ەردوعان تۇركيا ەكونوميكاسىن تىعىرىقتان الىپ شىعا الا ما؟

تۇركيانىڭ ەكونوميكاسى داعدارىس قاتەرىندە تۇر. پرەزيدەنت رەجەپ تايىپ ەردوعان بولسا داعدارىستىڭ ارتىندا باتىس ەلدەرى تۇرعانىن ايتادى. ەلدەگى جەرگىلىكتى كەڭەستەردىڭ سايلاۋ الىندا باعالى قاعازداردىڭ بازارى اۋمالى-توكپەلى كۇيگە ءتۇستى. ليرا ءبىر كۇندە 5 پايىز قۇنىن جوعالتسا، ءبىر اپتا ىشىندە بيرجاداعى باعالارى 10 پايىزعا قۇلدىرادى.

بۇعان دەيىنگى تۇرىك ەكونوميكاسى

ەردوعان بيلىككە كەلگەن 2003 جىلدارى تۇركيا ەكونوميكاسى قيىن جاعدايدا تۇرعان. ول حالىقارالىق ۆاليۋتا قورىنىڭ جاردەمىمەن ەلدىڭ ەكونوميكاسىن وسىرۋگە كۇش سالدى. سودان بەرگى 15 جىلدان استام ۋاقىتتا تۇركيا ەكونوميكاسى جەدەل ءارى تۇراقتى ءوسۋ قارقىنىن كورسەتتى. جىلدىق ءوسۋ قارقىنى ورتا ەسەپپەن 5,6 پايىزدى قۇراعان تۇرىك ەكونوميكاسى تەك 2009 جىلعى داعدارىس كەزىندە عانا ءوسىم كورسەتە المادى.

بىلتىردان بەرىگى جاعداي

15 جىلدان استام دۇركىرەي كوتەرىلگەن تۇرىك ەكونوميكاسى بىلتىردان بەرى قايتادان قيىن جاعدايعا تاپ بولىپ، جۇمىسسىزدىق دەڭگەيى ارتتى. بىلتىر عانا تۇركيادا 4,3 ملن ادامنىڭ جۇمىسسىز قالعانى ءمالىم بولعان، بۇل ەل حالقىنىڭ 13,5 پايىزىن ۇستايدى.

اسىرەسە، تۇرىك ليراسى اۋىر زارداپ شەكتى. قىسقا ۋاقىت ىشىندە ءوزىنىڭ كوپ قۇنىن جوعالتىپ، سىرتقى قارىزدارى بىردەن ارتتى. بىلتىر كۇزدە ەلدەگى زات باعاسى 25 پايىزعا جوعارلاعان ەدى، بيىل اقپاننان بەرى تاعى 20 پايىزعا كوتەرىلدى. ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ قۇنىن ساقتاۋ ءۇشىن ۇلتتىق بانك نەسيە بەرۋدىڭ پايىزدارىن كوتەرۋدى جولعا قويعان. بىلتىر جىل سوڭىندا ۇلتتىق بانك 24 پايىزعا دەيىن جوعارى ءوسىمدى قارىز بەرۋ تۋرالى شەشىم شىعارعان بولاتىن. الايدا، بۇعان پرەزيدەنتى ەردوعان كەلىسپەدى. سەبەبى، جوعارى ءوسىمدى قارىزدى الۋشى كومپانيالار مەن جەكە بيزنەسمەندەر ازايادى، بۇل زات باعاسىن ءتىپتى دە جوعارلاتىپ جىبەرمەك.

ەردوعان ۇسىنعان جول

تۇركيا پرەزيدەنتى ەكونوميكالىق قيىندىقتان شىعۋ ءۇشىن ۇلتتىق بانك ۇسىنعان ادىسكە قاراما-قارسى جولدى ۇسىنىپ وتىر. ايتالىق، بىرنەشە مارتە تومەن پايىزبەن نەسيە تاراتۋدى العا قويدى. ونىڭ ايتۋىنشا بۇل ينفلياتسيانى تومەندەتۋى مۇمكىن.

