دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ ( World Health Organization) وزىنە قول جۇمسايتىنداردىڭ تىزىمىندە قازاقستان 183 ەلدىڭ ىشىندە 7-ءشى ورىنعا شىققان. تىزىم بويىنشا 100 مىڭ ادامعا شاققاندا «شىعىس ەۋروپا مەن ورتالىق ازيادا ءسۋيتسيدتىڭ جوعارى دەڭگەيى ساقتالىپ وتىر، ونىڭ ىشىندە بەلارۋسسيا (100 مىڭ كىسىدە 26,2 سۋيتسيد), سۋرينام جانە قازاقستاندا (100 مىڭ كىسىدە 22 سۋيتسيد)» كورسەتكىش جوعارىلاعان.
27 قازان اقتوبە وبلىسى مۇعالجار اۋدانىنداعى ەمبى قالاسىنىڭ 6-سىنىپ وقۋشىسى، جاس جەتكىنشەك كۇزگى دەمالىستا ءۇيىنىڭ اۋلاسىنداعى قورادا ءوز-وزىنە قول جۇمساعان. بۇعان دەيىن اقتوبەدە قىركۇيەكتىڭ 30-ى اكەسىنەن ايىرىلعان 13 جاستاعى وقۋشى ءوز-وزىنە قول جۇمساعان بولاتىن. مۇنداي قايعىلى مىسالدار حالقى از قازاقستاندا جەتكىلىكتى. ءبىر عانا جامبىل وبلىسىندا جىل باسىنان بەرى 155 ادام ءوز-وزىنە قول جۇمساپ، ومىرمەن قوش ايتىسقان. جاس وسكىننىڭ ءوز-وزىنە قول سالۋى قوعامدى بولاشاقتاعى بەلسەندى حالقىنان ايىرىپ، ەل دەموگرافياسىنا كەرى اسەر ەتەدى.
ستاتيستيكالىق مالىمەتتەرگە سۇيەنسەك، قازاقستاندا 2015 جىلى –3735 سۋيتسيد قازاسى بولسا، 2018 جىلى – 4122-گە بىراق وسكەن. قازاقستان جاعدايىندا سۋيتسيد تۇرمىس قاجىتقان وتباسىلار مەن الەۋمەتتىك داعدارىسقا تۇسكەن، سترەسس قۇرساۋىندا «ايتىلماي قالعان جانايقايىنىڭ» سەبەبىنەن ورىن الادى. سونىمەن قاتار، اسكەرگە شاقىرىلعانداردىڭ دا قاتارىندا تابىتپەن ورالعانداردىڭ كوبى سۋيتسيد سەبەبىمەن تۇسىندىرىلەدى.
دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى ازىرلەگەن سۋيتسيد كارتاسىنداعى قازاقستان. جىلىنا 4122 سۋيتسيد وقيعاسى تىركەلگەن. فوتو: ددسۇ
جەتى اتاسىنان قىز الىسپاعان قازاق ەلى امانات جانىنا قيانات ەتۋشىلەر قاتارىندا نەلىكتەن جەتىلىككە ىلىكتى؟ قارالى كوشتى ليتۆا (100 مىڭ كىسىدە 31,9 سۋيتسيد) باستاپ تۇرسا، كەيىنگىسى رەسەي (100 مىڭ كىسىدە 31 سۋيتسيد), ءۇشىنشىسى گايانا (100 مىڭ كىسىدە 29,2 سۋيتسيد), ءتورتىنشى ورىندا وڭتۇستىك كورەيا (100 مىڭ كىسىدە 26,9 سۋيتسيد) ورنالاسقان.
