Fotokollaj: https://static.riafan.ru

Iran sırtqı sayasatınıñ ideologı, äskeri strategi, general Kasem Süleymani AQŞ-tıñ Bağdadtağı halıqaralıq äuejayğa zımıran soqqısı kezinde qaza taptı. Atalğan jayttan keyin eki el arasındağı sayasi qaqtığıs uşığa tüsken. Älem nazarın özine audarıp, eki el baylanısın jüz seksen gradusqa bwrğan general Kasem Süleymani jöninde saraptamağa zer salsaq.

31 jeltoqsanda AQŞ-tıñ Bağdattağı elşiligi aldında narazılıq şarası bolıp, şeruşilerdiñ aldı elşilik ğimaratına şabuıldağan. Amerika bwl narazılıqtıñ artında Iran twr dep esepteydi. Narazılıq AQŞ küşteriniñ Iraktağı jäne Süriyadağı şabuılında şiit mwsılmandarı qaza tapqanı turalı mälimet tarağan soñ twtanğan edi.

3 qañtarda Irakta AQŞ irandıq äskerbasınıñ közin joyıp, oqiğa jauapkerşiligin moynına alğannan keyin Uaşington men Tehran arasındağı soğıs ıqtimaldığı turalı aytıla bastadı. Bwl jayttan keyin Ayatolla Hameney Ismail Kaanidi «Qwds»-tıñ jaña qolbasşısı retinde tağayındadı.

Key irandıqtar Süleymanidi «wlt üşin jan pida etken qayratker», «Kürdistandı qwtqaruşı» dese, keybiri onı «eldegi qaqtığıstarğa sebepker» dep ataydı. Halıqaralıq sayasatta Süleymani Resey prezidenti Vladimir Putindi Süriyadağı qaqtığıstı retteuge şaqırğan adam retinde de belgili. Sonımen qatar, ol Iran ğana emes, Süriya, Livan, Irak, Yemende «dañqtı qolbasşı» atanğan. Şiittikterdiñ öñirlik odağın qwruğa ıqpal etkendikten, sünnitter üşin bastı qarsılas sanalğan.

General Süleymani süriyalıq soğıstağı küşterdi Başar Asadtıñ paydasına şeşip, Irannıñ Irakqa degen ıqpalın küşeyte aldı. Osı jağdaydan keyin Iraktağı jüzdegen Amerika äskeri qaza tauıp, Süleymanige Izrail'ge şabuıl jasauğa qatısı bar degen ayıp tağıldı.

Batıs elderi üşin Iran generalı «zwlım strateg, qatirli twlğa» atanğan. AQŞ Süleymanidi basqa irandıq resmi twlğalarmen birge lañkestik totar qatarına engen dep, 2011 jılı Uaşingtondağı Saud Arabiyası elşisiniñ ölimine kinäli dep taptı.

Ol aymaqtağı äskeri barlaudıñ bilikti qızmetkeri sanalıp, Irannıñ ruhani kösemi ayatolla Hamenidiñ oñ qolı boldı. Süleymanige qaraytın «Qwds küşterin» bıltır AQŞ ükimeti terrorlıq wyımdar tizimine engizgen.

2017 jılı general Süleymanidi prezidenttik saylauğa şaqırğan nauqan ötti. Alayda, ol jeñiske jetken jağdayda Tayau Şığıs qwrdımğa ketedi degen qorqınış ta bolğan.

Foto: https://images.unian.net

Erte bastalğan mansap

Kasem Süleymani qarapayım otbasıdan şıqqan. Ol 1957 jılı Irannıñ oñtüstik-şığısındağı Kerman provinciyasında düniege kelgen. Bastauış mekteptiñ bes sınıbın bitirip, 13 jasında qwrılıs alañında jwmıs istegen. Bos uaqıtında ol auır atletikamen aynalısıp, Irannıñ qazirgi joğarğı köşbasşısı ayatolla Hameneidiñ uağızına barıp twrğan.

Foreign Policy basılımınıñ mälimetteri boyınşa, 1979 jılı Islam revolyuciyası kezinde 22 jastağı Süleymani öz mansabın äskeri saladan bastağan jäne birden Islam revolyuciyasınıñ Küzet ortalığına qabıldanğan.

1980-1988 jıldar aralığında bolğan Iran-Irak soğısında Süleymani äskeri operaciyalardı jürgizip otırğan. 1998 jılı «Qwds»-tıñ arnayı bölimin basqardı. Sol uaqıttan bastap ol Irannıñ Livandağı şiittik «Hezbollamen», Asad pen şiit toptarımen baylanısın nığaytqan.

1998 jılı ol «Qwds» jasağınıñ jetekşisi bolıp tağayındaladı. Kasem Süleymanidıñ 2002 jılı jäne 2010 jılı Amerikanıñ Tayau Şığıstağı ökilderimen kezdeskeni turalı jii aytıladı. Amerika ökilderimen kezdesudiñ birinde onıñ Hameneiden rwqsat almağanı turalı da söz bar.

