سۋرەت عالامتوردان الىندى. ماتىنگە قاتىسى جوق.

اۆتور.: مەكتەپتەگى تاعى ءبىر وقيعا. جانى تازا، يسلام دىنىمەن سۋسىنداعان، يمانى بەرىك ادامنىڭ بولمىسى ءىس-ارەكەتىنەن دە كورىنىپ تۇراتىن. مەكتەپتە قازاق قىزىن ارام تاعامنان جيرەندىرەمىن دەپ ارپالىسقانى بار.

شۋ اۋدانىنىڭ ورتالىعى نوۆوترويتسكىگە قاراعاندى قالاسىنان چۋلتۋروۆ دەگەن حيرۋرگ اۋىسىپ كەلەدى. حيرۋرگ تاپشى ماماندىقتاردىڭ ءبىرى ەدى. چۋلتۋروۆتىڭ ءوزى قازاق بولعانىمەن، ءتىلى ورىسشا ەكەن. ءوزى عانا ەمەس، سايلاۋدىڭ سىنىبىنا كەلگەن ماعريپا ەسىمدى قىزى دا ورىسشا سايرايدى. قازاقشا ءتىل قاتسا، ول: «يا نە زنايۋ كازاحسكي يازىك»، – دەپ ءسوز قايتارادى. سودان دا بولار، ەكەۋىنىڭ اراسىندا كوزگە كورىنبەيتىن الا كولەڭكە تۇسەدى.

مەكتەپتە بۋفەت جوق، بالالار تاماقتى ۇيدەن اكەلەتىن. ءبىر كۇنى ۇزىلىستە سايلاۋ ماعريپانىڭ شوشقانىڭ سالوسىن (مايىن-رەد.) نانعا قوسىپ جەپ وتىرعانىن بايقاپ قالىپ، جانىنا جەتىپ كەلەدى.

– مىناۋ نە؟

– ەتو سالو.

– سەن قازاقسىڭ، مۇسىلمانسىڭ عوي!

– دا، نۋ ي چتو.

– تاستا! مۇسىلماندار شوشقا ەتىن جەمەيدى.

– نەت! كاكوە تۆوە دەلو!

بۇكىل سىنىپ قاراپ تۇرعان. نامىستانىپ كەتكەن ول قىزدىڭ قولىنداعى سالونى جۇلىپ الىپ، جەرگە ۇرادى. ماعريپا جىلاپ ويباي سالادى، اينالا قورشاعان ورىس بالالار «اح، تى كاكوي، مى دۋمالي تى حوروشي مالچيك، ا تى وكازىۆاەتسيا حۋليگان، ناتسيوناليست»، – دەپ شۋلاپ كەتكەن. سىنىپ جەتەكشىسىنە جۇگىرگەندەرى دە بار. دەرەۋ جەتكەن مۇعالىمى سايلاۋعا ۇرسىپ، مەكتەپ ديرەكتورىنا الىپ بارادى. «بۇل نە قىلعانىڭ؟» – دەيدى ديرەكتور. «ونا مۋسۋلمانكا، ەي نەلزيا كۋشات زاپرەششەننۋيۋ سۆينينۋ»، – دەپ بۇل دا بەتىنەن قايتپاي تۇرىپ العان. ونىڭ ۋاجىنە مەكتەپتىڭ ورىس باسشىسى قارسى تۇرا المادى. مۇسىلماندارعا دوڭىزدىڭ ەتى حارام ەكەنى قۇراندا جازىلعان. مىنا قايسار وقۋشى سونى كولدەنەڭ تارتۋدا. شاراسى تاۋسىلعان ديرەكتور سوڭىندا: «جارايدى، ماعان كەلىپ بولعان جايدى بىلدىرسەڭ، ول قىزعا اقىل ايتار ەدىم»، – دەپ جىلى سويلەپ، وقيعانى جاۋىپ تاستايدى.