قىركۇيەكتىڭ 10-ى ءسۋيتسيدتى الدىن الۋدىڭ الەمدىك كۇنى قارساڭىندا ددسۇ-نىڭ باس ديرەكتورى، دوكتور تەدروس ادحان گەبرەيۋس «جاسالىپ جاتقان شارالارعا قاراماستان، بۇگىنگى تاڭدا ءار 40 سەكۋند سايىن ءبىر ادام ءوز-وزىنە قول جۇمساۋ سالدارىنان قايتىس بولادى»، – دەدى. سول ساتتە تاعى كەمىندە 10 ادام ءوزىن ءوزى ولتىرۋگە تالپىنىس جاسايدى. مۇنى اياقتالماعان سۋيتسيد دەيدى. سوڭعى 50 جىلدا بارلىق ەلدەگى سۋيتسيد ايتارلىقتاي جاسارعان، وسى كۇندە ءوز قولىنان اجال تاباتىنداردىڭ 60%-ىنىڭ جاسى 40-قا دا جەتپەيدى. اربىر سۋيتسيد وقيعاسى – ونىڭ اينالاسىنداعى وتباسى مۇشەلەرى، دوستارى مەن جاقىندارى ءۇشىن اۋىر تراگەديا.
ددسۇ تىزىمىندەگى سۋيتسيد بويىنشا وندىق: قازاقستان جانە وزگە دە ەلدەر. فوتو: ددسۇ
ددسۇ مالىمەتتەرى بويىنشا، الەمدە جىل سايىن سۋيتسيدتەن 800 مىڭ ادام كوز جۇمادى ەكەن. ولاردىڭ تورتتەن ءۇش بولىگى تابىسى تومەن نە ورتاشا ەلدەرگە ءتان. سۋيتسيد 15-29 جاس ارالىعىنداعى جاستار اراسىنداعى ءولىم-ءجىتىمنىڭ جول-كولىك اپاتتارىنان كەيىنگى ەكىنشى سەبەبىنە اينالعان. الەمدە ءارى ەلىمىزدە ەڭ كەڭ تاراعان سۋيتسيد ءتۇرى حالىق اراسىندا تابۋعا اينالعان «اسپا كەسەل» ء(وزىن-ءوزى اسۋ).
سۋيتسيد – قوعامدىق، مەملەكەتتىك، الەۋمەتتىك، ساياسي، پسيحولوگيالىق استارى بار كۇردەلى ءھام قاسىرەتتى ماسەلە. بۇل دەرتپەن تەك پسيحولوگ نەمەسە دارىگەر قاۋىمى كۇرەسۋ كەرەك دەگەن قاتە تۇسىنىك. سوندىقتان دا اتى جامان اجال تۇرىمەن كۇرەسۋدە بيلىك مەحانيزمى، نەۆروپاتولوگتار مەن پسيحياترلاردىڭ، پسيحولوگتار مەن مۇعالىمدەردىڭ، ءتىپتى اتا-انالاردىڭ، تۇتاس قوعامنىڭ ءرولى زور. بىرىگىپ جۇمىس ىستەگەن كەزدە عانا جاس عۇمىردىڭ ەرتە ۇزىلۋىنە توسقاۋىل بولۋعا مۇمكىندىك تۋادى.
شەرزاتتىڭ ءولىمى ىسىنە قاتىستى قۇپيا ۆيدەونى جاريالاۋ كىمگە كەرەك بولدى؟ – ساراپشىلار مەديا سىنى
24 قازان – كىتاپحاناشىلار مەرەكەسى قۇتتى بولسىن!
«ۋچاسكەدەن ارۋاققا كوك حات»: الماتىدا مارقۇمعا كەلگەن شاقىرتۋ
كوميسسيا مەن باقىلاۋشى ەسەبىندەگى ايىرماشىلىق: الماتىدا رەفەرەندۋم قالاي ءوتىپ جاتىر؟
ء"ادىل قازاقستان، ەستيتىن مەملەكەت" ەندى ادۆوكاتتارعا قىسىم جاساي باستادى ما؟
«پسەۆدو-بايقاۋشى» الدە كاسىبي باقىلاۋشى: رەفەرەندۋمدى كىم باقىلايدى؟