توقاەۆتىڭ كەزەكتى مالىمدەمەسى جانە ونداعى مەملەكەتتىك تىلگە كوزقاراس

ۇقسك-ءنىڭ ەكىنشى وتىرىسىندا مەملەكەت باسشىسى بىرقاتار تاپسىرمالار بەرىپ، جاڭا ساياسي باستامالاردىڭ تەتىگىن ۇسىندى. پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ بايانداماسىندا قامتىلعان ماسەلەلەر مەن اقوردا ءتىلماشتارىنىڭ مەملەكەتتىك تىلگە نەمقۇرايلى قاتىناسىنا بويلاپ كورەمىز. 

كەڭەستىڭ ەكىنشى وتىرىسىندا توقاەۆ ءسوزىن مەملەكەتتىك اپپاراتقا از «ۋاقىت ىشىندە ايتارلىقتاي جۇمىس اتقارعان ۇلتتىق كەڭەستى بارىنشا قولداۋدى تاپسىرعانىن» ايتىپ باستادى.

پرەزيدەنت «بيلىكتىڭ ديالوگ ورناتۋعا جانە رەفورما جاساۋعا مۇددەلى ەكەنىنە ءوزىنىڭ جانە ەشكىمنىڭ كۇمانى جوق» دەپ ويلايتىنىن جەتكىزدى. سونداي-اق توقاەۆتىڭ سوزىنشە، بيلىك سىندارلى ديالوگ ارقىلى جاڭا ساياسي مادەنيەتتىڭ نەگىزىن قالىپتاستىرىپ جاتىر. ول «ءبىر حالىق – ءار الۋان پىكىر» ۇستانىمىن العا تارتىپ، باسشىلىقتىڭ «باسقاشا كوزقاراستى» ەندى دەسترۋكتيۆ، قوعامعا قاۋىپ دەپ قارامايتىنىن قاداپ ايتقانداي بولدى. ءوزى اتاعان رەفورمالاردىڭ العاشقى لەگىن ەلگە جاريالادى.

«حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» تۇجىرىمداماسىن جاريالاعانىن ەسكە سالعان مەملەكەت باسشىسى «ەڭ الدىمەن، قاراپايىمازاماتتاردىڭ سۇرانىسى مەن مۇڭ-مۇقتاجىن باسشىلىققا الۋىمىز كەرەك» دەدى. ونىڭ ايتۋىنشا، «حالىقتان جوعارى جانە حالىقتان بيىك تۇرعان ەشكىم دە، ەشتەڭە دە جوق».

اقوردا ماڭىنداعىلار «رەفورما»، ساراپشىلار «باستامالار» دەپ سانايتىن شەشىمدەر

پرەزيدەنت تاراپىنان جەردى يگەرمەيتىندەرگە بازالىق سالىقتى 10 ەسەدەن 20 ەسەگە دەيىن ءوسىرۋ جايلى ۇسىنىلدى. ۋاقىتىندا يگەرىلمەگەن بوس جەرگە قاتىستى جاڭا تەتىكتەر ەنگىزىلمەك.

سونىمەن قوسا مەملەكەتتىك قۇرىلىمنىڭ اشىقتىعى مەن جاريالىلىعىن قامتاماسىز ەتۋدى كۇن تارتىبىنەن الماۋدى مىندەتتەدى.

شاعىن بيزنەس تابىس سالىعىنان 3 جىلعا دەيىن بوساتىلىپ، تەكسەرۋگە موراتوري جاريالاندى.

«رەفورمالار ەلدى دۇربەلەڭگە سالاتىن ەمەس، تۇراقتى دامۋعا باستايتىن قادام بولۋى شارت» دەگەن پرەزيدەنت ساياسي باستامالاردىڭ العاشقى پاكەتىن تانىستىردى:

بىرىنشىدەن, كونستيتۋتسياعا ساي كەلەتىن ميتينگىلەردى ۇيىمداستىرۋدى جاي عانا ەسكەرتۋ قاعيداتىمەن جۇزەگە اسىرۋدى باستاۋ كەرەك.  …بۇل مەنىڭ پرينتسيپتىك ۇستانىمىم.