«مۇمكىن سونىڭ اسەرى شىعار، كەيىن قازاقشا سويلەمەيتىن سول قىز قازاق جىگىتكە تۇرمىسقا شىعىپتى. جامبىل وبلىسى اتقارۋ كوميتەتىنىڭ پرەدسەداتەلى س. اققوزيەۆ دەگەن اعانىڭ جاقىن تۋىس تارى ەكەن. بەرتىندە ماعريپامەن س. اققوزيەۆتىڭ ۇيىندە ءبىر داستارحاننىڭ باسىندا كەزىكتىك. مەن ونى بىردەن تانىدىم. قولىنداعى شوشقانىڭ مايىن تارتىپ العانىم، ونىڭ دا ەسىنە تۇسكەن بولۋ كەرەك. ارينە، ونداي جاعداي ۇمىتىلۋشى ما ەدى. ول مەنىمەن قازاقشا سويلەستى»، – دەپ كۇلدى سايلاۋ اعا. ماعريپانىڭ ويبايلاعان بەينەسى كوز الدىنا تاعى ءبىر رەت ەلەستەپ وتكەن بولۋ كەرەك دەپ ويلادىم.

ءيا، بوداندىق زاماندا قازاقتىڭ وقىعان ازاماتى از بولاتىن. بىراق بويدا ءبىلىم بولعانمەن، ويدان دەگدار قاسيەتى جوعالسا ءبارىبىر ەمەس پە. عىلىم ءبىلدىم، جەتتىم دەگەندەردىڭ ۇرپاعى شالا جەتىلىپ جاتقان كەز ەدى. ارام مەنەن ادالدى ايىرا الماعان حالىق اداسۋعا بەت العان. قازاقتىڭ بۇگىنگى قاراكوز قىزى، ەرتەڭگى اناسى بويىن اراممەن الامىشتاي باستاعان. قاراقان باسىن عانا كۇيىتتەگەن ءبىراز ەل اعالارى، بۇعان كوز جۇما قاراعان سول اۋىر جاعدايدا، باتىل جۇرەكتىلەر عانا ايۋداي الىسۋدان تايىنبايت ىن. بىراق ولار از، تاڭعى اسپاننىڭ جۇلدىزىنداي سيرەك بولدى.

وقۋشى سايلاۋدىڭ بالالىق ويىنىنان گورى، بىلىمگە كوپ بەيىمدىلىگى مىنا ىستەن دە بايقالادى. كادىمگى قابىرعاعا ىلەتىن كۇنتىزبە تەك ورىسشا، نەگە قازاقشا شىقپايدى دەگەن ماسەلە ونى مازالايدى. كالەندار كىتاپشا داتانى بەلگىلەۋمەن قوسا، سول كۇنگە قاتىستى تاريحي وقيعالار مەن تۇلعالار جونىندە اقپارات بەرەدى. تانىمدىق، تاربيەلىك ماڭىزى بار، ال قازاقشاسى جوق. وسى ويىن مەكتەپ بالاسى «لەنينشىل جاس» (بۇگىنگى «جاس الاش») گازەتىنە جازادى. رەداكتسيادان كالەنداردىڭ بولاشاقتا قازاقشا باسىلاتىنى ايتىلىپ جاۋاپ كەلدى. بىرنەشە جىلدان كەيىن كالەندار قازاق تىلىندە دە شىعادى. ءبىر قىزىعى، «لەنينشىل جاس» گازەتىنە جازعان وسى حات تۋرالى ارادا كوپ ۋاقىت وتكەن سوڭ گازەتتىڭ باس رەداكتورى، بەلگىلى جۋرناليست، قالامگەر سەيداحمەت بەردىقۇلوۆتىڭ ءوز اۋزىنان ەستىگەن. ساكەڭ مەن سەيداحمەت اعا-ىنىلىك، جاقسى دوستىق قارىم-قا تىناستا بولدى. ەكەۋى كوبىنە ۇلتتىق ماسەلەنى، ماسكەۋدىڭ ۇستەمدىك ساياساتى تۇرعىسىندا اشىق اڭگىمەلەسىپ، ويلارى ءبىر جەردەن شىعاتىن. ءبىر كۇنى كۇنتىزبەگە بايلانىستى ءسوز تۋىپ، ساكەڭ مەكتەپتە جۇرگەندە گازەتكە وسى تاقىرىپ جونىندە حات جازعانىن تىلگە تيەك ەتەدى. سول كەزدە ەسىنە وسى جاعداي تۇسە كەتكەن سەيداحمەت «تۇرا تۇر، مەن «لەنينشىل جاس» گازەتىنىڭ رەداكتورى بولىپ جۇرگەندە وسىنداي ءبىر حات العامىز. كوتەرىلگەن تاقىرىپ جاقسى بولعاندىقتان، ونى رەداكتسيادا تالقىلاپ، رەسپۋبليكا باسپا كوميتەتىنە جولداعانبىز. بالا كۇنىڭنەن ءتىل ماسەلەسىن كوتەرگەن، حاتتىڭ اۆتورى سەن ەكەنسىڭ عوي»، – دەيدى.

