروناۆيرۋستىڭ اسەرى بارىن راستادى. ول:
«ەل بيلىگى كەيىنگى جەتى كۇندە 10 مىڭنان استام ادامنان COVID-19 انىقتالعانىن ايتتى. دەمەك ەلدە كوروناۆيرۋستىڭ ءوزى قاتتى ءورشىپ وتىر. ءبىز قازىر تەستىلەۋگە جانە ونىڭ ساپاسىنا كوڭىل ءبولىپ جاتىرمىز. پنەۆمونياعا شالدىققانداردىڭ تەستتەرى جالعان تەرىس ناتيجە كورسەتۋى مۇمكىن. بۇل راس بولسا، پنەۆمونياعا شالدىققانداردىڭ كوبى COVID-19 ينفەكتسياسىن جۇقتىرعان بولۋى مۇمكىن. ... ەلدەگى COVID-19 تراەكتورياسى وسى پنەۆمونيا جاعدايلارىنىڭ كوبى COVID-19 بولۋى مۇمكىن ەكەنىن مەڭزەيدى»، – دەپ مالىمدەدى (اۋدارما ازاتتىقتىكى – QT).
پنەۆمونيا ادەتتە قاي كەزدە ولىمگە اپارادى؟
كۇن قاينايتىن كەز ماۋسىم ايىندا پنەۆمونيامەن اۋىرعان 32,7 مىڭ (بىلتىر 8 مىڭداي جاعداي – مينيستر ا.تسوي) ادام جانە 630-داي ءولىم انىقتالعان. رەسمي دەرەككە سەنسەك، ءبىرىنشى جارتىجىلدىقتىڭ سوڭعى ءبىر ايىنىڭ وزىندە جالپى ەسەپتىڭ 3/1-ءى تىركەلگەن. شىلدەنىڭ شىلىڭگىر ىستىعىنداعى وكپە قابىنىسىنىڭ قارقىنى بىلتىرعىدان 4 ەسە كوپ. سانداردىڭ وسىنشالىق جوعارى ايىرمادا وسۋىنە ۆيرۋستىڭ اسەرى بارىنا ەشكىم كۇماندانبايدى. COVID-19 ۆيرۋسىنىڭ شتامى مەن قازىر قازاقستاندا بۇرىن-سوڭدى تىركەلمەگەن دەڭگەيگە جەتكەن پنەۆمونيانىڭ قانداي ۇقساستىعى بار؟ سيمپتومى مەن ەمدەۋ حاتتاماسى بىردەي اۋرۋلار سيپاتى جاعىنان ءوزارا ۇقساس پا؟ بۇل ساۋالعا تاۋەلسىز ساراپشى كونەەۆ:
«تىنىس جولدارىنداعى ەڭ قاۋىپتى، سالدارى ولىمگە اكەپ سوعاتىن پاتوگەندى اۋرۋ – وتكىر رەسپيراتورلىق ديسترەسس سيندرومى. بۇل جاراقات (تراۆما), سەپسيس، اسپيراتسيا جاعدايىندا اۋا جەتىسپەۋشىلىگىنەن بولادى. ال جاي ۇيدە وتىرىپ، جوعارىدا اتالعان دياگنوزدارعا شالدىقپاي-اق، سوڭى قازاعا جەتكىزەتىن جاعدايعا كەلۋ دەگەن مەديتسينا زاڭدىلىعىنا جاتپايدى»، – دەپ جاۋاپ بەرەدى.
سونىمەن بىرگە، كونەەۆ جۇقتىرىپ الۋ ىقتيمالدىعى كوپ كوروناۆيرۋس ينفەكتسياسىن ەڭ سەنىمدى امال كومپيۋتەرلىك توموگرافيا مەن رەنتگەنوگرافيانىڭ كومەگىمەن انىقتاۋعا بولادى دەپ كەڭەس بەرەدى. دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىندا ۇزاق جىلدار قىزمەت ەتكەن تولەباي راحىپبەكوۆ SARS-CoV-2 ۆيرۋسىنىڭ ماۋسىمدىق اۋرۋ ەمەستىگىن العا تارتا وتىرىپ، بيلىكتىڭ «سان-ساققا جۇگىرتكەن» ەسەبىنە كوڭىل اۋدارۋدى قويىپ، پنەۆمونيانى اناليز ارقىلى دالەلدەنگەن-دالەلدەنبەگەنىنە قاراماستان COVID-19 ۆيرۋسىنىڭ حاتتاماسى نەگىزىندە ەمدەۋگە مىقتاپ كىرىسكەن ءجون دەپ سانايدى.
– دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى ەپيداحۋالدى الدىن-الا بولجاپ-باعامداي المادى. كۇن تارتىبىنە شىعا قوياتىنداي اسا وزەكتى ەمەس – كودەكس، اۋرۋحانا قۇرىلىسى سياقتى جوبالارمەن اينالىسىپ، ۋاقىت-ەنەرگيا شىعىنداپ الدى. الماتىداعى 12 اۋرۋحانانىڭ تاجىريبەسى كورسەتكەندەي، العى شەپتە ەشبىر قورعانىش قۇرالىنسىز جۇرگەن مەدقىزمەتكەرلەردى ايىپتاعان مينيسترلىكتىڭ موينىندا زىلدەي جاۋاپكەرشىلىك بار، – دەيدى پروفەسسور راحىپبەكوۆ.
كوروناۆيرۋستىق پنەۆمونيانىڭ كلينيكالىق حاتتاماسى
قىستىگۇنى باستالعان بەلگىسىز ۆيرۋستىڭ ازىرگىدەي جازدىڭ ىستىق كۇنىندە جالعاسۋىن ەسكەرسەك، ىندەتتىڭ كۇن رايىنا، جىل مەزگىلىنە تاۋەلسىز ەمەستىگىن بايقاۋعا بولادى. وسىلايشا ىندەتتىڭ ەرەكشەلىگىنە ءجىتى ءمان بەرگەن سەرىك تۇرسىن «پنەۆمونيانىڭ باستى سەبەبى – كوروناۆيرۋس» ەكەنىن بىرنەشە مارتە قايتالاپ-نىقتاپ ايتتى. ۆيرۋسقا شالدىققان 33 مىڭداي تۇرعىنىنىڭ 30 مىڭعا جۋىعى ساۋىعىپ شىققان شۆەيتسارياداعى ءساتتى تاجىريبەگە ۇلەسىن قوسىپ جۇرگەن دارىگەر تۇرسىن:
– انتيكوگۋليانتسياعا سۇرانىستىڭ شەكتەن تىس كوبەيۋى ونى رەانيماتسيادا قولداناتىنى تۋرالى حاباردىڭ قوعام اراسىندا تاراعانىنان. بۇل قاتارلى كۇردەلى دارىلەر جونىندە دۇرىس تۇسىندىرمە-نۇسقاۋ بەرىلۋى شارت. ايتپەسە قۋاتتى ءدارىنى اۋرۋدىڭ باستاپقى كەزەڭىندە بەيبەرەكەت-ورىنسىز ءىشۋ ءارتۇرلى قايعىلى جاعدايعا اكەلۋى مۇمكىن. ماسەلەن، ميعا قان قۇيىلۋ دەگەن سياقتى. اۋرۋحانادا قابىلدايتىن پرەپەراتتى امبۋلاتوريادا رەتسىز قولدانۋدىڭ اقىرى انىق ەمەس، – دەيدى.
پاندەميا كەزىندە الەۋمەتتىك جەلىدە كاسىبي كوزقاراسىن اشىق ءارى وتكىر ءبىلدىرىپ كەلە جاتقان مىڭجىلقى بەردىقوجاەۆتىڭ سوزىنشە، «شىلدە ايىندا پنەۆمونيا تاعى كوبەيەدى». ونىڭ تۇسىندىرمەسىنە قاراعاندا، اۋرۋحانادا ورىن جەتپەي نەمەسە بارىپ قارالۋعا جۇرەكسىنىپ ۇيدە قاپتاپ انتيبيوتيك ءىشىپ جاتقانداردى ەسەپكە السا، قازىرگى رەسمي ستاتيستيكانىڭ شىندىققا جاناسپايتىنىن بايقاۋ قيىن ەمەس. «وتكەندە ءبىر سۇقباتىمدا ايتقانداي ۆيرۋستىڭ جىلدىڭ ەڭ ىستىق ماۋسىمىندا بەتى قايتپاي، كەرىسىنشە كۇش الۋى – مۇنىڭ قولدان جاسالعانىن دالەلدەيدى» دەيدى ساراپشى. ەكىجاقتى پنەۆمونيانى مىندەتتى تۇردە كوروناۆيرۋس رەتىندە قاراستىرۋ كەرەك دەپ سانايتىن دارىگەر بەردىقوجاەۆ كلينيكالىق حاتتامانىڭ تولىقتىرىلعان ۇلگىسىندەگى ەرەكشەلىكتەرگە دە توقتالدى.
