گونكونگتان كەيىن تايۋان: قىتاي باسشىسى تايۋاندى كۇشپەن باسىپ الۋعا تىرىسۋى مۇمكىن؟

اقش پەن قىتاي قازىر الەم ەكونوميكاسىندا ءبىرىنشى جانە ەكىنشى ورىندارىن يەلەيدى. ەكى ەلدىڭ اسكەري قۋاتى دا الەمنىڭ الدىنعى قاتارلارىندا. شىعىس پەن باتىستاعى ەكى دەرجاۆا اراسىندا ساۋدا سوعىسى شىرقاۋ شەگىنە جاقىن تۇر. اقش پەن قىتايدىڭ مۇددە قايشىلىعى قارۋلى قاقتىعىسقا الىپ بارا ما دەگەن سۇراقتى كوپ ەلدىڭ ساراپشىلارى قاراستىرىپ كورگەن. قازىرگى جاعدايدا ەكونوميكالىق مۇددەلەر باستى ورىندا تۇراتىندىقتان، قانشا جەردەن مۇددەلەر قايشىلىعى بولعان كۇندە دە قارۋعا قول سالۋعا ءالى ەرتە. بىراق، ەكى قوشقاردى سۇزىستىرەتىن تالاي نازىك ماسەلەلەر بار. سونىڭ ءبىرى – تايۋان (تايۆان).

قازىر قىتاي مەن تايۋان اراسىندا تاريحي قايشىلىقتار قايتا ءوسىپ شىقتى. تايۋان بۇعازىنىڭ ەكى جاعالاۋىنىڭ قايشىلىعى شي جينپيڭ تۇسىندا كۇشەيىپ كەتتى. شەتەلدىك كەيبىر ساراپشىلار، قىتايدىڭ قازىرگى باسشىسى تاياۋ بىرنەشە جىلدا تايۋانعا قارسى باتىل قادامداردى ابايسىز دا جاساپ، اقش پەن قىتاي اراسىنداعى قاقتىعىس تۋىلا ما دەپ تە الاڭدايدى.

بۇل الاڭداۋشىلىق گونكونگ داعدارىسى كەزىندە ءتىپتى كۇشەيدى. شي جينپيڭنىڭ گونكونگقا قاراتقان قاتاڭ پوزيتسياسى تايۋاندىقتار ءۇشىن دابىل بولىپ قاعىلدى. بۇل ونسىز دا ءالسىز بولىپ كەلگەن تايۋان مەن قۇرلىقتىق قىتايدىڭ بەيبىت بىرىگۋ مۇمكىندىگىن ءتىپتى دە السىرەتتى. تايۋاننىڭ ءسىم باسشىسى ءبىر رەتكى مالىمدەمەسىندە: «ءبىز قاتتى الاڭداي باستادىق»، – دەگەن بولاتىن. ول سوزىندە قىتايدىڭ ەكونوميكالىق قۇلدىراۋى جانە وزگە دە داعدارىستى ماسەلەلەرى قىتاي باسشىسىنىڭ تايۋانعا قارسى قاۋىپتى ارەكەتتەرگە بارۋىن تەزدەتىپ جىبەرۋى مۇمكىن دەپ الاڭدايتىنىن جەتكىزگەن. بۇل شىن مانىسىندە تايۋان ماسەلەسىنىڭ شەشۋشى ءتۇيىنى دەپ قاراۋعا بولادى.

تايۋان ءسىم باسشىسى ۋ جاۋشيە. فوتو: VOA.

تايۋاندىقتاردىڭ الاڭداۋشىلىعى استە اگرەسسيۆتى سوعىستىڭ قاتەرىنەن قورقۋ ەمەس. تايۋان ءوز دەڭگەيىندە قورعانىس سوعىسىنا دايىن ەل رەتىندە بەلگىلى. كەرىسىنشە، ماتەريكتىك قىتايداعى حاوس پەن ەكونوميكالىق داعدارىس تايۋانعا ءماجبۇري شابۋىلدارعا الىپ كەلە مە دەپ الاڭدايدى. ايتالىق، قىتايدىڭ كيبەر-شابۋىلدارى تايبەيدىڭ ەلەكتر جەلىلەرىن، نە بولماسا، تايۋانعا دەرەكتەر جانە ينتەرنەت جەتكىزەتىن سۋاستى كابەلدەرىن بۇزا ما دەپ قاۋىپتەنەدى. نەمەسە، وڭتۇستىك قىتاي تەڭىزىندەگى تايۋانعا مۇناي جەتكىزەتىن تانكەرلەرگە قاۋىپ توندىرۋىنەن الاڭدايدى.

