Ata-äjelerdiñ sanı nemerelerinen asıp tüsti. Foto: photodune.net.

Jaqında BWW tarabınan qızıqtı mälimet jariyalandı. Dünie halqınıñ jasın zerttegen ğalımdar közdeuli tarihımızda alğaş ret qarttardıñ sanı näresteler sanınan asıp tüskenin ayttı. Aytalıq, bıltır jıl soñındağı sanaq boyınşa 65 jastan joğarı qarttar sanı älemde 705 mln adam bolsa, 5 jasqa deyingi säbiler sanı 680 mln bolğan.

Bwl qızıqtı mälimet bolğanımen, ğalımdardı alañdatuda. Sebebi bwl tendenciya adamzat tağdırına, bolaşağına tike qatıstı. Zertteuşilerdiñ esebine sensek, bwl ürdis jalğasa beretin bolsa 2050 jılğa barğanda qarttardıñ sanı balalar sanınan eki esege köp bolmaq. Demek, bwl adamzat qoğamınıñ qarttanuğa bet alğanın körsetip otır.

Adamzat qoğamınıñ qarttanuı

Adamzattıñ ömir sapasınıñ jaqsaruına baylanıstı wzaq ömir sürudiñ ortaşa körsetkişi joğarıladı, yağni, 1960 jıldarı ortaşa jas wzaqtığı 52 jas bolsa, bwl künde 72 jastan astı. Kerisinşe bala tuu körsetkişi azayıp keledi, 2018 jılı älem elderiniñ jartısınan astamında bala tuu körsetkişi kürt azayğan. Sarapşılar, ata-äjelerdiñ sanı nemerelerden köp bolğan qoğamnıñ tübi dağdarısqa wşıraydı dep sanaydı.

Qara-kök tüs bes jasqa deyingi balalardıñ sanı, aşıq-kök tüs 65 jatsan joğarı adamdardıñ sanı. Foto: BBC

Osığan wqsas Düniejüzilik bank qoldauındağı zertteu nätijesi, 1960 jıldarı orta eseppen bir äyel bes bala bosanğan bolsa, alpıs jıldan keyin tuu körsetkişi älemdegi är äyelge eki baladan tura kelgen.

Wzaq jasaudıñ ortaşa körsetkişi joğarlauı qoğamda qarttar talabınıñ joğarlap, jastardıñ mindetiniñ auırlağanın körsetedi deydi Batıs ğalımdarı. Aytpağı, densaulıq saqtau tölemderi, zeynet aqı tölemderi belsendi jwmıs jasındağı jastardıñ auırtpalğın älemdik deñgeyde arttırğan.

Damığan elderde qarttanu men halıq sanınıñ azayu ürdisi bar

Bala tuu körsetkişi damığan elderde eñ tömen. Sebebi, azamattarınıñ ömir süru sapası joğarılağan, jastar keşigip üylenedi, sondıqtan da wzağanda bir-eki balalı boladı. Halıqtıñ qarttanu deñgeyi jağınan Japoniya alda twr. Sebebi, japondar älemdegi eñ wzaq jasaytın wlt bolıp sanaladı. Bwl elde wzaq ömir sürudiñ ortaşa jası 84 jas, yağni älemniñ ortaq wzaq jasau jasınan 12 jasqa köp. 2018 jılı qarttardıñ sanı el halqınıñ 27 payızın ielegen. Al, bes jasqa deyingi balalar sanı äreñ 3,85 payızın ğana ielegen. Bwl soñğı jıldarı Japoniya ükimetin alañdatıp kele jatqan mäsele.

Twtas älemde qarttar men balalar salıstırmasın teñ wstap twru üşin är otbası ekiden köp balalı boluı kerek eken. Alayda, BWW mälimetinde, bwl talaptı tek älemniñ 113 memleketi ğana ötey alğan. Älem halıq sanı 2024 jılı 8 mlrd adamğa jetedi degen boljam bar. Soğan qaramastan, keybir elderde halıq sanı tınbay azayuda. Aytalıq, Reseyde orta eseppen bir äyel bir ğana bala (anığıraq aytqanda 1,75) tuuda. Bwl aldağı on jılda Resey halıq sanınıñ tolassız azayatının tüsindiredi. BWW mälimetinde 2050 jılı reseylikterdiñ sanı 11 mln adamğa azayadı.

Qarttanudıñ keri äserleri

Ğalımdar halıq sanınıñ qarttanuı ekonomikağa tikeley äser etetinin eskertedi. Halıqaralıq Valyuta qorı jasağan boljamda Japoniya halıqtıñ qarttanuınan aldağı 40 jılda  25 payız ekonomikasınan ayırıladı delingen. Ärine, damığan ğılım-tehnika bwl dağdarıstıñ aldın aluğa kömektesui mümkin. Biraq, halıqtıñ qarttanuı qoğamnıñ barlıq tarmağına öz äserin tigizedi.

Soğan qaramastan, sayasatkerler «Demografiyalıq mäsele – köp wzamay jarılğalı twrğan bomba» dep sanaydı. 2015 jılı Qıtay «bir ğana balalı bolu» sayasatın özgertti. 2018 jılı şekteulerdiñ bäri alınıp tastaladı delingen. Sonıñ özinde bıltır Qıtayda bala tuu körsetkişi tömendedi.

Bwl ürdisti toqtatu üşin ğalımdar ükimetterge densaulıq saqtau salasın jaqsartıp, ana men balağa arnalğan järdemaqını joğarlatudı wsınadı. Bwl aldağı uaqıtta BWW tarabınan qadağalauğa alınatın mäsele boluı bek mümkin. Sebebi, adamzat qoğamınıñ qarttanuı tudıratın saldar tım auır boladı dep qaraydı zertteuşiler.

“The Qazaq Times”