ادامزات قوعامى قارتتانۋدا: الەمدە اتا-اجەلەردىڭ سانى نەمەرەلەرىنەن كوپ

جاقىندا بۇۇ تارابىنان قىزىقتى مالىمەت جاريالاندى. دۇنيە حالقىنىڭ جاسىن زەرتتەگەن عالىمدار كوزدەۋلى تاريحىمىزدا العاش رەت قارتتاردىڭ سانى نارەستەلەر سانىنان اسىپ تۇسكەنىن ايتتى. ايتالىق، بىلتىر جىل سوڭىنداعى ساناق بويىنشا 65 جاستان جوعارى قارتتار سانى الەمدە 705 ملن ادام بولسا، 5 جاسقا دەيىنگى سابيلەر سانى 680 ملن بولعان.

بۇل قىزىقتى مالىمەت بولعانىمەن، عالىمداردى الاڭداتۋدا. سەبەبى بۇل تەندەنتسيا ادامزات تاعدىرىنا، بولاشاعىنا تىكە قاتىستى. زەرتتەۋشىلەردىڭ ەسەبىنە سەنسەك، بۇل ءۇردىس جالعاسا بەرەتىن بولسا 2050 جىلعا بارعاندا قارتتاردىڭ سانى بالالار سانىنان ەكى ەسەگە كوپ بولماق. دەمەك، بۇل ادامزات قوعامىنىڭ قارتتانۋعا بەت العانىن كورسەتىپ وتىر.

ادامزات قوعامىنىڭ قارتتانۋى

ادامزاتتىڭ ءومىر ساپاسىنىڭ جاقسارۋىنا بايلانىستى ۇزاق ءومىر ءسۇرۋدىڭ ورتاشا كورسەتكىشى جوعارىلادى، ياعني، 1960 جىلدارى ورتاشا جاس ۇزاقتىعى 52 جاس بولسا، بۇل كۇندە 72 جاستان استى. كەرىسىنشە بالا تۋ كورسەتكىشى ازايىپ كەلەدى، 2018 جىلى الەم ەلدەرىنىڭ جارتىسىنان استامىندا بالا تۋ كورسەتكىشى كۇرت ازايعان. ساراپشىلار، اتا-اجەلەردىڭ سانى نەمەرەلەردەن كوپ بولعان قوعامنىڭ ءتۇبى داعدارىسقا ۇشىرايدى دەپ سانايدى.

قارا-كوك ءتۇس بەس جاسقا دەيىنگى بالالاردىڭ سانى، اشىق-كوك ءتۇس 65 جاتسان جوعارى ادامداردىڭ سانى. فوتو: BBC

وسىعان ۇقساس دۇنيەجۇزىلىك بانك قولداۋىنداعى زەرتتەۋ ناتيجەسى، 1960 جىلدارى ورتا ەسەپپەن ءبىر ايەل بەس بالا بوسانعان بولسا، الپىس جىلدان كەيىن تۋ كورسەتكىشى الەمدەگى ءار ايەلگە ەكى بالادان تۋرا كەلگەن.

ۇزاق جاساۋدىڭ ورتاشا كورسەتكىشى جوعارلاۋى قوعامدا قارتتار تالابىنىڭ جوعارلاپ، جاستاردىڭ مىندەتىنىڭ اۋىرلاعانىن كورسەتەدى دەيدى باتىس عالىمدارى. ايتپاعى، دەنساۋلىق ساقتاۋ تولەمدەرى، زەينەت اقى تولەمدەرى بەلسەندى جۇمىس جاسىنداعى جاستاردىڭ اۋىرتپالعىن الەمدىك دەڭگەيدە ارتتىرعان.