Süleymanidiñ qazasınan keyin Iran jüz mıñnan astam twrğın AQŞ-qa qarsı narazılıq akciyasın wyımdastırdı. Foto: https://img.tsn.ua

Geosayasattağı bastı oyınşı

Süleymani, bir jağınan, Islam memleketi terrorlıq wyımımen nätijeli küres jürgizgen. Ekinşi jağınan, Süriyadağı beybit twrğındardıñ qanın moynına arqaladı jäne Tayau Şığıstağı AQŞ koaliciyasınıñ amerikalıq äskeri ob'ektileri men bazalarına şabuıl jasauğa qatısı bar dep ayıptaldı.

2013 jılı CRU-dıñ bwrınğı qızmetkeri Djon Maguayr Iran generalın «Tayau Şığıstağı eñ ıqpaldı twlğa» dese, 2014 jılı Kanadanıñ sol kezdegi Sırtqı ister ministri Djon Berd lañkestermen küresken generaldı «terrordıñ agenti, işten şıqqan jau» dedi.

New York Times basılımına swhbat bergen Izrail' barlau qızmetiniñ bwrınğı basşısı Mossad Tayau Şığıstağı arab köktemi, sodan keyin Islam memleketine qarsı küreste general Süleymani öñir geosayasatındağı bastı oyınşığa aynalğanın aytadı.

Süriyadağı soğısqa äseri

AQŞ pen Iran arasında ideologiyalıq jağınan qarama-qayşılıq köp bolğanmen, key kezderi taraptardıñ biriguine tura keldi. 2001 jılı Iran AQŞ-qa Auğanstandağı talibterdi «qwlatu» üşin kömekke äskeri barlau jiberudi wsındı. 2007 jılı Uaşington men Tehran öz ökilderi Bağdadta aymaqtağı ahualdıñ naşarlauına baylanıstı kelissözder jürgizu üşin kezdesti.

2005 jılı Irak ükimetin qalpına keltiru sayasatınan keyin bwrınğı prem'er-ministr Ibragim äl-Djafari men Nwri äl-Mälikanıñ qoldauımen Süleymanidiñ ıqpalı Irakta arta bastadı.

2011 jılı Süriyada azamattıq soğıs bastalğannan keyin Süleymani Irakqa Asad ükimetin qorğau turalı bwyrıq berdi.

General ölimine reakciya

AQŞ pen Iran baylanısın uşıqtıra tüsken jağdayğa älem elderi men şetel baspasözi ärtürli reakciya bildirip otır. Resey SİM general ölimi aumaqtağı ahualdı odan äri uşıqtıradı dese, Izrail prem'er-ministri Grekiyağa josparlağan saparın şegergen jäne resmi twlğalardıñ Süleymani ölimine baylanıstı pikir bildiruine tıyım salğan. Al Qıtay eki taraptı sabırğa şaqırğan.

AQŞ memlekettik hatşısı Mayk Pompeo Twitter-de «operaciya nätijesin Irak halqı quana qabıldağanın» jazdı. Ökilder palatasınıñ spikeri Nensi Pelosi Süleymani ölimin «amerikalıqtardıñ qauipsizdigine zardabı tietin arandatu» dep bağaladı.

Europanıñ birqatar elderi «üşinşi düniejüzilik soğıs qaupi tudı» dep, Irandı kelissözge şaqırıp otır. Germaniya Sırtqı ister ministrliginiñ basşısı Hayko Maas Europalıq odaq şeñberinde taraptardı tatulastıru üşin barlıq şaralardıñ qabıldanatının ayttı. Al Wlıbritaniya Sırtqı ister ministri Dominik Raabtıñ aytuınşa, AQŞ Kasem Süleymanidi öz azamattarın qorğau üşin öltirgen. Sebebi, ol aymaqtı twraqsızdandırıp, batıs elderiniñ ökildikterine şabuıldar wyımdastırğan. Sonımen qatar, Raab äskeri qaqtığıs elge eşqanday payda äkelmeytinin, odan tek lañkestik toptar wtatının eskertti. Britaniya ministri sözinde: «Biz qazir jağdaydı twraqtandıruğa küş salıp jatırmız. Mäseleni europalıq jäne amerikalıq äriptesterimizben talqıladıq. Keşe Irak prezidentimen, al bügin tañerteñ osı eldiñ prem'er-ministrimen telefon arqılı söylesip, öz wstanımımızdı jetkizdim. Juıq arada Iran Sırtqı ister ministrimen de qaqtığıstı boldırmaudıñ joldarın talqılamaq oydamın», – dep mälimdedi.

Eki el arasındağı qaqtığıstı beybit jolmen şeşu üşin bügin keşke NATO ökilderi bas qosıp, şwğıl jiın ötkizbek. Jahan nazarın audarğan mäseleni Soltüstik al'yans pen halıqaralıq wyımdar rettey ala ma, ol jağı belgisiz. Belgilisi – Iran geosayasatında bastı figura sanalğan general Süleymanidiñ qazası Tehran men Uaşington baylanısın wzaq merzimge qwrdımğa äketti...

"The Qazaq Times"