قوعامدىق سانادا ميتينگى مادەنيەتىن قالىپتاستىراتىن ۋاقىت جەتتى. قوعامنىڭ دا، مەملەكەتتىڭ دە ءوز پىكىرىن اشىق بىلدىرەتىن ۋاقىتى كەلدى.

بىراق ميتينگ تەك قۇقىق قانا ەمەس، سونىمەن قاتار جاۋاپكەرشىلىك ەكەنىن ءتۇسىنۋ كەرەك.

ەكىنشىدەن، ساياسي پارتيا قۇرۋ ءۇشىن تىركەۋ كەدەرگىلەرىن ازايتۋ.

تىركەۋ ءۇشىن پارتيا مۇشەلەرى سانىنىڭ تومەنگى شەگىن ەكى ەسەگە ازايتۋدى ۇسىنامىن، ياعني 20 مىڭعا دەيىن. بۇل – ايتارلىقتاي ماڭىزدى وزگەرىس.

ول ازاماتتىق بەلسەندىلىكتى ارتتىرۋعا قوسىمشا مۇمكىندىك بەرەدى. جالپى، ءبىز پارتيالارعا جانە سايلاۋعا قاتىستى زاڭداردى بىرتە-بىرتە وزگەرتۋىمىز كەرەك.

ۇشىنشىدەن، پارتياداعى جاستار مەن ايەلدەردىڭ ۇلەسىن ارتتىرۋ.

تورتىنشىدەن، بىزگە پارلامەنتتىك وپپوزيتسيا ينستيتۋتى قاجەت.

ءبىز بالاما پىكىرلەر مەن قوعامدىق تالقىلاۋ باستاۋى ەمەس, كەرىسىنشە، دامۋدىڭ باستى تالاپتارىنىڭ ءبىرى ەكەنىنە كوز جەتكىزدىك» دەپ اعىنان جارىلدى.

ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسىنىڭ ەكىنشى وتىرىسىنا توقاەۆ قاتىستى. ەلوردا. 20 جەلتوقسان 2019 جىل. فوتو: اقوردا

توقاەۆتىڭ كوزقاراسى جانە «ءسوز بوستاندىعىن قىسقان» باپتى ىزگىلەندىرۋ

سونداي-اق قىلمىستىق كودەكستەگى №130 جانە 174 باپتاردى، ياعني «جالا جابۋ» مەن «قورلاۋ» جانە «ۇلتارازدىق تۋدىرۋ» ايىپتارىن دەكريميناليزاتسيالاۋ جونىندە تاپسىرما بەرىلدى.

پرەزيدەنتتىڭ جولداۋ جانرىنا بەرگىسىز تەزيستەرىندە ۇقسك، ونداعى حالىق پەن بيلىككە قاتىستى مىناداي باعا بەرىلدى:

*ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسى حالىق الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنىپ، ەل ءۇمىتىن اقتاۋى ءتيىس.

*بيلىك مەملەكەتىمىزدىڭ دامۋىنا، بولاشاعىنا پايداسى تيەتىن كەز كەلگەن وڭ وزگەرىستەرگە دايىن.

*مۇنىڭ ءبارى حالقىمىزدىڭ ساياسي ءارى قۇقىقتىق مادەنيەتىنىڭ ارتقانىن ايقىن كورسەتەدى.

توقاەۆ ەلگە «جاقسىلىقتى مولايتىپ, ىزگى نيەتتى بولۋعا» ۇندەي وتىرىپ، «ماسەلە تەك ساياساتتا عانا ەمەس، كوپ جايت كۇندەلىكتى ومىردە ۇستاناتىن قاراپايىم قۇندىلىقتارعا بايلانىستى» دەيدى.

