«ۇلتتىق ەمەس، قوسۇلتتى» قازاقستاندىق بانكنوت جانە پوستكەڭەستىك ەلدەردىڭ ۇلتتىق ۆاليۋتاسى

كەڭەس وداعىنىڭ قانجۇقتى شەكپەنىنەن شىققان 15 مەملەكەتتىڭ تەك ەكەۋىنىڭ عانا ۇلتتىق ۆاليۋتاسى ورىس تىلىندە. ونىڭ ءبىرى تابيعي حاقىلى – رەسەي بولسا، ەكىنشى دەكوممۋنيزاتسيا كورمەگەن، وتارسىزدانا الماعان قازاقستان. قالعان 13 ەل ءوز بانكنوتىن ءوز تىلىندە باسىپ شىعارادى.

كەڭەس وداعى ىدىراپ، ورنىنا وداقتاس ەلدەر «سىرتى باسقا، زاتى ءبىر» جاڭا ۇيىم قۇرعانى تاريحتان بەلگىلى. وسىدان 28 جىل بۇرىن جەلتوقساننىڭ 8-ىندە مينسكىدەگى رەسەي، بەلورۋس جانە ۋكراينا باسشىلارى كەزدەسىپ، 1922 جىلعى قابىلدانعان كسرو قۇرۋ تۋرالى قۇجاتتى جارامسىز دەپ تانىدى. ارتىنشا 13 جەلتوقسان اشحابادتا ازيا مەن قازاقستان باسشىلارى باسقوسىپ، جوعارىداعى ۇشتىكتىڭ شەشىمىن قولداعانى ەسىمىزدە. ءسويتىپ 20 جەلتوقسان  ازىربايجان، ارمەنيا، بەلارۋس، قازاقستان، قىرعىزستان، مولدوۆا، رەسەي، تاجىكستان، تۇرىكمەنستان، وزبەكستان باسشىلارى الماتىدا 21 جەلتوقساندا تمد-نى قۇرۋ تۋرالى كەلىسىم حاتتاماسىنا قول قويعان.

باتىس جانە دامىعان ەلدەر تاراپىنان كسرو-نىڭ «زاماناۋي فورماسى» دەپ سىنالاتىن تاۋەلسىز مەملەكەتتەر دوستاستىعى ۇيىمىنا كىرەتىن ەلدەر «تەڭقۇقىقتى سۋبەكتىلەر» رەتىندە تانىلعانىمەن،  «ورىس الەمى» يدەياسى ەڭ ىقپالدى جۇرگىزىلەتىن ايماق.

گرۋزيا 1993 جىلعى جەلتوقساندا تمد قاتارىنا قوسىلىپ، كوپ ۇزاماي 2009 جىلعى 18 تامىزدا بىرلەستىكتەن شىعىپ كەتتى. جارلىق بويىنشا تمد «مەملەكەت بولىپ تابىلمايدى جانە ۇلتۇستىلىك وكىلەتتىككە يە ەمەس»، دەي تۇرعانىمەن تاۋەلسىز ساياساتكەرلەر مەن ساراپشىلار ۇيىم مۇشەلىگىندەگى ەلدەر سسر-ءدىڭ نەگىزگى مۇراگەرى قازىرگى كرەملدىڭ (رف) «بەيرەسمي ىقپالىندا» ەكەنىن العا تارتادى.

ارمەنيا، ءازىربايجان، بەلورۋس، قىرعىز، مولدوۆا، تاجىكستان، تۇرىكمەنستان، وزبەكستان رەسپۋبليكالارى قازاقستان قاتارلى وداقتاس بولعانىمەن، بۇگىنگى تاڭدا مەملەكەتتىك ءتىل ماسەلەسىنىڭ باسىن اشىپ العان ەلدەر. كسرو قۇرامىندا نەمەسە تمد مۇشەلىگىندە بولعان، كەيىن ءوز الدىنا ىرگەسىن ءبولىپ كەتكەن پوستسوۆەتتىك گرۋزيا، لاتۆيا، ليتۆا، ۋكراينا، ەستونيا ەلدەرىنىڭ ەشبىرىندە ۇلتتىق بانكنوتى ورىس تىلىمەن قوسارلانىپ باسىلمايدى.

كەڭەس وداعىنىڭ قان جۇققان شەكپەنىنەن شىققان 15 مەملەكەتتىڭ تەك ەكەۋىنىڭ عانا ۇلتتىق ۆاليۋتاسى ورىس تىلىندە. ونىڭ ءبىرى تابيعي حاقىلى – رەسەي بولسا، ەكىنشى دەكوممۋنيزاتسيانى وتكەرمەگەن نەمەسە وتارسىزدانا الماعان قازاقستان. قالعان 13 ەل ءوز بانكنوتىن ءوز تىلىندە باسىپ شىعارادى. ويتكەنى، ۇلتتىق ۆاليۋتا – تاۋەلسىزدىك پەن دەربەستىكتىڭ باستى اتريبۋتتىق ايعاعى. ءانۇرانى قازاقشا ەلدىڭ كۋپيۋرا-مونەتاسى قوستىلدى. قانداستى قىنجىلتاتىن، جاتتى كۇلدىرەتىن وداعاي جاعداي.

