Jenni Li esimdi gonkongtıq azamat narazılıq kezinde AQŞ tuın köterip şıqqan. Foto: The New York Times.

Gonkongta üş aydan beri demokratiyanı talap etken narazılıq şeruleriniñ jalğasıp jatqanı belgili. Beyjiñ biligi Gonkongtağı narazılıq akciyalarınıñ perde artında AQŞ-tıñ kommunistik partiyanıñ biligine qarsı äreketi twr dep ayıptap keledi. Äri, Qıtaydıñ resmi mälimdemeleri men aqparat qwraldarında Gonkong mäselesi boyınşa AQŞ-tı ayıptau barğan sayın üdey tüsti.

Narazılıq jüristeri kezinde keybir Gonkong azamattarı şeruge AQŞ tuın köterip şıqqan. Olar öz äreketterin: «Biz bwl arqılı älemge demokratiya men erkindikti qalaytınımızdı bildirgimiz keldi», – dep tüsindiredi. Alayda, Qıtay resmileri bwnı Gonkongtağı ereuilderdi AQŞ-tıñ astırtın qoldap otırğanınıñ däleli retinde körsetkisi keledi. Sonday-aq, Qıtay resmi aqparat qwraldarı AQŞ-tı Gonkongtıñ demokratiyalıq qwqığın qorğaudı jeleu etip, Qıtay Kommunistik biligin qwlatuğa ärekettendi dep ayıptauda.

Gonkongtağı narazı jwrt Qıtay biligin «demokratiya men demokratiyalıq qwndılıqtardı jek köredi jäne Gonkongtan osılardı tartıp alğısı keledi» dep sanaydı. Qıtay biligi Gonkong twrğındarınıñ narazılıq akciyaları derbestik nemese separatistik bağıtta ekenin däleldep bere almay otır. Alayda, narazılıq şaralarına perde artında qoldauşı bolıp otırğan şeteldik küşter bar degen pikirden aynığan emes.

The New York Times osı mäsele turasındağı arnaulı maqalasında: «Ayıptaulardıñ keybiri jalañ jalğanşılıqtan basqa eşteñe emes. Biraq, olardıñ ayıptauına, «qastıq teoriyaların» jasap şığaruğa, yağni, Amerika Qwrama Ştattarı Qıtay basşısı Şi Jinpiñniñ qatañ baqılauın bwzu üşin jasırın qılmıstıq äreketterge bar dep ayıptauına jetkilikti faktiler de bar», – degen pikir bergen. Atalğan basılım bwnday faktilerdiñ qatarına AQŞ-tıñ joğarı lauazımdılarınıñ, Kongress müşeleriniñ Gonkongtağı narazılıqtı qoldağan mälimdemeleri; Gonkong oppoziciyası jetekşileriniñ AQŞ ükimettik şeneunikterine kezdesuin alğa tartadı.

Gonkongtağı ereuilderde policiyamen qaqtığıs. Foto: VOA.

Şınında, Gonkongte narazılıq akciyası basta salısımen jäne odan bwrın da AQŞ-tıñ birqatar resmi twlğaları Gonkong taqırıbında mälimdemeler jasağan. Olar demokratiyanı talap etken şerulerdi qoldaytının, Gonkong twrğındarınıñ talabı orındı ekenin aşıq türde aytqan. Sonımen birge, Qıtay tarabı Gonkong oppoziciya ökilderiniñ Gonkongtağı AQŞ konsulımen, vice-prezident Mayk Penspen, Tramptıñ wlttıq qauipsizdik jönindegi keñesşisi Jon Boltonmen kezdeskenin däleldey aladı.