بۇدان تىس قىتاي تارابى شارلاۋ كەمەلەرىن كوبەيتۋ نەمەسە اسكەري وقۋ-جاتتىعۋلارىن كۇشەيتۋ ارقىلى تايۋانعا اسكەري قىسىمدى كۇشەيتۋى مۇمكىن. بۇل قىسىمنىڭ تايۋانعا تيگىزەتىن اسەرى مول بولادى. ايتالىق، تايۋان قىتاي قاۋپىنە قارسى تۇرۋ ءۇشىن اسكەري شىعىنداردى ارتتىرادى. ال، قىتايدىڭ اسكەري قاۋپىنە قارسى قورعانىستى كۇشەيتۋ تەڭدەسسىز مول شىعىندى قاجەت ەتەدى. ونىڭ سىرتىندا كۇشتى اسكەري قىسىم تايۋان ارالىندا ىشكى تولقۋىنا الىپ كەلۋى دە مۇمكىن. سەبەبى، قۋاتتى اسكەري كۇشى بار قىتايدىڭ قىسىمى تايۋاندىقتاردىڭ ارالدىڭ بولاشاعىنا دەگەن سەنىمىن السىرەتەدى. بۇنىڭ ءوزى قوعامدىق پىكىردىڭ جارىلىسىنا، سودان بارىپ الەۋمەتتىك بۇلعاققا الىپ بارۋى مۇمكىن.

تايۋان ساياساتكەرلەرى قىتاي قاۋپىنە بايلانىستى نەمەسە ەكى جاقتى قارىم-قاتىناستاردا ابايلاپ سويلەپ اڭدىپ باسۋعا جاتىلعان. ونسىز دا تايۋاننىڭ ساياسي تەحنولوگياسى باي تاجىريبەلەرگە يە. تايبەيدىڭ ساياساتكەرلەرى قىتاي قاۋپىنە قارسى قالاي قارسى تۇرۋ كەرەك دەگەن ماسەلە تۋرالى سيرەك ءسوز ەتەدى. سونىڭ وزىندە، تايۋان ءسىم باسشىسى ۋ جاۋشيە The New York Times باسىلىمىنىڭ تىلشىسىنە تايۋان قورعانىس كۇشتەرىنىڭ «قورعانىس جانە شابۋىل جوسپارلارىن جاساپ جاتقانىن» ايتقان.

وسىنىڭ ءوزى تايۋان ماسەلەسىنىڭ ۋشىعىپ، قىتايدىڭ سوعىس قاتەرىنىڭ كۇشەيىپ تۇرعانىن كورسەتەدى. ال، قىتاي مەن تايۋان اراسىندا ىقتيمال بولعان سوعىس بۇرق ەتە قالعان جاعدايدا اقش-تىڭ نە ىستەيتىنىن قازىرشە ەشكىم كەسەتە المايدى. ءتىپتى، بۇنى اقش-تىڭ ءوزى دە بىلمەسە كەرەك. اقش-تىڭ 1979 جىلى قابىلدانعان زاڭى «قۇراما شتاتتىڭ تايۋاندى قورعاۋعا دايىن ەكەنىن» كورسەتەدى. بىراق، اقش-تىڭ تايۋاندى قورعاۋ ءۇشىن قانشا قاراجات ءبولۋ جانە قانداي قادام جاساۋ تۋرالى ناقتى ايتىلماعان.

قىتاي سوڭعى جىلدارى ءوزىنىڭ اسكەري مۇمكىندىكتەرىن، سونىڭ ىشىندە ۇشاق تاسىمالداۋشى كەمەلەرىنىڭ مۇمكىندىكتەرىن كوبىرەك دامىتتى. بىراق، سوڭعى جىلداردا پەنتاگون قاتىسقان اسكەري جاتتىعۋلار كەزىندە ونىڭ ءبارىن جويۋعا قابىلەتتى ەكەنىن كورسەتتى. الايدا، ناقتى سوعىس جاعدايى جاتتىعۋدان مۇلدە باسقا بولارى انىق. ناقتى سوعىس كەزىندە اقش-تىڭ مۇمكىندىگى ءدال سونداي بولا قويماس. الايدا، قىتايدىڭ تايۋان بۇعازى ارقىلى كىرەتىن مۇناي تانكەرلەرىنە كەدەرگى كەلتىرە الارى ءسوزسىز. بۇنىڭ ءوزى سوعىس كەزىندەگى ماڭىزدى تاكتيكالىق ادىستەردىڭ ءبىرى.

