«ءۇشىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىسقا قادام»: يران گەنەرالى كاسەم سۇلەيماني ساياسي فيگۋرا رەتىندە

يران سىرتقى ساياساتىنىڭ يدەولوگى، اسكەري ستراتەگى، گەنەرال كاسەم سۇلەيماني اقش-تىڭ باعدادتاعى حالىقارالىق اۋەجايعا زىمىران سوققىسى كەزىندە قازا تاپتى. اتالعان جايتتان كەيىن ەكى ەل اراسىنداعى ساياسي قاقتىعىس ۋشىعا تۇسكەن. الەم نازارىن وزىنە اۋدارىپ، ەكى ەل بايلانىسىن ءجۇز سەكسەن گرادۋسقا بۇرعان گەنەرال كاسەم سۇلەيماني جونىندە ساراپتاماعا زەر سالساق.

31 جەلتوقساندا اقش-تىڭ باعداتتاعى ەلشىلىگى الدىندا نارازىلىق شاراسى بولىپ، شەرۋشىلەردىڭ الدى ەلشىلىك عيماراتىنا شابۋىلداعان. امەريكا بۇل نارازىلىقتىڭ ارتىندا يران تۇر دەپ ەسەپتەيدى. نارازىلىق اقش كۇشتەرىنىڭ يراكتاعى جانە سۇرياداعى شابۋىلىندا شيت مۇسىلماندارى قازا تاپقانى تۋرالى مالىمەت تاراعان سوڭ تۇتانعان ەدى.

3 قاڭتاردا يراكتا اقش يراندىق اسكەرباسىنىڭ كوزىن جويىپ، وقيعا جاۋاپكەرشىلىگىن موينىنا العاننان كەيىن ۋاشينگتون مەن تەھران اراسىنداعى سوعىس ىقتيمالدىعى تۋرالى ايتىلا باستادى. بۇل جايتتان كەيىن اياتوللا حامەنەي يسمايل كاانيدى «قۇدس»-تىڭ جاڭا قولباسشىسى رەتىندە تاعايىندادى.

كەي يراندىقتار سۇلەيمانيدى «ۇلت ءۇشىن جان پيدا ەتكەن قايراتكەر»، «كۇردىستاندى قۇتقارۋشى» دەسە، كەيبىرى ونى «ەلدەگى قاقتىعىستارعا سەبەپكەر» دەپ اتايدى. حالىقارالىق ساياساتتا سۇلەيماني رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير ءپۋتيندى سۇرياداعى قاقتىعىستى رەتتەۋگە شاقىرعان ادام رەتىندە دە بەلگىلى. سونىمەن قاتار، ول يران عانا ەمەس، ءسۇريا، ليۆان، يراك، يەمەندە «داڭقتى قولباسشى» اتانعان. شيتتىكتەردىڭ وڭىرلىك وداعىن قۇرۋعا ىقپال ەتكەندىكتەن، سۇننيتتەر ءۇشىن باستى قارسىلاس سانالعان.

گەنەرال سۇلەيماني سۇريالىق سوعىستاعى كۇشتەردى باشار اسادتىڭ پايداسىنا شەشىپ، يراننىڭ يراكقا دەگەن ىقپالىن كۇشەيتە الدى. وسى جاعدايدان كەيىن يراكتاعى جۇزدەگەن امەريكا اسكەرى قازا تاۋىپ، سۇلەيمانيگە يزرايلگە شابۋىل جاساۋعا قاتىسى بار دەگەن ايىپ تاعىلدى.

باتىس ەلدەرى ءۇشىن يران گەنەرالى «زۇلىم ستراتەگ، قاتىرلى تۇلعا» اتانعان. اقش سۇلەيمانيدى باسقا يراندىق رەسمي تۇلعالارمەن بىرگە لاڭكەستىك توتار قاتارىنا ەنگەن دەپ، 2011 جىلى ۋاشينگتونداعى ساۋد ارابياسى ەلشىسىنىڭ ولىمىنە كىنالى دەپ تاپتى.

ول ايماقتاعى اسكەري بارلاۋدىڭ بىلىكتى قىزمەتكەرى سانالىپ، يراننىڭ رۋحاني كوسەمى اياتوللا حامەنيدىڭ وڭ قولى بولدى. سۇلەيمانيگە قارايتىن «قۇدس كۇشتەرىن» بىلتىر اقش ۇكىمەتى تەررورلىق ۇيىمدار تىزىمىنە ەنگىزگەن.

2017 جىلى گەنەرال سۇلەيمانيدى پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا شاقىرعان ناۋقان ءوتتى. الايدا، ول جەڭىسكە جەتكەن جاعدايدا تاياۋ شىعىس قۇردىمعا كەتەدى دەگەن قورقىنىش تا بولعان.