اۆتور.: ءسىز اڭگىمەلەگەن «ماعريپا وقيعاسى» قازاقتىڭ قاسيەتى قاشىپ، ار-ۇياتى ءجيى قولجاۋلىق بولعان كەزدىڭ بوياماسىز كورىنىسى ەكەن. نامىسقا تيەتىن مۇنداي وقيعالار ۋنيۆەرسيتەت قابىرعاسىندا دا كورىنىس بەردى مە؟

س. ب.: ارينە، بولدى. مىنا ءبىر جاعداي ەسىمنەن كەتپ ەيدى. تاشكەنتتە سوڭعى كۋرستا وقىپ جۇرگەن كەزىم. ءبىر كۇنى وزبەك جىگىتتەر كەلىپ، «مۇندا ءبىر قازاق قىزى ەۆرەي جىگىتىمەن جۇرەدى. اشىقتان-اشىق قۇشاقتاسىپ، ءسۇيىسىپ وتىرادى، قازاقتىڭ قىزى عوي، ۇياتى قايدا؟» دەپ نامىسىمىزعا ءتيدى. ءبىزدىڭ ۋنيۆەرسيتەتتە قازاقتىڭ ءبىراز قىز-جىگىتتەرى وقيتىن. وزبەكتەر وزدەرى مۇندايعا قاتتى نامىستى عوي. الگى ەۆرەي جىگىتى ماسكەۋدەن كەلگەن ستۋدەنت ەكەن. التىنبەك دەگەن دوسىما وسى جاعدايدى ايتىپ: «اناۋ جىگىتپەن سويلەسەمىن»، – دەدىم. سوسىن، كەشكە قاراي قىزدىڭ جاتاقحاناسىنا باردىق. قىزعا ەسكەرتىپ، «مىناۋىڭ ۇيات قوي، توقتاتساڭشى!» دەپ ايتپاقپىن. بارسام ەكەۋى كوشەدە قۇشاقتاسىپ كەلە جاتىر. الگى ستۋدەنتتەن: «سەن مىنا قىزدى شىنىمەن سۇيەسىڭ بە؟» – دەپ سۇراسام، «جوق، انشەيىن، جاي ءجۇرمىن»، – دەپ قاراپ تۇر. اشۋىم بويىما سىيماي كەتسە كەرەك، جالما-جان جاقتان تارتىپ جىبەردىم. قورقاق بىرەۋ ەكەن، الدى-ارتىنا قاراماي زىتىپ بەردى. الگى قىزىمىز ايعاي سالىپ، بۇكىل جاتاقحانانى شۋلاتتى.