– ۆيرۋسقا قارسى دارىلەردەن ەش كومەك بولمادى. جاڭا رەداكتسياداعى ەمدەۋ حاتتاماسىندا انتيبيوتيكتەر پروفيلاكتيكا رەتىندە كورسەتىلگەن. ۆيرۋستىڭ كەسىرىنەن قان ۇيىپ، وتە قاتتى قابىنۋ رەاكتسياسىن تۋدىرعاندىقتان، ونداي ناۋقاستارعا قان سۇيىلتاتىن گارمونالدى پرەپەراتتار كىرىپ وتىر. بىراق ونى جەڭىل جانە ورتاشا تۇردە وتەتىن ناۋقاستارعا بەرۋ قۇپتالماعان. ولاردى سيمپتوماتيكالىق ستاندارتتا ەمدەۋگە بولادى. ۇيدە امبۋلاتوريالىق باقىلاۋداعى ادامعا ازيتروميتسين، اموكسيتسيللين سياقتى ءدارى-دارمەك ۇسىنۋعا بولادى، ارينە دارىگەردىڭ تاعايىنداۋى ارقىلى، – دەدى.
ۆيرۋستان قايتقانداردىڭ شىنايى سانى قانشا؟
بۇگىنگى تاڭدا ۆيرۋستىڭ تۋرا-جاناما اسەرىنەن قايتىس بولعانداردىڭ رەسمي سانى 500-گە (375-نەگىزگى، 101-جاناما) تايادى. مينيستر تسوي وتكەن سەيسەنبىدە تاعى 110 ءولىم جاعدايىن كوميسسيا زەرتتەپ جاتقانىن ايتقان. بيىل پنەۆمونيادان قايتىس بولدى دەلىنگەن 1800-دەي ادامنىڭ قانشاۋىنان كوروناۆيرۋس تابىلدى؟ اتالعان دەرەكتەردى قوسا ەسەپتەگەندە، جالپى كوروناۆيرۋس جۇعىپ قايتىس بولعانداردىڭ جيىنتىق ەسەبى قانشاعا جەتتى؟
– و باستا مينيسترلىك بولجامىنا سايكەس، رەسۋرستار مەن دايىندىق 3,5 مىڭ ورىنعا لايىقتالعان بولۋى كەرەك. ەندى بۇگىنگى جاعدايعا كەلسەك، 65 مىڭنان اسقاندا بۇل تابيعي تۇرعىدا كوپ ماسەلە تۋعىزعانى انىق، – دەگەن قايىرعالي كونەەۆ ماسەلەنىڭ وسىنشالىق ۋشىعۋىن قاتە بولجاممەن تۇسىندىرەدى.
«ۇكىمەت كوروناۆيرۋسپەن كۇرەستە تولىق جەڭىلىسكە ۇشىرادى» دەپ ەسەپتەيتىن دارگەر بۇعان 200 مىڭداي ادامنىڭ (مامان پىكىرى بويىنشا) اۋىرىپ جاتقانى دالەل كورەدى. مىڭجىلقى بەردىقوجاەۆ رەسمي ەسەپتەن تىس «تىركەلمەي قالعان نەمەسە قازاسى ينفاركت-ينسۋلت دەپ كورسەتىلگەن، كەيسكە قاتىستى 3-4% ورتاشا كوەففيتسيەنتىن قوسا ەسەپتەگەندە، جيىنتىعى 3-4 مىڭ قازا دەسەك جالعان ەمەس» دەپ سانايدى.
ۆاكتسيناسىز ۆيرۋستى جۇقتىرعان قازاقستاندىقتاردىڭ سانى
«ۇجىمدىق يممۋنيتەت ءالى كۇنگە دەيىن 50%-عا جەتىپ ۇلگەرگەن جوق. ەگەر بۇل كورسەتكىش 60-70%-عا ماڭايلاسا، وندا ۆيرۋس شارىقتاۋ شەگىنەن ءوتتى دەۋگە ابدەن بولادى» دەگەن پىكىردەگى مەديتسينا مامانى قايىرعالي كونەەۆتىڭ بولجالدى ەسەبى ەڭ تومەنى. ونىڭ ايتۋىنشا، قازاقستانداعى شىنايى كارتيناعا ۇڭىلسەك، 200 مىڭعا جۋىق ازامات COVID-19 ۆيرۋسىنا شالدىققان. شۆەيتساريا دارىگەرى تۇرسىن مۇنى انىقتاۋدا بيىل يتاليادا جۇرگىزىلگەن زەرتتەۋدىڭ دەرەگىنە يەك ارتادى.