فوتو: https://images.unian.net

ەرتە باستالعان مانساپ

كاسەم سۇلەيماني قاراپايىم وتباسىدان شىققان. ول 1957 جىلى يراننىڭ وڭتۇستىك-شىعىسىنداعى كەرمان پروۆينتسياسىندا دۇنيەگە كەلگەن. باستاۋىش مەكتەپتىڭ بەس سىنىبىن ءبىتىرىپ، 13 جاسىندا قۇرىلىس الاڭىندا جۇمىس ىستەگەن. بوس ۋاقىتىندا ول اۋىر اتلەتيكامەن اينالىسىپ، يراننىڭ قازىرگى جوعارعى كوشباسشىسى اياتوللا حامەنەيدىڭ ۋاعىزىنا بارىپ تۇرعان.

Foreign Policy باسىلىمىنىڭ مالىمەتتەرى بويىنشا، 1979 جىلى يسلام رەۆوليۋتسياسى كەزىندە 22 جاستاعى سۇلەيماني ءوز مانسابىن اسكەري سالادان باستاعان جانە بىردەن يسلام رەۆوليۋتسياسىنىڭ كۇزەت ورتالىعىنا قابىلدانعان.

1980-1988 جىلدار ارالىعىندا بولعان يران-يراك سوعىسىندا سۇلەيماني اسكەري وپەراتسيالاردى جۇرگىزىپ وتىرعان. 1998 جىلى «قۇدس»-تىڭ ارنايى ءبولىمىن باسقاردى. سول ۋاقىتتان باستاپ ول يراننىڭ ليۆانداعى شيتتىك «حەزبوللامەن»، اساد پەن شيت توپتارىمەن بايلانىسىن نىعايتقان.

1998 جىلى ول «قۇدس» جاساعىنىڭ جەتەكشىسى بولىپ تاعايىندالادى. كاسەم سۇلەيمانيدىڭ 2002 جىلى جانە 2010 جىلى امەريكانىڭ تاياۋ شىعىستاعى وكىلدەرىمەن كەزدەسكەنى تۋرالى ءجيى ايتىلادى. امەريكا وكىلدەرىمەن كەزدەسۋدىڭ بىرىندە ونىڭ حامەنەيدەن رۇقسات الماعانى تۋرالى دا ءسوز بار.

سۇلەيمانيدىڭ قازاسىنان كەيىن يران ءجۇز مىڭنان استام تۇرعىن اقش-قا قارسى نارازىلىق اكتسياسىن ۇيىمداستىردى. فوتو: https://img.tsn.ua

گەوساياساتتاعى باستى ويىنشى

سۇلەيماني، ءبىر جاعىنان، يسلام مەملەكەتى تەررورلىق ۇيىمىمەن ناتيجەلى كۇرەس جۇرگىزگەن. ەكىنشى جاعىنان، سۇرياداعى بەيبىت تۇرعىنداردىڭ قانىن موينىنا ارقالادى جانە تاياۋ شىعىستاعى اقش كواليتسياسىنىڭ امەريكالىق اسكەري وبەكتىلەرى مەن بازالارىنا شابۋىل جاساۋعا قاتىسى بار دەپ ايىپتالدى.

2013 جىلى تسرۋ-دىڭ بۇرىنعى قىزمەتكەرى دجون ماگۋاير يران گەنەرالىن «تاياۋ شىعىستاعى ەڭ ىقپالدى تۇلعا» دەسە، 2014 جىلى كانادانىڭ سول كەزدەگى سىرتقى ىستەر ءمينيسترى دجون بەرد لاڭكەستەرمەن كۇرەسكەن گەنەرالدى «تەرروردىڭ اگەنتى، ىشتەن شىققان جاۋ» دەدى.

New York Times باسىلىمىنا سۇحبات بەرگەن يزرايل بارلاۋ قىزمەتىنىڭ بۇرىنعى باسشىسى موسساد تاياۋ شىعىستاعى اراب كوكتەمى، سودان كەيىن يسلام مەملەكەتىنە قارسى كۇرەستە گەنەرال سۇلەيماني ءوڭىر گەوساياساتىنداعى باستى ويىنشىعا اينالعانىن ايتادى.

سۇرياداعى سوعىسقا اسەرى

اقش پەن يران اراسىندا يدەولوگيالىق جاعىنان قاراما-قايشىلىق كوپ بولعانمەن، كەي كەزدەرى تاراپتاردىڭ بىرىگۋىنە تۋرا كەلدى. 2001 جىلى يران اقش-قا اۋعانستانداعى تاليبتەردى «قۇلاتۋ» ءۇشىن كومەككە اسكەري بارلاۋ جىبەرۋدى ۇسىندى. 2007 جىلى ۋاشينگتون مەن تەھران ءوز وكىلدەرى باعدادتا ايماقتاعى احۋالدىڭ ناشارلاۋىنا بايلانىستى كەلىسسوزدەر جۇرگىزۋ ءۇشىن كەزدەستى.

