قىتاي نەدەن الاڭدادى: گونكونگتاعى نارازىلىقتىڭ ارتىندا اقش تۇر ما ؟

گونكونگتا ءۇش ايدان بەرى دەموكراتيانى تالاپ ەتكەن نارازىلىق شەرۋلەرىنىڭ جالعاسىپ جاتقانى بەلگىلى. بەيجىڭ بيلىگى گونكونگتاعى نارازىلىق اكتسيالارىنىڭ پەردە ارتىندا اقش-تىڭ كوممۋنيستىك پارتيانىڭ بيلىگىنە قارسى ارەكەتى تۇر دەپ ايىپتاپ كەلەدى. ءارى، قىتايدىڭ رەسمي مالىمدەمەلەرى مەن اقپارات قۇرالدارىندا گونكونگ ماسەلەسى بويىنشا اقش-تى ايىپتاۋ بارعان سايىن ۇدەي ءتۇستى.

نارازىلىق جۇرىستەرى كەزىندە كەيبىر گونكونگ ازاماتتارى شەرۋگە اقش تۋىن كوتەرىپ شىققان. ولار ءوز ارەكەتتەرىن: «ءبىز بۇل ارقىلى الەمگە دەموكراتيا مەن ەركىندىكتى قالايتىنىمىزدى بىلدىرگىمىز كەلدى»، – دەپ تۇسىندىرەدى. الايدا، قىتاي رەسميلەرى بۇنى گونكونگتاعى ەرەۋىلدەردى اقش-تىڭ استىرتىن قولداپ وتىرعانىنىڭ دالەلى رەتىندە كورسەتكىسى كەلەدى. سونداي-اق، قىتاي رەسمي اقپارات قۇرالدارى اقش-تى گونكونگتىڭ دەموكراتيالىق قۇقىعىن قورعاۋدى جەلەۋ ەتىپ، قىتاي كوممۋنيستىك بيلىگىن قۇلاتۋعا ارەكەتتەندى دەپ ايىپتاۋدا.

گونكونگتاعى نارازى جۇرت قىتاي بيلىگىن «دەموكراتيا مەن دەموكراتيالىق قۇندىلىقتاردى جەك كورەدى جانە گونكونگتان وسىلاردى تارتىپ العىسى كەلەدى» دەپ سانايدى. قىتاي بيلىگى گونكونگ تۇرعىندارىنىڭ نارازىلىق اكتسيالارى دەربەستىك نەمەسە سەپاراتيستىك باعىتتا ەكەنىن دالەلدەپ بەرە الماي وتىر. الايدا، نارازىلىق شارالارىنا پەردە ارتىندا قولداۋشى بولىپ وتىرعان شەتەلدىك كۇشتەر بار دەگەن پىكىردەن اينىعان ەمەس.

The New York Times وسى ماسەلە تۋراسىنداعى ارناۋلى ماقالاسىندا: «ايىپتاۋلاردىڭ كەيبىرى جالاڭ جالعانشىلىقتان باسقا ەشتەڭە ەمەس. بىراق، ولاردىڭ ايىپتاۋىنا، «قاستىق تەوريالارىن» جاساپ شىعارۋعا، ياعني، امەريكا قۇراما شتاتتارى قىتاي باسشىسى شي ءجينپيڭنىڭ قاتاڭ باقىلاۋىن بۇزۋ ءۇشىن جاسىرىن قىلمىستىق ارەكەتتەرگە بار دەپ ايىپتاۋىنا جەتكىلىكتى فاكتىلەر دە بار»، – دەگەن پىكىر بەرگەن. اتالعان باسىلىم بۇنداي فاكتىلەردىڭ قاتارىنا اقش-تىڭ جوعارى لاۋازىمدىلارىنىڭ، كونگرەسس مۇشەلەرىنىڭ گونكونگتاعى نارازىلىقتى قولداعان مالىمدەمەلەرى; گونكونگ وپپوزيتسياسى جەتەكشىلەرىنىڭ اقش ۇكىمەتتىك شەنەۋنىكتەرىنە كەزدەسۋىن العا تارتادى.

گونكونگتاعى ەرەۋىلدەردە پوليتسيامەن قاقتىعىس. فوتو: VOA.

شىنىندا، گونكونگتە نارازىلىق اكتسياسى باستا سالىسىمەن جانە ودان بۇرىن دا اقش-تىڭ بىرقاتار رەسمي تۇلعالارى گونكونگ تاقىرىبىندا مالىمدەمەلەر جاساعان. ولار دەموكراتيانى تالاپ ەتكەن شەرۋلەردى قولدايتىنىن، گونكونگ تۇرعىندارىنىڭ تالابى ورىندى ەكەنىن اشىق تۇردە ايتقان. سونىمەن بىرگە، قىتاي تارابى گونكونگ وپپوزيتسيا وكىلدەرىنىڭ گونكونگتاعى اقش كونسۋلىمەن، ۆيتسە-پرەزيدەنت مايك پەنسپەن، ترامپتىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك جونىندەگى كەڭەسشىسى جون بولتونمەن كەزدەسكەنىن دالەلدەي الادى.