– 10 مىڭ يتاليالىقتىڭ تەك 57%-ىندا ۆيرۋس جەڭىل فورمادا وتكەنى انىقتالعان. دەمەك قازاقستانداعى 80% ناۋقاس سيمپتومسىز جانە جەڭىل فورمادا وتكەن بولسا، وندا 98 مىڭنان استام پنەۆمونيا كەيسىنىڭ 80%-ىن سىرتتاي قوسساق، وندا ەلدە 500 مىڭعا جۋىق ادامنىڭ ۆيرۋس جۇقتىرعان دەۋگە بولادى. 500 مىڭ ادام اۋىرىپ جاتىر دەگەن كەم بولماسا، كوپ ەمەس. 18,7 ملن حالىقتى جاپپاي سكرينينگدەۋ ارقىلى انتيدەنە مەن اۋرۋ تۋرالى ءتۇرلى پارامەترلەردى ايقىنداعان دۇرىس، – دەيدى.
ەڭ ۇلكەن كورسەتكىشتى ۇسىنعان – مىڭجىلقى بەردىقوجاەۆ. ونىڭ ءيىس پەن ءدام سەزبەي قالعان مىڭداعان ادامنىڭ رەسمي ساناققا ەنە قويعانىنا كۇمانى كۇشتى. دارىگەر:
– قازىرگى تاڭدا قازاقستاندا 2 ميلليونعا جۋىق ادام كوروناۆيرۋسپەن اۋىرىپ جاتىر نەمەسە اۋىرىپ شىقتى. كارانتين ديستسيپليناسىن دۇرىس ساقتاماعاندىقتان، اۋرۋ كوبىرەك تارادى. پروۆيزورلىق ستاتسيوناردا توسەك-ورىن، ءدارى-دارمەك كولەمىن قامداۋ كەرەك. ەرتەڭگى كۇنى كارانتين بىتكەن سوڭ، اۋرۋ قايتا كوبەيۋى ىقتيمال. وسىعان رەسۋرس جانە كادر جاعىنان دايىن بولۋ ماڭىزدى، – دەپ بولجايدى.
سيمپتومسىز ناۋقاستان تونەتىن قاۋىپ؟
ءبىز تىلدەسكەن ساراپشىلاردىڭ بارلىعى سيمپتومسىز ناۋقاستاردىڭ قاۋپى بارىن تەرىسكە شىعارمايدى. دارىگەر كونەەۆ «اۋرۋ بەلگىسى بايقالمايتىن ناۋقاس تىنىستاعان كەزدە ودان قاۋىپ ءتونۋى مۇمكىن» دەيدى. سيمپتومدى ناۋقاسقا قاراعاندا سيمپتومسىزدار ازىراق جۇقتىراتىنى انىق.
– بىراق ەكەۋى دە قاۋىپتى. سيمپومسىز پاتسيەنتتىڭ ءوزى 3-5 كىسىگە ۆيرۋس جۇقتىرۋى ىقتيمال. سونىمەن قوسا، جۇقپالى اۋرۋدىڭ تاراۋ تىزبەگىن ءجىتى زەرتتەگەن عالىمدار تۇماۋمەن اۋىراتىن ادام بويىندا COVID-19 ۆيرۋسى بار ادامنان گورى 4 ەسەگە از جۇقتىراتىنىن انىقتاعان، – دەيدى مامان.
ال ناۋقاستاردى سيمپتومدى-سيمپتومسىز دەپ ءبولىپ قاراۋعا تۇبەگەيلى قارسى سەرىك تۇرسىن «كوروناۆيرۋس پنەۆمونياعا، بۇل ديسترەسس-سيندرومعا، كەيىن فيبروزعا الىپ كەلەدى. ءبىر اۋرۋدىڭ اسقىنعان ساتىلارى. سيمپتومسىز ناۋقاستاردىڭ تاراتۋ قاۋپى كۇشتى. مۇنى بەتپەردە تاعىپ، جەكە گيگيەنا جانە الەۋمەتتىك اراقاشىقتىقتى ساقتاپ قانا توقتاتا الامىز» دەيدى. نەيروحيرۋرگ بەردىقوجاەۆ تا وسى ۇستانىمدا. «سيمپتومسىز تاراتۋشىلاردىڭ اينالاسىنا جۇقتىرۋ قاۋپى جوعارى». سوندىقتان مامان مەديتسينالىق بەتپەردە تاعىپ، ۇنەمى انتيسەپتيك قولدانۋعا كەڭەس بەرەدى.
