كولىك تىركەۋ ماسەلەسى: شەتەلدىك اۆتوكولىكتەر ۇكىمەت نازارىندا

قازاقستاندا جاڭا جىلدان باستاپ ارميان جانە قىرعىز نومىرلەرىمەن جۇرگەن كولىكتەرگە قاتىستى جاڭا ەرەجە كۇشىنە ەندى. ەرەجەگە سايكەس، كولىك يەلەرى تىركەۋدەن ءوتۋى ءتيىس. شەتەلدەن اكەلىنگەن كولىكتى قازاقستاندا 10 جۇمىس كۇنى ىشىندە تىركەۋ كەرەك. بىراق كولىكتى ەلدە تىركەۋ قۇنىنىڭ كولىك باعاسىمەن ساي ەكەنىن ەسكەرگەن ءجون.

بيىل قاڭتار ورتاسىندا ىشكى ىستەر مينيسترلىگى قازاقستان اۋماعىندا جۇرگەنىنە ءبىر جىل بولعان، بىراق ەسەپكە تۇرماعان كولىك يەلەرىنە ەسكەرتۋ جاساپ، زاڭدى تىركەۋگە قويۋعا شاقىرعان. وسىدان كەيىن اقتاۋ، اقتوبە، جاڭاوزەن، ورال، سەمەي، پەتروپاۆل قالالارىندا تىركەلمەگەن كولىك يەلەرى جينالىپ، نارازىلىق ءبىلدىردى. سەبەبى قازاقستانعا اكەلگەن كولىكتى تىركەۋ تىم قىمبات: تىركەۋ قۇنى كولىك باعاسىنان دا اسىپ جىعىلادى. ال رەسەي، ارمەنيا مەن قىرعىزستاننىڭ جالاۋى بار اۆتوكولىكتەر جول ءجۇرۋ ەرەجەسىن ءجيى بۇزاتىنىن ايتقان  بيلىك تىركەلمەگەن كولىكتەر جاۋاپكەرشىلىكتەن جالتارادى دەپ ەسەپتەيدى.

دە-يۋرە تۇرعىسىندا قازاقستان ازاماتتارىنا ارمەنيا مەن قىرعىزستاندا تىركەلگەن كولىك قۇرالدارىن جۇرگىزۋگە تىيىم سالىنعان. سول سەبەپتى كولىكتى ساتىپ العاندا تىركەۋدەن شىعارادى. ال وسىندا كەلگەندە الدىمەن ۋتيليزاتسيالىق الىمدى تولەپ، العاشقى تىركەۋگە قويادى. العاشقى تىركەۋدىڭ دە تولەمى بار. ەگەر اتالعان مەملەكەتتەردىڭ نومىرىمەن جۇرگەن كولىكتەر ءتارتىپ بويىنشا تىركەلمەسە، ولاردى قايتادان سول جاققا اپارۋ كەرەك. تىركەلمەگەن كولىكتەرگە 10 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىش مولشەرىندە (25 مىڭ تەڭگە) ايىپپۇل سالىنىپ، ايىپ تۇراعىنا قويىلادى.

ال رەسەي مەن بەلارۋ نومىرمەن جۇرگەن جۇرگىزۋشىلەرگە ءتارتىپ باسقا. ولار ءبىر جىل وتكەسىن قازاقستاننان شىعىپ، 30 كۇننەن كەيىن قايتادان كىرۋگە رۇقسات بار.

سوڭعى ءۇش جىلدا ەاەو ەلدەرىنەن 200 مىڭعا تارتا كولىك قازاقستانعا كىرگىزىلگەن. بىراق ولاردىڭ ءبارى تۇگەل تىركەلمەگەن. كوبى ترانزيتپەن كىرسە، ءبىرشاما بولىگى وسىندا جۇمىسقا كەلگەن ازاماتتارعا تيەسىلى بولىپ وتىر. تەك 40 مىڭى عانا زاڭدى تۇردە تىركەلگەن.

ءىىم نە دەيدى؟

اتالعان ماسەلە جونىندە قر ىشكى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى مارات قوجاەۆ رەسمي مالىمدەمە جاسادى. رەسمي وكىلدىڭ ايتۋىنشا، قاراپايىم انىقتاما قاعازىنان باستاپ ۋاقىتشا تىركەۋ كارتاسىنا دەيىن جاساتىپ جاتقاندار بار. ءسويتىپ، ارمەنيانىڭ ىقتيارحاتىن الىپ الۋعا تىرىسادى. بۇل انىقتاما ارقىلى اۆتوكولىك اكەلەدى. زاڭعا ساي كەلمەيتىن ارەكەت ەكەنىن ايتقان قوجاەۆ: «ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىق كەلىسىم بويىنشا ارمياندارعا عانا ونداي كولىك الۋعا بولادى. مالىمەتتەردى جيناپ جاتىرمىز. تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىعى ارقىلى انىقتاما قاعازدارىن الىپ العاندارى بار. قازىرگى ۋاقىتتا ىشكى ىستەر مينيسترلىگى ارمەنيا رەسپۋبليكاسىنا اكىمشىلىك پوليتسيا كوميتەتى مەن كوشى-قون پوليتسياسى كوميتەتىنىڭ بىلىكتى قىزمەتكەرلەرىن جىبەردى. ولار ارميان ارىپتەستەرىمەن بىرگە ءبىزدىڭ جانە ارمەنيا ازاماتتارىنىڭ ارەكەتتەرىنىڭ زاڭدىلىعىن تەكسەرەدى. ايتپاقشى، قازاقستان ازاماتتارىنىڭ  ارمەنيا اۋماعىندا ولارعا قارسى قۇقىق بۇزۋشىلىق جاسالعاندىعى تۋرالى فاكتىلەرى بار. ولار الدانىپ قالعان. وسىلايشا، قازاقستاندىقتار شىعىنعا ۇشىراپ جاتىر.  بۇل جاعدايدى ەسكەرە وتىرىپ، مينيسترلىك وسىنداي ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزىپ جاتىر»، – دەدى.