بەيجىڭ تارابى كەيبىر فاكتىلەردى العا تارتا وتىرىپ، اقش-قا جانە رەسمي تۇلعالارىنا ەسكەرتۋلەر جاسادى. ولارعا قىتاي مەن گونكونگتىڭ ورتاسىنداعى ىشكى ىسكە ارالاستى دەگەن ايىپتار دا تاقتى. ارينە، قىتاي بيلىگى بۇدان 30 جىل بۇرىنعى تيان-انمىن الاڭىنداعى نارازىلىقتان تارتىپ، ۇلكەندى-كىشىلى ىشكى ساياسي قايشىلىقتاردىڭ ءبارىن دەرلىك شەتەلدىك كۇشتەرگە جاۋىپ كەلەدى. بىراق، بەيجىڭ گونكونگ ماسەلەسىندە ۇستانعان قاتاڭ پوزيتسياسى سىرتقى اۋديتوريانى دا ويلاندىرىپ تاستاعانداي بولدى.

ساراپشىلار، قىتاي بيلىگىنىڭ گونكونگ ماسەلەسى بويىنشا سىرتقى كۇشتەردى قاتاڭ ايىپتاۋى جانە قاتاڭ پوزيتسيادا بولۋى گونكونگ ماسەلەسىن اراب ەلدەرى، گرۋزيا، ۋكراينا جاعدايلارىنا ۇقساتۋى دەپ سانايدى. ياعني، قىتاي اتالعان ەلدەر مەن وڭىرلەردەگى ىشكى بۇلعاقتىڭ ارتىندا تۇرعان شەتەلدىك كۇشتەردىڭ اسەرى سوڭىندا ۇلكەن ساياسي وزگەرىستەرگە الىپ كەلگەنىن بىلەدى. سوندىقتان دا، گونكونگ ماسەلەسىندە باستان-اياق قاتاڭ پوزيتسيانى ۇستاپ تۇرۋعا تىرىسادى دەپ سانايدى.

گونكونگتاعى نارازىلىق شەرۋلەرى  فوتو: Photo by Anthony (WALLACE / AFP)

قىتاي سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى جاقىندا جاريالاعان 42 بەتتەن تۇراتىن مالىمدەمە قۇجاتىندا، گونكونگتەگى نارازىلىق اكتسياسىن قارجىلاندىردى دەپ اقش-تىڭ دەموكراتيانى قولداۋشى ۇلتتىق قورىن (National Endowment for Democracy) ايىپتاعان. كونگرەسس جاعىنان قارجىلاندىرىلاتىن دەموكراتيانى قولداۋ قورى 1983 جىلى بۇكىل الەمدەگى دەموكراتيا مەن ادام قۇقىعىن قولداۋ ماقساتىندا قۇرىلعان بولاتىن.

قىتايدىڭ رەسمي تەلەارناسى CCTV-ءدىڭ اعىلشىن تىلىندەگى ارناسى، قىتاي ءسىم-ءى تاراتقان مالىمەتكە سىلتەمە جاساي وتىرىپ: «امەريكا قۇراما شتاتتارى گونكونگتاعى ەرەۋىلدەردى تەك اۋىز جۇزىندە قولداۋمەن شەكتەلەدى، قارجىلىق قولداۋ كورسەتتى»، – دەپ حابارلادى. سونداي-اق، وسى حاباردا دەموكراتيانى قولداۋ قورى مەن اقش ورتالىق بارلاۋ اگەنتتىگى (CIA) قىتاي ۇكىمەتىنە قارسى جاسىرىن وپەراتسيالاردا ىنتىماقتاستىق جاسادى دەگەن مالىمەتتەر دە بەردى.

گونكونگ ماسەلەسىنە كەلگەندە رەسمي بەيجىڭ اقش-تىڭ لاۋازىمدىلارىن رەسمي مالىمدەمەلەردە ايىپتاۋمەن شەكتەلگەن جوق. ەكىجاقتى كەزدەسۋلەردە دە اقش پەن ونىڭ لاۋازىمدى تۇلعالارىن گونكونگ ماسەلەسى بويىنشا ايىپتادى. ءتىپتى، بەيجىڭ تارابى نارازىلىق شەرۋلەرىنە قارسى پوليتسيانىڭ ارەكەتىن ايىپتاعان حالىقارالىق قاۋىمداستىق پەن G7 ءسامميتىنىڭ ورتاق مالىمدەمەسىنە دە قارسى ايىپتار تاقتى.

ءبىر سوزبەن ايتقاندا، گونكونگ ماسەلەسىندەگى بەيجىڭنىڭ قاتاڭ پوزيتسياسى كوممۋنيستىك رەجيمنىڭ بەت-بەينەسىن كورسەتۋمەن بىرگە، قىتاي ۇكىمەتىنىڭ باستى الاڭداۋشىلىعىن دا الەمگە كورسەتتى. تاعى ءبىر قىرىنان قارايتىن بولساق، بۇل گونكونگ ماسەلەسىنىڭ شىن مانىسىندە ءبىر عانا گونكونگ شاھارىنىڭ شارۋاسى عانا ەمەس ەكەنىن، الىپ قالادا توعىسقان ءىرى دەرجاۆلار قاقتىعىسى مەن مۇددەلەردىڭ قايشىلىعى ەكەنىن دە بايقاۋعا بولادى. گونكونگ داعدارىسى بەيجىڭدى ءتىپتى دە قاتاڭ رەجيمگە قاراي يتەرمەلەدى دەسە دە ارتىق ەمەس. ەكونوميكالىق قۇلدىراۋ، ىشكى قايشىلىقتار ارتقان سايىن قىتاي ءوزىنىڭ قۋاتتى كۇشىنە قاراي بەيىمدەلە ءتۇسۋى عاجاپ ەمەس. بۇل ارينە ەڭ الدىمەن دەرجاۆانىڭ ءوزى ءۇشىن قاتەرلى.

“The Qazaq Times”