پرەزيدەنت بايانداماسىندا ۇنەمى قازاق ءتىلىنىڭ بالانسى ساقتالمايدى، نەگە؟

«اڭگىمە كيريلدەن لاتىن قارپىنە كوشۋدە ەمەس، قازاق تىلىنە رەفورما جاساۋدا، جاڭعىرتۋدا. قايتالاپ ايتامىن، ءبىز قازاق ءتىلىن رەفورمالاقپىز! عالىمداردان تۇششىمدى پىكىر-ۇسىنىس كۇتەمىز»، – دەگەن پرەزيدەنتتىڭ بۇعان دەيىن ءۇش رەت قايتا پىسىقتاۋعا قايتارىلعان ءالىپبيدىڭ استارىندا ەملە-جازۋ ەرەجەسىنىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن جەتە سەزىنۋ ءۇشىن عالىمدارعا ەكى قاراپ، ءبىر شوقۋعا ۇندەۋى قۇپتارلىق ءىس. بىراق مالىمدەمەسىندە مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى ماڭىزدى پۋنكت قامتىلعان ساياسي ليدەردىڭ سپيچرايتەرى يدەولوگيادان الىس پا دەگەن كۇدىك تۋادى.

اقوردا سايتىندا جاريالانعان باياندامانىڭ تاقىرىبىن قوسپاعاندا 3851 سوزدەن تۇراتىن 14 بەتتىك ماەريالدىڭ تەك 1288 ءسوزى (33,4%) عانا قازاق تىلىندە. دەمەك تىلگە رەفورما جاساۋدى كۇن تارتىبىنە قويعان مەملەكەت باسشىسى ءسوزىنىڭ 3/2 بولىگى، ناقتىراق ايتقاندا 2563 ءسوز، 66,6%-ى ورىسشا بەرىلگەن.

بۇل ءبىرىنشى رەت ەمەس. توقاەۆ پرەزيدەنت بولىپ كەلگەلى بەرى ەل حالقىنا باعىتتالعان مالىمدەلەرىندە قازاق ءتىلىنىڭ ۇلەسى كەمىپ، بالانس بۇزىلا بەرەدى. بۇعان دەيىن قىركۇيەكتىڭ 2-ءسى قازاقستاندىق پرەزيدەنتكە ءتان جورالعىمەن توقاەۆ «قازاقستان حالقىنا جولداۋىن» جاسادى. «قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندەگى ءرولى كۇشەيىپ، ۇلتارالىق قاتىناس تىلىنە اينالاتىن كەزەڭى كەلەدى دەپ ەسەپتەيمىن» دەگەن توقاەۆ «ءتىل ۇلكەن ساياساتتىڭ قۇرالى ەكەنىن» ۇمىتپاۋعا شاقىردى. اقوردا مەن وزگە دە باق بەتتەرىندە جاريالانعان ءماتىندى تەكستولوگيالىق تالداۋ ناتيجەسىندە 10 بەتتىك مالىمدەمەنىڭ تەك 25%-ى عانا مەملەكەتتىك تىلدە جازىلعانى انىقتالدى. بايانداما ماتىنىندەگى 5960 ءسوزدىڭ 1497-ءسى قازاق تىلىندە، ال 4463 ءسوزى ورىس تىلىندە. دەمەك «ۇلتارالىق قاتىناس تىلىنە» اينالۋعا «الەۋەتتى» مەملەكەتتىك ءتىل 4/1 بولىگىن قۇرايدى. 75%-ى ورىس تىلىندە جاسالعان جولداۋ قازاقستان حالقىنا ارنالعان.

سونداي-اق 16 تامىزداعى ءداستۇرلى تامىز كەڭەسىندە «ءار حالىقتىڭ انا ءتىلى – ءبىلىمنىڭ كىلتى» – دەيدى اكادەميك احمەت جۇبانوۆ. بۇل ءسوز ءبىز ءۇشىن نەگىزگى ۇستانىمعا اينالۋى ءتيىس» دەپ شەگەلەي ايتقان قازاقستان پرەزيدەنتى بايانداماسىنىڭ 29,4%-ى عانا مەملەكەتتىك تىلدە جازىلعان. توقاەۆتىڭ تاۋەلسىزدىك سارايىندا وقىعان كولەمدى مالىمدەمەسىندەگى 2414 ءسوزدىڭ (بايانداما اتاۋىن قوسپاعانداعى)  تەك 711-ءى عانا قازاق تىلىندە. 3/1-ىنە دە جەتپەيتىن بولىگى عانا مەملەكەتتىك تىلدە جاريالاعان.

"The Qazaq Times"