رەسەي مەن بەلارۋس كولىكتەرى جونىندە: «قازاقستاندا سەنىمحاتپەن جۇرگەن رەسەي كولىكتەرىنە توقتالساق. زاڭ بويىنشا بۇل اۆتوكولىكتەر – حالىقارالىق قوزعالىس رەجيمىندە. مۇنداي كولىكتەر ەل اۋماعىنا كىرگەن ساتتەن باستاپ قازاقستاندا ءبىر جىل بويى جۇرە الادى. وسىدان كەيىن سەنىمحات مەرزىمىن سوزۋ ءۇشىن كەم دەگەندە 30 كۇنگە ەلدەن شىعۋى كەرەك. نەمەسە رەسەي نە قازاقستان اۋماعىندا كولىكتى ءوز اتىنا قايتا راسىمدەي الادى»، – دەدى.

ساندار سويلەيدى

2016 جىلدان باستاپ قازاقستاندا اۆتوموبيل جاسايتىن كومپانيالار مەن رەسمي يمپورتتاۋشىلار ۋتيليزاتسيالىق الىمدى تولەۋگە مىندەتتەلدى. ولاردىڭ قاتارىنا كولىكتى سىرتتان اكەلەتىن قاراپايىم ازاماتتار دا كىرەدى. الىم كولىكتى العاشقى تىركەۋگە قويعانعا دەيىن تولەنۋى كەرەك.

ۋتيليزاتسيالىق الىمنىڭ مولشەرى جىل سايىن ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىشكە قاراي وزگەرىپ تۇرادى. جاڭا جىلدان باستاپ ءبىر ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىش 2 651 تەڭگەگە كوتەرىلدى. ال ۋتيليزاتسيالىق الىمنىڭ بازالىق تولەمى 50 اەك، ياعني 132 550 تەڭگە.

بازالىق تولەم كولىك قوزعالتقىشىنىڭ كولەمىنە قاراي ەسەپتەلەدى. ماسەلەن، ءبىر ليترگە دەيىنگى قوزعالتقىشى بار اۆتوموبيلدەردىڭ ۋتيليزاتسيالىق الىمى 3 بازالىق تولەمگە تەڭ، ءۇش ليتردەن جوعارى بولسا، 23 بازالىق تولەم جاسالادى. وسىلايشا 2.5 ليترلىك كولىك ءۇشىن 1 325 000 تەڭگە تولەۋ كەرەك. ال 3.5 ليترلىك قوزعالتقىشتىڭ ۋتيليزاتسيالىق الىمى 3 048 650 تەڭگە بولادى. ياعني بارلىق شىعىن 4 ميلليون تەڭگەدەن اسىپ جىعىلادى.

كولىكتى تىركەۋ ماسەلەسىندە كەدەندىك وداقتىڭ دا سالقىنى ءتيىپ جاتىر. قازاقستان 2010 جىلى كەدەندىك وداق قۇرامىنا كىرگەن سوڭ، تىركەۋ قۇنى دا، كولىك باعاسى دا قىمباتتادى. 2014 جىلى رۋبل باعامى تۇسكەن سوڭ، رەسەيدەگى كولىكتەر دە ارزاندادى. سول ۋاقىتتان بەرى وتاندىق كولىك ساتىلىمى بىرنەشە پايىزعا قۇلدىراعان.

ءتۇيىن

مينيسترلىكتىڭ ايتۋىنشا، 2014 جىلدان 2020 جىلدىڭ قاڭتارىنا دەيىن ارمەنيا مەن قىرعىزستانعا تىركەلگەن كولىكتەردى تەك سول ەلدەردە تۇراتىن ازاماتتار عانا كەدەن الىمى مەن سالىعىنسىز ۋاقىتشا تىركەي الادى. بۇل ماسەلەنى وڭتايلى شەشۋ جولى ءبىر كولىكتىڭ باعاسىمەن تۋرا كەلەتىن تىركەۋ باعاسىن ارزانداتىپ، قۇجاتتىق تالاپتاردى جەڭىلدەتۋ بولسا كەرەك. سەبەبى جوعارىدا كورسەتىلگەن تىركەۋ قۇنىن كەز كەلگەن ازاماتتىڭ قالتاسى كوتەرمەسى بەسەنەدەن بەلگىلى.

"The Qazaq Times"