Türkiya ekonomikası qiın jağdayda twr. Foto: Wall Street Journal.

Türkiyanıñ ekonomikası dağdarıs qaterinde twr. Prezident Rejep Tayıp Erdoğan bolsa dağdarıstıñ artında Batıs elderi twrğanın aytadı. Eldegi jergilikti keñesterdiñ saylau alında bağalı qağazdardıñ bazarı aumalı-tökpeli küyge tüsti. Lira bir künde 5 payız qwnın joğaltsa, bir apta işinde birjadağı bağaları 10 payızğa qwldıradı.

Bwğan deyingi türik ekonomikası

Erdoğan bilikke kelgen 2003 jıldarı Türkiya ekonomikası qiın jağdayda twrğan. Ol Halıqaralıq valyuta qorınıñ järdemimen eldiñ ekonomikasın ösiruge küş saldı. Sodan bergi 15 jıldan astam uaqıtta Türkiya ekonomikası jedel äri twraqtı ösu qarqının körsetti. Jıldıq ösu qarqını orta eseppen 5,6 payızdı qwrağan türik ekonomikası tek 2009 jılğı dağdarıs kezinde ğana ösim körsete almadı.

Bıltırdan berigi jağday

15 jıldan astam dürkirey köterilgen türik ekonomikası bıltırdan beri qaytadan qiın jağdayğa tap bolıp, jwmıssızdıq deñgeyi arttı. Bıltır ğana Türkiyada 4,3 mln adamnıñ jwmıssız qalğanı mälim bolğan, bwl el halqınıñ 13,5 payızın wstaydı.

Äsirese, türik lirası auır zardap şekti. Qısqa uaqıt işinde öziniñ köp qwnın joğaltıp, sırtqı qarızdarı birden arttı. Bıltır küzde eldegi zat bağası 25 payızğa joğarlağan edi, biıl aqpannan beri tağı 20 payızğa köterildi. Wlttıq valyutanıñ qwnın saqtau üşin Wlttıq bank nesie berudiñ payızdarın köterudi jolğa qoyğan. Bıltır jıl soñında Wlttıq bank 24 payızğa deyin joğarı ösimdi qarız beru turalı şeşim şığarğan bolatın. Alayda, bwğan prezidenti Erdoğan kelispedi. Sebebi, joğarı ösimdi qarızdı aluşı kompaniyalar men jeke biznesmender azayadı, bwl zat bağasın tipti de joğarlatıp jibermek.

Erdoğan wsınğan jol

Türkiya prezidenti ekonomikalıq qiındıqtan şığu üşin Wlttıq bank wsınğan ädiske qarama-qarsı joldı wsınıp otır. Aytalıq, birneşe märte tömen payızben nesie taratudı alğa qoydı. Onıñ aytuınşa bwl inflyaciyanı tömendetui mümkin.

Biraq, eldiñ qarjı mamandarı bwğan qarsı pikirlerin aytuda. Qazirge Wlttıq bank prezidenttiñ jobasın teriske şığarıp, nesie payızdarın tömendetuden bas tartuda. Olardıñ pikirinşe, eger neise payızdarın joğarlatsa investorlar liranı twraqtı wstau üşin qarjısın salıp, onı köbeytip qayta şığarıp äketuge qızığatın boladı. Bwnday jağdayda investorlar liranı köptep satıp alıp, onıñ bağası joğarlaydı.

Erdoğan bir retki mälimdemesinde: «Batıs elderi, äsirese AQŞ Türkiya ekonomikasın tığırıqqa tiregisi keledi», – dep eldegi ekonomikalıq qiındıqtıñ artında Batıs elderiniñ twrğanın alğa tartadı. Bwl söziniñ de janı bar deuge boladı. AQŞ ötken ğasırdıñ 70-şi jıldarınan beri Türkiya ekonomikasın özine barınşa kiriptar etip keledi.

Aldağı uaqıtta ne bolmaq?

Türik ükimeti ekonomikanı retteuge özindik şaralar qoldanuda. Finans narğında liranı satıp alu qwnı joğarlap ketken. Ükimet spekulyaciya amaldarınıñ wlttıq valyutağa qarsı paydalanılıp ketuiniñ aldın alu üşin, türik bankterine lira qorın mwzdatıp twrudı tapsırğan. Sonımen birge, bazar bağası tömen dep sanalğan azıq-tülikterdi satıp alu üşin qarjılıq operaciyalardı da jürgizip jatır.

Batıstıñ keybir ekonomika  sarapşılar, türik ükimetiniñ bwl äreketter jekelegen twrğındarğa ülken järdem bolğanımen,  memlekettiñ ekonomika qiındığına kömektespeydi deydi. Al, valyuta bağamın saqtau äreketi qısqa uaqıtqa önimdi şara bolğanımen, investorlardıñ lirağa degen közqarasın jaman jaqqa bwrıp, bwnıñ soñı bolaşaq iri investorlardıñ keluine tosqauıl qoyadı dep sanaydı.

Degenmen, halıqaralıq ekonomika sarapşılarınıñ birqatarı Türkiya aldağı uaqıtta bwl jağdaydan şığa aladı dep qaraydı. Sonday-aq, aldağı eki jılda ekonomikası 2,5 payız mölşerinde ösu körsetetinin boljaydı. Bwl körsetkiş Türkiya ekonomikasınıñ altın däuirimen salıstırğanda tömen boluı mümkin, alaydı düniejüzilik ekonomikanıñ ösu qarqınımen qaraylas bolmaq. Sonıñ özinde bwl ekonomikanıñ twraqsızdığın körsetedi eken.

“The Qazaq  Times”