Ajal arqanı. Körneki suret. Foto: aşıq derekköz

Düniejüzilik densaulıq saqtau wyımınıñ ( World Health Organization) özine qol jwmsaytındardıñ tiziminde Qazaqstan 183 eldiñ işinde 7-şi orınğa şıqqan.  Tizim boyınşa 100 mıñ adamğa şaqqanda «Şığıs Europa men Ortalıq Aziyada suicidtiñ joğarı deñgeyi saqtalıp otır, onıñ işinde Belarussiya (100 mıñ kiside  26,2 suicid), Surinam jäne Qazaqstanda (100 mıñ kiside 22 suicid)» körsetkiş joğarılağan.

27 qazan Aqtöbe oblısı Mwğaljar audanındağı Embi qalasınıñ 6-sınıp oquşısı, jas jetkinşek küzgi demalısta üyiniñ aulasındağı qorada öz-özine qol jwmsağan. Bwğan deyin Aqtöbede  qırküyektiñ 30-ı äkesinen ayırılğan 13 jastağı oquşı öz-özine qol jwmsağan bolatın. Mwnday qayğılı mısaldar halqı az Qazaqstanda jetkilikti. Bir ğana Jambıl oblısında jıl basınan beri 155 adam öz-özine qol jwmsap, ömirmen qoş aytısqan. Jas öskinniñ öz-özine qol saluı qoğamdı bolaşaqtağı belsendi halqınan ayırıp, el demografiyasına keri äser etedi.

Statistikalıq mälimetterge süyensek, Qazaqstanda 2015 jılı –3735 suicid qazası bolsa, 2018 jılı – 4122-ge biraq ösken.  Qazaqstan jağdayında suicid twrmıs qajıtqan otbasılar men äleumettik dağdarısqa tüsken, stress qwrsauında «aytılmay qalğan janayqayınıñ» sebebinen orın aladı. Sonımen qatar, äskerge şaqırılğandardıñ da qatarında tabıtpen oralğandardıñ köbi suicid sebebimen tüsindiriledi.

Düniejüzilik densaulıq saqtau wyımı äzirlegen suicid kartasındağı Qazaqstan. Jılına 4122 suicid oqiğası tirkelgen. Foto: DDSW

Jeti atasınan qız alıspağan qazaq eli amanat janına qiyanat etuşiler qatarında nelikten jetilikke ilikti? Qaralı köşti Litva (100 mıñ kiside 31,9 suicid) bastap twrsa, keyingisi Resey  (100 mıñ kiside 31 suicid), üşinşisi Gayana (100 mıñ kiside 29,2 suicid), törtinşi orında Oñtüstik Koreya (100 mıñ kiside  26,9 suicid) ornalasqan.

Qırküyektiñ 10-ı Suicidti aldın aludıñ älemdik küni qarsañında DDSW-nıñ bas direktorı, doktor Tedros Adhan Gebreyyus «Jasalıp jatqan şaralarğa qaramastan, bügingi tañda är 40 sekund sayın bir adam öz-özine qol jwmsau saldarınan qaytıs boladı», – dedi.  Sol sätte tağı keminde 10 adam özin özi öltiruge talpınıs ja­saydı. Mwnı ayaqtalmağan sui­cid deydi. Soñğı 50 jılda bar­lıq el­degi suicid aytarlıqtay ja­sar­ğan, osı künde öz qolınan ajal ta­ba­­tındardıñ 60%-ınıñ jası 40-qa da jetpeydi. Ärbir suicid oqiğası – onıñ aynalasındağı otbası müşeleri, dostarı men jaqındarı üşin auır tragediya.

DDSW tizimindegi suicid boyınşa ondıq: Qazaqstan jäne özge de elder. Foto: DDSW

DDSW  mälimetteri boyınşa, älemde jıl sayın suicidten 800 mıñ adam köz jwmadı eken. Olardıñ törtten üş böligi tabısı tömen ne ortaşa elderge tän. Suicid 15-29 jas aralığındağı jastar arasındağı ölim-jitimniñ jol-kölik apattarınan keyingi ekinşi sebebine aynalğan. Älemde äri elimizde eñ keñ tarağan suicid türi halıq arasında tabuğa aynalğan «aspa kesel» (özin-özi asu).

Suicid – qoğamdıq, mem­le­ket­tik, äleumettik, sayasi, psiho­lo­giyalıq astarı bar kürdeli häm qasiretti mäsele. Bwl dertpen tek psiholog nemese däriger qauımı küresu kerek degen qate tüsinik. Sondıqtan da atı jaman ajal türimen küresude bilik mehanizmi, nevropatologtar men psihiatrlardıñ, psihologtar men mwğalimderdiñ, tipti ata-analardıñ, twtas qoğamnıñ röli zor. Birigip jwmıs istegen kezde ğana jas ğwmırdıñ erte üziluine tosqauıl boluğa mümkindik tuadı.

"The Qazaq Times"