Beyjiñ tarabı keybir faktilerdi alğa tarta otırıp, AQŞ-qa jäne resmi twlğalarına eskertuler jasadı. Olarğa Qıtay men Gonkongtiñ ortasındağı işki iske aralastı degen ayıptar da taqtı. Ärine, Qıtay biligi bwdan 30 jıl bwrınğı Tyan-anmın alañındağı narazılıqtan tartıp, ülkendi-kişili işki sayasi qayşılıqtardıñ bärin derlik şeteldik küşterge jauıp keledi. Biraq, Beyjiñ Gonkong mäselesinde wstanğan qatañ poziciyası sırtqı auditoriyanı da oylandırıp tastağanday boldı.

Sarapşılar, Qıtay biliginiñ Gonkong mäselesi boyınşa sırtqı küşterdi qatañ ayıptauı jäne qatañ poziciyada boluı Gonkong mäselesin Arab elderi, Gruziya, Ukraina jağdaylarına wqsatuı dep sanaydı. YAğni, Qıtay atalğan elder men öñirlerdegi işki bwlğaqtıñ artında twrğan şeteldik küşterdiñ äseri soñında ülken sayasi özgeristerge alıp kelgenin biledi. Sondıqtan da, Gonkong mäselesinde bastan-ayaq qatañ poziciyanı wstap twruğa tırısadı dep sanaydı.

Gonkongtağı narazılıq şeruleri  Foto: Photo by Anthony (WALLACE / AFP)

Qıtay Sırtqı ister ministrligi jaqında jariyalağan 42 betten twratın mälimdeme qwjatında, Gonkongtegi narazılıq akciyasın qarjılandırdı dep AQŞ-tıñ Demokratiyanı qoldauşı wlttıq qorın (National Endowment for Democracy) ayıptağan. Kongress jağınan qarjılandırılatın Demokratiyanı qoldau qorı 1983 jılı bükil älemdegi demokratiya men adam qwqığın qoldau maqsatında qwrılğan bolatın.

Qıtaydıñ resmi telearnası CCTV-diñ ağılşın tilindegi arnası, Qıtay SİM-i taratqan mälimetke silteme jasay otırıp: «Amerika Qwrama Ştattarı Gonkongtağı ereuilderdi tek auız jüzinde qoldaumen şekteledi, qarjılıq qoldau körsetti», – dep habarladı. Sonday-aq, osı habarda Demokratiyanı qoldau qorı men AQŞ Ortalıq barlau agenttigi (CIA) Qıtay ükimetine qarsı jasırın operaciyalarda ıntımaqtastıq jasadı degen mälimetter de berdi.

Gonkong mäselesine kelgende resmi Beyjiñ AQŞ-tıñ lauazımdıların resmi mälimdemelerde ayıptaumen şektelgen joq. Ekijaqtı kezdesulerde de AQŞ pen onıñ lauazımdı twlğaların Gonkong mäselesi boyınşa ayıptadı. Tipti, Beyjiñ tarabı narazılıq şerulerine qarsı policiyanıñ äreketin ayıptağan halıqaralıq qauımdastıq pen G7 sammitiniñ ortaq mälimdemesine de qarsı ayıptar taqtı.

Bir sözben aytqanda, Gonkong mäselesindegi Beyjiñniñ qatañ poziciyası Kommunistik rejimniñ bet-beynesin körsetumen birge, Qıtay ükimetiniñ bastı alañdauşılığın da älemge körsetti. Tağı bir qırınan qaraytın bolsaq, bwl Gonkong mäselesiniñ şın mänisinde bir ğana Gonkong şaharınıñ şaruası ğana emes ekenin, alıp qalada toğısqan iri derjavlar qaqtığısı men müddelerdiñ qayşılığı ekenin de bayqauğa boladı. Gonkong dağdarısı Beyjiñdi tipti de qatañ rejimge qaray itermeledi dese de artıq emes. Ekonomikalıq qwldırau, işki qayşılıqtar artqan sayın Qıtay öziniñ quattı küşine qaray beyimdele tüsui ğajap emes. Bwl ärine eñ aldımen derjavanıñ özi üşin qaterli.

“The Qazaq Times”