قازاقستان قازىر قاي تولقىندا؟
جازعىتۇرىم تۇستا ەكس-مينيستر ەلجان ءبىرتانوۆ ەكىنشى تولقىن مامىردىڭ ورتاسىندا باستالدى دەسە، پرەزيدەنت توقاەۆ الدا كەلە جاتىر دەپ مالىمدەدى. ساراپشى كونەەۆتىڭ ويىنشا، بۇرىنعى باس دارىگەر ءبىرتانوۆتىڭ ەكىنشى تولقىن تۋرالى باعدارى قاتە بولىپ شىققان. ول قازاقستان «ءالى ءبىرىنشى تولقىننىڭ شارىقتاۋ شەگىندە» دەيدى. سەرىك ءتۇرسىنوۆتىڭ سوزىنە قاراعاندا، «ءبىرىنشى تولقىنعا قاراعاندا ەكىنشى تولقىن كۇشتى بولۋى مۇمكىن ەمەس».
– ءاۋ باستا-اق، 13 ناۋرىزدا العاشقى كەيس تىركەلەدى دەگەنى كوپ كۇدىك تۋعىزدى. بۇعان دەيىن دە قاڭتاردان بەرى شەكاراسى اشىق تۇرعان قىتايمەن ارادا ءبىراز قاتىناس بولدى. ءار تولقىن سايىن ۆيرۋستىڭ قارقىنى باسەڭدەي بەرەدى. مۋتاتسيانىڭ ەكى جاعى بار: ونىڭ پايداسى دا بولۋى ىقتيمال. مۇنى ەكىجاقتى تالداۋ قاجەت، – دەگەن مامان ۆيرۋستىڭ بەيىمدەلگىشتىگىنە قاراماي، ۋاقىت وتە السىرەي بەرەتىنىن ايتادى.
مىڭجىلقى بەردىقوجاەۆتىڭ ىندەت كەزەڭدەرى جونىندەگى ويى باسقاشا.
«ىندەت قارقىنىن ەكىنشى، ءۇشىنشى... تولقىن دەپ ءبولۋ قاتە سياقتى. ەلدەگى پاندەميا بىرتىندەپ ءوسىپ كەلە جاتىر، اراسىندا ەشقانداي ءۇزىلىس بولعان جوق. سول سەبەپتى مۇنى تولقىندارعا ءبولۋ ورىنسىز. تج رەجيمى ۆيرۋستىڭ قاتتى تاراۋىن ۋاقىتشا ۇستاپ تۇرا العانىمەن، الايدا دۇرىس جوسپاردىڭ بولماۋى سەبەپتى شەكتەۋ بوساڭسىعاننان كەيىنگى كەزەڭگە دايىن بولماي شىقتىق»، – دەيدى ول.
بولجام: «سول ءبىر ەكى ايعا» ستسەناري
ءدال وسى سارىنمەن الەم تىرشىلىگىن تۇرالاتىپ، ادامزات ساناسىن بىرازعا ەسەيتكەن پاندەميانىڭ دەدلاينى 2020 جىلعا بۇيىرمايتىن ءتارىزدى.
«قاراشا، جەلتوقسان مەن سول ءبىر-ەكى اي – قىستىڭ باسى ءبىرى ەرتە، بىرەۋى ءجاي» (اباي)
قىسقا قاراي ەپيدەميالىق احۋال قالاي بولارى انىق ەمەس. ءساتى تۋماعاسىن، كەسىپ ايتۋ مۇمكىن دە ەمەس. دەگەنمەن ساراپشىلاردىڭ بولجام پىكىرىن سۇراستىرىپ كوردىك. ءبارىنىڭ دەگەنى ءبىر.