2005 جىلى يراك ۇكىمەتىن قالپىنا كەلتىرۋ ساياساتىنان كەيىن بۇرىنعى پرەمەر-مينيستر يبراگيم ءال-دجافاري مەن نۇري ءال-ماليكانىڭ قولداۋىمەن سۇلەيمانيدىڭ ىقپالى يراكتا ارتا باستادى.

2011 جىلى ءسۇريادا ازاماتتىق سوعىس باستالعاننان كەيىن سۇلەيماني يراكقا اساد ۇكىمەتىن قورعاۋ تۋرالى بۇيرىق بەردى.

گەنەرال ولىمىنە رەاكتسيا

اقش پەن يران بايلانىسىن ۋشىقتىرا تۇسكەن جاعدايعا الەم ەلدەرى مەن شەتەل ءباسپاسوزى ءارتۇرلى رەاكتسيا ءبىلدىرىپ وتىر. رەسەي ءسىم گەنەرال ءولىمى اۋماقتاعى احۋالدى ودان ءارى ۋشىقتىرادى دەسە، يزرايل پرەمەر-ءمينيسترى گرەكياعا جوسپارلاعان ساپارىن شەگەرگەن جانە رەسمي تۇلعالاردىڭ سۇلەيماني ولىمىنە بايلانىستى پىكىر بىلدىرۋىنە تىيىم سالعان. ال قىتاي ەكى تاراپتى سابىرعا شاقىرعان.

اقش مەملەكەتتىك حاتشىسى مايك پومپەو Twitter-دە «وپەراتسيا ناتيجەسىن يراك حالقى قۋانا قابىلداعانىن» جازدى. وكىلدەر پالاتاسىنىڭ سپيكەرى نەنسي پەلوسي سۇلەيماني ءولىمىن «امەريكالىقتاردىڭ قاۋىپسىزدىگىنە زاردابى تيەتىن ارانداتۋ» دەپ باعالادى.

ەۋروپانىڭ بىرقاتار ەلدەرى «ءۇشىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس قاۋپى تۋدى» دەپ، يراندى كەلىسسوزگە شاقىرىپ وتىر. گەرمانيا سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ باسشىسى حايكو مااس ەۋروپالىق وداق شەڭبەرىندە تاراپتاردى تاتۋلاستىرۋ ءۇشىن بارلىق شارالاردىڭ قابىلداناتىنىن ايتتى. ال ۇلىبريتانيا سىرتقى ىستەر ءمينيسترى دومينيك راابتىڭ ايتۋىنشا، اقش كاسەم سۇلەيمانيدى ءوز ازاماتتارىن قورعاۋ ءۇشىن ولتىرگەن. سەبەبى، ول ايماقتى تۇراقسىزداندىرىپ، باتىس ەلدەرىنىڭ وكىلدىكتەرىنە شابۋىلدار ۇيىمداستىرعان. سونىمەن قاتار، رااب اسكەري قاقتىعىس ەلگە ەشقانداي پايدا اكەلمەيتىنىن، ودان تەك لاڭكەستىك توپتار ۇتاتىنىن ەسكەرتتى. بريتانيا ءمينيسترى سوزىندە: «ءبىز قازىر جاعدايدى تۇراقتاندىرۋعا كۇش سالىپ جاتىرمىز. ماسەلەنى ەۋروپالىق جانە امەريكالىق ارىپتەستەرىمىزبەن تالقىلادىق. كەشە يراك پرەزيدەنتىمەن، ال بۇگىن تاڭەرتەڭ وسى ەلدىڭ پرەمەر-مينيسترىمەن تەلەفون ارقىلى سويلەسىپ، ءوز ۇستانىمىمىزدى جەتكىزدىم. جۋىق ارادا يران سىرتقى ىستەر مينيسترىمەن دە قاقتىعىستى بولدىرماۋدىڭ جولدارىن تالقىلاماق ويدامىن»، – دەپ مالىمدەدى.

ەكى ەل اراسىنداعى قاقتىعىستى بەيبىت جولمەن شەشۋ ءۇشىن بۇگىن كەشكە ناتو وكىلدەرى باس قوسىپ، شۇعىل جيىن وتكىزبەك. جاھان نازارىن اۋدارعان ماسەلەنى سولتۇستىك اليانس پەن حالىقارالىق ۇيىمدار رەتتەي الا ما، ول جاعى بەلگىسىز. بەلگىلىسى – يران گەوساياساتىندا باستى فيگۋرا سانالعان گەنەرال سۇلەيمانيدىڭ قازاسى تەھران مەن ۋاشينگتون بايلانىسىن ۇزاق مەرزىمگە قۇردىمعا اكەتتى...

"The Qazaq Times"