الدىندا ءبىر جىل سيريانىڭ داماسك ۋنيۆەرسيتەتىندە وقىپ قايتقان ەدىم. داماسكىگە كەتپەس بۇرىن پارتيانىڭ كانديداتتىعىنا وتكەنمىن. ۋنيۆەرسيتەتتە كومسومول كوميتەتىنىڭ مۇشەسىمىن، ول دەگەنىڭىز ەداۋىر ابىرويلى جۇمىس. جاستاردى كومسومولعا قابىلداۋ، ءوتۋ وسى كومسومول كوميتەتى ارقىلى جۇرگىزىلەتىن. پارتيا مۇشەسى اتىنان ەكى ۇسىنىس بولسا، ءۇشىنشى قولداۋدى كومسومول كوميتەتى بەرەتىن. پروكۋراتۋرا، ميليتسيا جانە ءتۇرلى اكىمشىلىك ورىندارعا پارتيا مۇشەسى بولساڭ عانا قىزمەتكە تۇرا الاسىڭ. كوپتەگەن قازاق ستۋدەنتتەرنىڭ پارتياعا وتۋىنە كومەكتەستىم. پارتيا مۇشەلىگىنە وتۋگە جاقىن قالعاندا اياق استىنان وسىنداي جاعداي تۋىندادى. ول ۋاقىتتا «ينتەرناتسيوناليزم» دەگەن ۇران بيىك كەز. ۇلتقا بولۋگە بولمايدى. سونىمەن نە كەرەك، شۋلاعان قىزداردىڭ ءبىر توبى «شىعىستانۋ» فاكۋلتەتى دەكانىنا «سايلاۋ ۇلتتار دوستىعىنا قارسى حۋليگان» دەپ شاعىمدانىپ ۇلگەرىپتى.

بىرەر كۇن وتكەن سوڭ مەنى پارتياعا قابىلدايتىن جينالىس بولدى. پارتبيۋرو مۇشەلەرىمەن بىرگە، دەكان دا بار. مىنا جاقتا مەنىڭ گاريكتى ساباعان «ۇلتشىلدىعىمدى» جايىپ سالماققا، تاعى ءبىر توپ قىزدار انتالاۋدا. ىشىمنەن «شارۋام بىتكەن شىعار» دەپ ويلادىم. ەندى، بىرنەشە قىز شۋلاپ تۇرسا، قالاي تالاساسىڭ؟ پارتورگ انكەتامدى، جاقسى مىنەزدەمەمدى وقىپ بەردى. باسقا پىكىرلەر تىڭدالاتىن كەزدە قىزدار مەنى جامانداپ شۋلاي بەرىپ ەدى، «توقتاي تۇرىڭدار، بيۋرو مۇشەلەرى عانا سۇراق قويادى»، – دەپ دەكان ولاردى تىيىپ تاستادى. «سيريادا داماسك ۋنيۆەرسيتەتىندە ەڭبەك تاجىريبەدەن جەمىستى ءوتتى، وقۋى جاقسى، قوعامدىق جۇمىستارعا بەلسەنە قاتىسادى، پارتياعا وتۋگە لايىقتى»، – دەپ دەكان ءوز پىكىرىن ايتتى. سوڭىندا، «باسقا ۇسىنىس جوق»، – دەدى دە، شۋلاعانداردىڭ اۋزىن دا اشتىرماستان مەنى پارتياعا وتكىزىپ جىبەردى. سونىمەن، «پارتيا» قاتارىنا ءوتىلسىن دەپ شەشىم قابىلدادى.

ديپلومات، قوعام قايراتكەرى سايلاۋ باتىرشا-ۇلىنىڭ ءومىرى مەن قىزمەت جولىنا ارنالعان "تاۋەلسىزدىك جولىنداعى ديپلوماتيا" كىتابىنان.

اۆتور: مۇرات الماسبەكۇلى

“The Qazaq Times”