– مەنىڭشە، تامىز نە قىركۇيەكتەن باستاپ ۆيرۋستىڭ قارقىنى باسەڭدەيدى. قوڭىر كۇزدە، قازان ايىنا قاراي ناۋقاستاردىڭ تىركەلۋى ءبىرشاما ازايادى. الايدا جەلتوقساندا تۇماۋ، پاراينفلۋا، ادەنوۆيرۋس، رينوۆيرۋس، تىنىس الۋدىڭ ءسينتسيتيى قوزعان تۇستا كوروناۆيرۋسپەن قاباتتاسۋىن ەشكىم جوققا شىعارا المايدى. مۇنداي كۇردەلى ەكىنشى تولقىنعا مەملەكەت تاس-ءتۇيىن دايىن بولۋى ءتيىس. ەگەر دايىندىق دۇرىس جۇرسە، ەكىنشى تولقىن جەڭىل وتەدى، – دەيدى مەديتسينا سالاسىنىڭ مامانى قايىرعالي كونەەۆ.
ۇجىمدىق يممۋنيتەتكە مونيتوريڭ جاسايتىن ءارى تەرەڭدەي عىلىمي زەرتتەۋدى جولعا قويساق – ەكىنشى تولقىننان قازىرگىدەي قىسىلماي وتەر ەدىك دەيدى دارىگەر. اۋزى كۇيگەن ۇرلەپ ىشەدىنى شىن ءتۇيسىنىپ، شىن ارەكەت ەتەتىن كەز قازىر دەپ سانايدى. راسىندا دا قازاقستاندا كوروناۆيرۋس پاندەمياسىن كوپپارامەترلى سپەكتردە زەرتتەيتىن دەربەس عىلىمي مەكەمە جوقتىڭ قاسى. ۇلتتىق ساراپتاما ورتالىعىنىڭ قۇزىرەتى ءبىرشاما شەكتەۋلى. كونەەۆتىڭ پىكىرىن مەديتسينا سالاسىنىڭ ارداگەرى دە قولدايدى. «قۋىرداقتىڭ كوكەسىن تۇيە سويعاندا كورەسىڭ. كۇزدىڭ قارا سۋىعى وڭمەڭنەن وتەر كەزدە، ماۋسىمدىق تۇماۋ، ادەناۆيرۋس ەتەك العاندا جاعداي قيىنداۋى مۇمكىن»، – دەيدى تولەباي راحىپبەكوۆ. قىستىگۇنى قاتار ءوربۋى مۇمكىن اۋرۋلار تۋرالى سەرىك تۇرسىن دا تاراتىپ سويلەدى.
– تۇماۋ مەن ۆيرۋستىڭ تەستى بولەك-بولەك. ەكەۋىنىڭ بىرەۋى پوزيتيۆ شىقسا... ونى كومپيۋتەرلىك توموگرافيا 100% دياگنوستيكالاي الادى. تۇماۋدا تەمپەراتۋرا بولادى، ادەناۆيرۋستا الدىمەن مۇرىننان سۇيىقتىق اعادى دا كەيىننەن دەنە قىزۋى كوتەرىلەدى. ال كوروناۆيرۋستىڭ سيمپتومى – ديارەيا، – دەيدى شەتتەگى قات كادر.
ال قانداي بولجام جاسالسا دا ءدوپ باسىپ ايتۋ مۇمكىن ەمەس ەكەنىن ايتقان بەردىقوجاەۆ الدا سىناقتىڭ كۇشەيەرىن جاسىرمايدى.
«قازىر ورشىگەن ساتىسىنا قاراعاندا، ءالى الدا ينفەكتسيانىڭ 2-3 رەت كوتەرىلىپ-تۇسۋىنە تولىقتاي دايىن بولۋىمىز كەرەك. قىسقا قاراي باسقا دا ينفەكتسيالار ارالاسىپ، قايتادان ءورشۋى ىقتيمال» دەيدى ول.
ءبىر دەرتتەن ەكى رەت سىرقاتتانۋ مۇمكىن بە؟
ءسوزىن «كەشەگى توي-دۋماننىڭ اقىرى بۇگىن ازا تۇتۋعا ۇلاسقانى اۋىر ءتيدى» دەپ كۇرسىنە جالعاعان سەرىك تۇرسىن ەمدەلىپ شىققان ناۋقاستار تۋرالى ويىن ءبولىستى. دارىگەردىڭ پىكىرىنشە، اۋىرىپ شىققان ادامدا «يممۋننوگلوبۋلين G» پايدا بولۋى كەرەك، مۇنداي جاعدايدا قايتا اۋرۋى مۇمكىن ەمەس. ەكىنشىدەن، تۇماۋعا قارسى ۆاكتسينا بار. ەكى ۆيرۋستى سيمپتوم جاعىنان ايىرۋ وڭاي بولمايدى. ەكى ۆيرۋسكە دە تەست جاساعان ءجون. ال قازاقستاندىق تانىمال دارىگەردىڭ ءبىرى مىڭجىلقى بەردىقوجاەۆ ءبىر اۋىرعان ادام ەكىنشى رەت اۋىرۋى مۇمكىن دەيدى. ماماننىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، كۇن سۋىعاندا ەكى ۆيرۋس قاتار جۇعۋى ابدەن ءمۇمىن.