1993 جىلدىڭ كۇزىندە قازاقستان تمد ەلدەرىنىڭ ەڭ سوڭىندا رۋبل ايماعىنان شىقتى. 1993 جىلى قاراشانىڭ 12-ءسى كۇنى نازارباەۆ «قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا ۇلتتىق ۆاليۋتا ەنگىزۋ تۋرالى» جارلىققا قول قويدى. ءۇش كۇن وتكەن سوڭ 15 قاراشا كۇنى تاڭەرتەڭگى ساعات 8-دەن باستالىپ، 20 قاراشادا ساعات كەشكى 8-دە اياقتالىپ، تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ ءوز ۆاليۋتاسى قارجى نارىعىنا اينالىمعا ەنگىزىلدى. ايتتەگەن-ايى، ءالى كۇنگە دەيىن ۆاليۋتانى مەملەكەتتىك تىلگە يكەمدەي الماۋىمىز. ءورىستىلدى بيلىك وكىلدەرى مەن ءشالاتىلدى وليگارحتار قالاۋى – ۇلتتىق ۆاليۋتانى ۇلتسىزداندىرۋ. 1997 جىلدان بەرى 15 قاراشا ءتول ۆاليۋتامىزدىڭ تۋعان كۇنى ءارى قارجىگەرلەر كۇنى بولىپ بەلگىلەندى. 26 جىلدىڭ ىشىندە الەمدىك پارامەتر اقش دوللارىنا شاققاندا سەكسەن ءۇش ەسە قۇنسىزدانعان ءتول تەڭگەمىزدىڭ نارىقتىق باعاسى بولەك اڭگىمە. ءسوزىمىز دالەلسىز بولماس ءۇشىن ۇلتتىق ۆاليۋتاسىن ۇلتتاندىرا العان پوستكەڭەستىك ەلدەر مەن قوسۇلتتى قازاقستاندىق ۆاليۋتانىڭ ۇلگىلەرىن ۇسىنامىز.

قر تاۋەلسىزدىگىنىڭ 25 جىلدىعىنا وراي شىعارىلعان مەرەيتويلىق بانكنوت 10 000 تەڭگە ن.نازارباەۆتىڭ بەينەسى مەن قوستىلدى ءماتىن بەرىلگەن. 2016 جىلعى شىعارىلىم.

1000 تەڭگەلىك كۋپيۋرا ۇلگىسى. ادەتتە، قازاقستاندىق بانكنوتتاردىڭ الدىڭعى بەتى – مەملەكەتتىك تىلدە، ارتقى بەتى – ورىس تىلىندە باسىلادى. 2014 جىلعى شىعارىلىم.

رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ 100 رۋبلدىك كۋپيۋراسى تەك ورىس تىلىندە باسىلادى. 2015 جىلعى شىعارىلىم.

ارمەنيانىڭ ۇلتتىق اليۋتاسى 500 درام كۋپيۋراسى. 2017 جىلعى شىعارىلىم.

ءازىربايجاننىڭ 5 ماناتى. 2017 جىلعى شىعارىلىم.

بەلورۋستىڭ 200 000 ءرۋبلى. 2017 جىلعى شىعارىلىم.

گرۋزيانىڭ 10 لارەيى. 1995 جىلعى شىعارىلىم.

مولداۆانىڭ 200 لەيى. 2013 جىلعى شىعارىلىم.

لاتۆيالىق 100 لات. 2007 جىلعى شىعارىلىم.

ليتۆالىق 50 ليت. 2003 جىلعى شىعارىلىم.

ۋكراينانىڭ 20 گريۆەنى. 2016 جىلعى شىعارىلىم.

قىرعىزدىڭ 200 سومى. 2017 جىلعى شىعارىلىم.

تاجىكستاننىڭ 100 ءسومونيى. الدىڭعى بەتى – تاجىك تىلىندە، ارتقى بەتى – اعىلشىن تىلىندە. 2017 جىلعى شىعارىلىم.

تۇركىمەنستاننىڭ 20 ماناتى. 2017 جىلعى شىعارىلىم.

وزبەكستاننىڭ 50 000 سۋمى. 2017 جىلعى شىعارىلىم.

ەستونيانىڭ 100 كرونى. 2007 جىلعى شىعارىلىم.

قازاقستاننىڭ تاعى ءبىر 20 000 تەڭگەلىك كۋپيۋرا ۇلگىسى. ادەتتە، قازاقستاندىق بانكنوتتاردىڭ الدىڭعى بەتى – مەملەكەتتىك تىلدە، ارتقى بەتى – ورىس تىلىندە باسىلادى. 2013 جىلعى شىعارىلىم.

"The Qazaq Times"