دامىعان ەلدەردە قارتتانۋ مەن حالىق سانىنىڭ ازايۋ ءۇردىسى بار

بالا تۋ كورسەتكىشى دامىعان ەلدەردە ەڭ تومەن. سەبەبى، ازاماتتارىنىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسى جوعارىلاعان، جاستار كەشىگىپ ۇيلەنەدى، سوندىقتان دا ۇزاعاندا ءبىر-ەكى بالالى بولادى. حالىقتىڭ قارتتانۋ دەڭگەيى جاعىنان جاپونيا الدا تۇر. سەبەبى، جاپوندار الەمدەگى ەڭ ۇزاق جاسايتىن ۇلت بولىپ سانالادى. بۇل ەلدە ۇزاق ءومىر ءسۇرۋدىڭ ورتاشا جاسى 84 جاس، ياعني الەمنىڭ ورتاق ۇزاق جاساۋ جاسىنان 12 جاسقا كوپ. 2018 جىلى قارتتاردىڭ سانى ەل حالقىنىڭ 27 پايىزىن يەلەگەن. ال، بەس جاسقا دەيىنگى بالالار سانى ارەڭ 3,85 پايىزىن عانا يەلەگەن. بۇل سوڭعى جىلدارى جاپونيا ۇكىمەتىن الاڭداتىپ كەلە جاتقان ماسەلە.

تۇتاس الەمدە قارتتار مەن بالالار سالىستىرماسىن تەڭ ۇستاپ تۇرۋ ءۇشىن ءار وتباسى ەكىدەن كوپ بالالى بولۋى كەرەك ەكەن. الايدا، بۇۇ مالىمەتىندە، بۇل تالاپتى تەك الەمنىڭ 113 مەملەكەتى عانا وتەي العان. الەم حالىق سانى 2024 جىلى 8 ملرد ادامعا جەتەدى دەگەن بولجام بار. سوعان قاراماستان، كەيبىر ەلدەردە حالىق سانى تىنباي ازايۋدا. ايتالىق، رەسەيدە ورتا ەسەپپەن ءبىر ايەل ءبىر عانا بالا (انىعىراق ايتقاندا 1,75) تۋدا. بۇل الداعى ون جىلدا رەسەي حالىق سانىنىڭ تولاسسىز ازاياتىنىن تۇسىندىرەدى. بۇۇ مالىمەتىندە 2050 جىلى رەسەيلىكتەردىڭ سانى 11 ملن ادامعا ازايادى.

قارتتانۋدىڭ كەرى اسەرلەرى

عالىمدار حالىق سانىنىڭ قارتتانۋى ەكونوميكاعا تىكەلەي اسەر ەتەتىنىن ەسكەرتەدى. حالىقارالىق ۆاليۋتا قورى جاساعان بولجامدا جاپونيا حالىقتىڭ قارتتانۋىنان الداعى 40 جىلدا  25 پايىز ەكونوميكاسىنان ايىرىلادى دەلىنگەن. ارينە، دامىعان عىلىم-تەحنيكا بۇل داعدارىستىڭ الدىن الۋعا كومەكتەسۋى مۇمكىن. بىراق، حالىقتىڭ قارتتانۋى قوعامنىڭ بارلىق تارماعىنا ءوز اسەرىن تيگىزەدى.

سوعان قاراماستان، ساياساتكەرلەر «دەموگرافيالىق ماسەلە – كوپ ۇزاماي جارىلعالى تۇرعان بومبا» دەپ سانايدى. 2015 جىلى قىتاي «ءبىر عانا بالالى بولۋ» ساياساتىن وزگەرتتى. 2018 جىلى شەكتەۋلەردىڭ ءبارى الىنىپ تاستالادى دەلىنگەن. سونىڭ وزىندە بىلتىر قىتايدا بالا تۋ كورسەتكىشى تومەندەدى.

بۇل ءۇردىستى توقتاتۋ ءۇشىن عالىمدار ۇكىمەتتەرگە دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىن جاقسارتىپ، انا مەن بالاعا ارنالعان جاردەماقىنى جوعارلاتۋدى ۇسىنادى. بۇل الداعى ۋاقىتتا بۇۇ تارابىنان قاداعالاۋعا الىناتىن ماسەلە بولۋى بەك مۇمكىن. سەبەبى، ادامزات قوعامىنىڭ قارتتانۋى تۋدىراتىن سالدار تىم اۋىر بولادى دەپ قارايدى زەرتتەۋشىلەر.

“The Qazaq Times”