«قۇر ستاتيستيكادان دا ماڭىزدى نارسە ۇيرەنەتىن جايتقا كوبىرەك كوڭىل بولگەن ءجون. ەمدەۋدىڭ دۇرىستىعى مەن ۇيلەستىرۋىن قاداعالاۋىمىز قاجەت. دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىن تاكتيكالىق تۇرعىدا ىسكە جاراتۋ وتە وزەكتى. باق وكىلدەرى جانە ەلگە تانىمال تۇلعالار ارقىلى قازىرگى ءولىمنىڭ ءبارى كوروناۆيرۋس ەكەنىن، گيگيەنا تالاپتارىنىڭ ماڭىزدىلىعىن ءجيى ايتۋ كەرەك»، – دەيدى دارىگەر بەردىقوجاەۆ.
تەست تاپشىدا تىركەلگەن از كەيس – «جاعدايدىڭ تۇراقتانعانى» ما؟
توقاەۆتىڭ ەلگە بەرگەن ۋادەسى جانە ۇكىمەتكە جۇكتەگەن تاپسىرماسى بويىنشا، تاۋلىگىنە 35 مىڭنان استام تەست جۇرگىزۋى ءتيىس ەدى. بىراق بۇگىنگى تاڭدا تەستىلەۋدىڭ كولەمى نەبارى 16 مىڭ شاماسىندا. سوعان بايلانىستى انىقتالىپ جاتقان جاعداي كەيىنگى كۇندەرى ءبىرشاما كەمىگەن. 16 شىلدە كۇنى وتكەن بريفينگكە دايىندىقسىز بارىپ، جۋرناليستەردىڭ كوپ سۇراعىن جاۋاپسىز قالدىرعان سۇلتانعازيەۆ تەستىلەۋ جۇيەسىنىڭ تۇرالاپ تۇرعانىنا قاراماستان، جاعداي وڭالىپ كەلەدى دەپ، ايدى اسپاننان ءبىر-اق شىعارعانداي بولدى.
«تج توقتاعاننان كەيىن ازاماتتار كارانتين شەكتەۋى مەن ساقتىق شاراسىن ساقتاماعاندىقتان ءوسىم بايقالدى. سوندىقتان ءبىر ايعا كارانتين رەجيمى ەنگىزىلدى. قازىر جاعداي، سىرقاتتانۋدىڭ ءوسۋ مولشەرى تۇراقتانىپ كەلەدى»، – دەدى كوميتەت باسشىسى.
تەست مەجەدەن ەكى ەسەگە از ءجۇرىپ جاتقان كۇننىڭ وزىندە سوڭعى 7 تاۋلىكتە 10 مىڭنان استام قازاقستاندىقتان كوروناۆيرۋس انىقتالعان. ەگەر تەستىلەۋ جوسپارداعىداي 35 مىڭ ادامنان الىنسا جانە ستاتسيونارعا پنەۆمونيامەن ءتۇسىپ جاتقان ەسەپسىز ناۋقاستى كت-عا ءتۇسىرىپ-زەرتتەسە، ءالى تالاي مىڭداعان كەيستىڭ تىركەلەرى انىق. وندا قالايشا جاعدايدى «وڭ» تۇگىلى، وعان جەتەقابىل دەپ باعالاۋعا بولادى؟
P.S.-1: بۇدان وزگە دە پاندەميا داۋىرىنە بايلانىستى ماڭىزدى ماسەلەلەر بويىنشا جولدانعان سۇراقتارعا مينيسترلىك تاراپىنان ءالى جاۋاپ بولمادى. اي بۇرىن (14 ماۋسىم) جولدانعان ءبىرىنشى، 29 ماۋسىم جىبەرىلگەن ەكىنشى سۇراۋ حات ۆەدومستۆو كەڭسەسىندە قابىلدانىپ تىركەلگەنىمەن، ءالى كۇنگە دەيىن ماردىمدىق مالىمەت جوقتىڭ قاسى. جازباشا سۇراۋدان ناتيجە كورمەگەن سوڭ ورتالىق كوممۋنيكاتسيالار قىزمەتىندە 15 شىلدە كۇنى ونلاين ءباسپاسوز جيىنىن وتكىزگەن ۆيتسە-مينيستر ليۋدميلا بۇيرابەكوۆادان كوكەيدە جۇرگەن، وسى كەزگە دەيىن اكتۋالدىعىن جويماعان ساۋالدارعا دەرەۋ جاۋاپ بەرۋىن تىكەلەي ەفيردە سۇراتتىق. دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى ارنايى كەرى بايلانىسقا شىعىپ، جاۋاپ بەرۋگە سەندىرىپ، ۋادەنى ءۇيىپ-توككەن. بىراق ودان بەرى ەكى جۇمىس كۇنى ءوتتى. ءلام-ميم دەگەن جان بولمادى. قازاق تىلىندەگى باق وكىلدەرىنە قاتىناس دەپ باعالاۋعا بولا ما، ول جاعىن ۋاقىت كورسەتەر.