بىراق، ەلدىڭ قارجى ماماندارى بۇعان قارسى پىكىرلەرىن ايتۋدا. قازىرگە ۇلتتىق بانك پرەزيدەنتتىڭ جوباسىن تەرىسكە شىعارىپ، نەسيە پايىزدارىن تومەندەتۋدەن باس تارتۋدا. ولاردىڭ پىكىرىنشە، ەگەر نەيسە پايىزدارىن جوعارلاتسا ينۆەستورلار ليرانى تۇراقتى ۇستاۋ ءۇشىن قارجىسىن سالىپ، ونى كوبەيتىپ قايتا شىعارىپ اكەتۋگە قىزىعاتىن بولادى. بۇنداي جاعدايدا ينۆەستورلار ليرانى كوپتەپ ساتىپ الىپ، ونىڭ باعاسى جوعارلايدى.

ەردوعان ءبىر رەتكى مالىمدەمەسىندە: «باتىس ەلدەرى، اسىرەسە اقش تۇركيا ەكونوميكاسىن تىعىرىققا تىرەگىسى كەلەدى»، – دەپ ەلدەگى ەكونوميكالىق قيىندىقتىڭ ارتىندا باتىس ەلدەرىنىڭ تۇرعانىن العا تارتادى. بۇل ءسوزىنىڭ دە جانى بار دەۋگە بولادى. اقش وتكەن عاسىردىڭ 70-ءشى جىلدارىنان بەرى تۇركيا ەكونوميكاسىن وزىنە بارىنشا كىرىپتار ەتىپ كەلەدى.

الداعى ۋاقىتتا نە بولماق؟

تۇرىك ۇكىمەتى ەكونوميكانى رەتتەۋگە وزىندىك شارالار قولدانۋدا. فينانس نارعىندا ليرانى ساتىپ الۋ قۇنى جوعارلاپ كەتكەن. ۇكىمەت سپەكۋلياتسيا امالدارىنىڭ ۇلتتىق ۆاليۋتاعا قارسى پايدالانىلىپ كەتۋىنىڭ الدىن الۋ ءۇشىن، تۇرىك بانكتەرىنە ليرا قورىن مۇزداتىپ تۇرۋدى تاپسىرعان. سونىمەن بىرگە، بازار باعاسى تومەن دەپ سانالعان ازىق-تۇلىكتەردى ساتىپ الۋ ءۇشىن قارجىلىق وپەراتسيالاردى دا جۇرگىزىپ جاتىر.

باتىستىڭ كەيبىر ەكونوميكا  ساراپشىلار، تۇرىك ۇكىمەتىنىڭ بۇل ارەكەتتەر جەكەلەگەن تۇرعىندارعا ۇلكەن جاردەم بولعانىمەن،  مەملەكەتتىڭ ەكونوميكا قيىندىعىنا كومەكتەسپەيدى دەيدى. ال، ۆاليۋتا باعامىن ساقتاۋ ارەكەتى قىسقا ۋاقىتقا ءونىمدى شارا بولعانىمەن، ينۆەستورلاردىڭ ليراعا دەگەن كوزقاراسىن جامان جاققا بۇرىپ، بۇنىڭ سوڭى بولاشاق ءىرى ينۆەستورلاردىڭ كەلۋىنە توسقاۋىل قويادى دەپ سانايدى.

دەگەنمەن، حالىقارالىق ەكونوميكا ساراپشىلارىنىڭ بىرقاتارى تۇركيا الداعى ۋاقىتتا بۇل جاعدايدان شىعا الادى دەپ قارايدى. سونداي-اق، الداعى ەكى جىلدا ەكونوميكاسى 2,5 پايىز مولشەرىندە ءوسۋ كورسەتەتىنىن بولجايدى. بۇل كورسەتكىش تۇركيا ەكونوميكاسىنىڭ التىن داۋىرىمەن سالىستىرعاندا تومەن بولۋى مۇمكىن، الايدى دۇنيەجۇزىلىك ەكونوميكانىڭ ءوسۋ قارقىنىمەن قارايلاس بولماق. سونىڭ وزىندە بۇل ەكونوميكانىڭ تۇراقسىزدىعىن كورسەتەدى ەكەن.

“The Qazaq  Times”