قىتايدىڭ ەكىنشى ۇشاق تاسىمالداۋشى كەمەسى. فوتو: 凤凰网.

شىن مانىسىندە، پرەزيدەنت ترامپ وزىنەن بۇرىنعى پرەزيدەنتتەرگە قاراعاندا تايۋاندى كوبىرەك قولدايتىنىن بايقاتىپ كەلدى جانە ونىڭ ارەكەتتەرىنىڭ اسەرى دە كورنەكتى بولدى. بىراق، تايۋان ماسەلەسىندە اقش-تىڭ ءوزى دە اسا ساقتىقپەن ارەكەت ەتۋ كەرەكتىگىن جاقسى بىلەدى. سەبەبى، تايۋان ماسەلەسى قىتايدىڭ «قىزىل سىزىعى» ەكەنى بەلگىلى. بۇنى بەيجىڭ كوپ رەت ەسكەرتىپ كەلگەن. ەگەر اقش قىتاي-تايۋان داعدارىس قاۋپىن ارتتىرۋ ارقىلى كومەكتەسكىسى كەلسە، ونىڭ ءوزى دە تاراپتار ءۇشىن اسا قاۋىپتى دەۋگە بولادى.

بەيجىڭ قازىر دە تايۋاننىڭ حالىقارالىق ىقپالىن تومەندەتۋگە، شەتەلمەن بايلانىسىن ۇزۋگە، بۇۇ وكىلدەرىنىڭ تايۋانعا بارۋىن نەمەسە تايۋان ساياساتكەرلەرىنىڭ بۇۇ وتىرىستارىنا قاتىسۋىن، جۋرناليستەرىنىڭ بۇۇ قۇجاتتارىن الۋىنا شەكتەۋ قويۋعا تىرىسىپ كەلەدى.

تايۋان ماسەلەسىندە اقش-تىڭ كوپتەگەن مۇمكىندىكتەرى بار. فوتو: Asia Times

گونكونگ ماسەلەسىنەن كەيىن تايۋان ماسەلەسى دە وزەكتىلەنە تۇسەتىنى ءسوزسىز. بەيجىڭ ءوزىنىڭ داعدارىسقا تاپ بولۋىنان بۇرىن تايۋاندى كۇشپەن وزىنە قوسۋعا قادام باسۋى دا بەك مۇمكىن. سەبەبى، ەل ىشىندەگى نارازىلىق پەن ودان كەلىپ شىعاتىن داعدارىستى، تولقۋدى بولدىرماس ءۇشىن نازاردى تايۋان ماسەلەسىنە قاراي ماقساتتى بۇرۋى دا عاجاپ ەمەس. بىراق، بۇل سوعىس قاۋپىن كۇشەيتە تۇسەدى.

ارينە، اقش وسى داعدارىستى جەڭىلدەتۋدىڭ بىرقاتار قادامدارىن جاساۋعا مۇمكىندىگى بار. ايتالىق، ۋاشينگتون بەيجىڭ مەن تايۋان اراسىندا دانەكەر بولا الادى. ياعني، تايۋاننىڭ دەربەس قادام جاسامايتىندىعىنا كەپىلدىك بەرە الادى. بۇدان تىس، قىتاي اسكەري قادامعا بارعان جاعدايدا، اقش-تىڭ دا سوعان ۇقساس ارەكەتكە باراتىنىن كورسەتە الادى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا تايۋانعا قارسى ارەكەتتەردىڭ قىتايدا دا قايتالاناتىنىن ەسكەرتە الادى.

دەگەنمەن، دەگەنمەن... قازىرگى قىتاي باسشىسى تايۋانعا قارسى اسكەري ارەكەتتىڭ اسا قاۋىپتى بولاتىنىن جانە ونىڭ زاردابىن قانشالىقتى باعامداي الادى، ونىڭ ءوزى ءبىر ماسەلە.

“The Qazaq Times”