P.S.-2: قايتىس بولعانداردى كوروناۆيرۋستان جانە كوروناۆيرۋسپەن قايتتى دەپ ەكىجاقتى ەسەپ جۇرگىزەتىن قازاقستان ۇكىمەتى سوڭعى رەت 2 شىلدە كۇنى «ۆيرۋسپەن، ياعني COVID-19 دەرتىنىڭ جاناما اسەرىنەن كوز جۇمعاندار سانى 101-گە جەتتى» دەپ جاريالاعان. الايدا ارادا جارتى اي وتسە دە، مالىمەت تولىقتىرىلمادى. العاشقى جارتىجىلدىقتا 98 546 ادامنىڭ پنەۆمونياعا شالدىققانى، ونىڭ 1772-ءسى كوز جۇمعانى تۋرالى اقپارات تا جاڭارمادى. الەكسەي تسوي 10 شىلدەدەگى ۇكىمەت وتىرىسىنداعى سوزىندە «1-8 شىلدە ارالىعىنداعى اپتادا ەلدە اۋرۋ بەلگىلەرى كوروناۆيرۋستىكىنە ۇقسايتىن بىراق «ناقتىلانباعان» 39 702 مىڭ پنەۆمونيا جاعدايى تىركەلدى» دەگەن.
*ەسكەرتۋ (تولىقتىرۋ): دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترى الەكسەي تسوي 17 شىلدە وتكەن وتكەن جيىندا شىلدە باستالعالى 135 مىڭ ادام پنەۆمونياعا شالدىعىپ، 1555 ادام قايتىس بولعانىن مالىمدەدى. باس دارىگەر تامىز ايىنان باستاپ پنەۆمونيا جانە كوروناۆيرۋس اۋرۋىنىڭ ستاتيستيكاسىن بىرگە ەسەپتەۋگە بولادى. تولىعىراق «رەسمي ساناق: قازاقستاندا ۆيرۋس جۇقتىرعاندار 200 مىڭدى ماڭايلادى» دەگەن تاقىرىپتا جاريالانعان ماقالادان وقي الاسىز. مينيسترلىكتىڭ تولىقتىرۋىنان كەيىن جوعارىدا كورسەتىلگەن 98 546 سانىن 234 187, 1772 نەمەسە 1800-دەي دەگەن كورسەتكىشتى 3327 دەپ وقۋىڭىزدى سۇرايمىز، وقىرمان.
الماتى وبل پركۋراتۋراسى. بەلسەندىلەر: «جالعان جالامەن قاماۋداعى ايگەرىم مەن دۋمانعا بوستاندىق!»
ارمان الىمبەكوۆ: مەن ول جەردىڭ رەزيدەنتسيا ەكەنىن بىلمەدىم. ەشنارسە بۇلدىرمەدىم.
قوساي ماحامباەۆ: وق تيگەن ادامدى قۇتقارام دەگەندە ءوزىمدى اتىپ تاستادى
رەزيدەنتسيا ءىسى. ورىنعازى سەرىكبول: بەيبىت شەرۋگە شىقتىم. ال، 269 باپتى مويىندامايمىن
كيبەرشابۋىلعا ۇشىراعان باق وكىلدەرى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا ارىز ءتۇسىردى