يتاليانىڭ قىتايمەن كەلىسىم جاساۋى ەۋروپانى الاڭداتتى

قىتاي باسشىسى ريمگە رەسمي ساپارمەن بارىپ، يتاليامەن ءىرى ينفراقۇرىلىمدىق جوبالارعا قول قويدى. قىتاي مەن يتاليا اراسىنداعى بايلانىستىڭ نىعايۋى اقش پەن وزگە ەۋروپالىق ەلدەردى الاڭداتتى.

قىتاي باسشىسى شي جينپيڭ ورتاعا سالعان «ءبىر بەلدەۋ – ءبىر جول» باعدارلاماسى قىتايدى ەۋروپامەن تۇتاستىرۋدى كوزدەيدى. ال سوڭعى داۋىردە ەكونوميكاسى قۇلدىراپ كەتكەن يتاليا ەلگە ينۆەستيتسيا تارتۋدى باستى ماقسات ەتكەنىن اشىق ورتاعا سالدى. ەۋروپا ەلدەرى اراسىندا قىتايدىڭ ارتا تۇسكەن ىقپالى اقش پەن ەۋروپا وداعىن الاڭداتا ءتۇستى.

قۇرلىقتاعى جانە تەڭىزدەگى جوباسى. فوتو: Xinlang.

قۇرلىق پەن تەڭىزدەگى «جاڭا جىبەك جولى»

قىتاي قولعا العان «ءبىر بەلدەۋ – ءبىر جول» جوباسى 60 مەملەكەتتى تۇتاستىراتىن، سوڭعى كەزدەگى ەڭ ءىرى حالىقارالىق جوبانىڭ ءبىرى. ونىڭ تۇپكى ماقساتىنا كەلەتىن بولساق، قىتايدىڭ قىسپاققا تۇسكەن ەكونوميكاسىنا، اسىرەسە ءوندىرىس سالاسىنا جاڭا بازار ىزدەۋ. ول ءۇشىن دامىعان ەۋروپا مەن ەۋروپاعا دەيىنگى ەلدەرمەن جالعاسىپ جاتقان جاڭا ساۋدا جەلىسىن قالىپتاستىرۋدى ماقسات ەتەدى. بەيجىڭ بيلىگى بۇل جوبانى ترانسپورتتىق بايلانىس، ەركىن ساۋدا، فينانستىق ينتەگراتسيا، مادەنيەت جانە ءبىلىم بەرۋ سالالارىنداعى ىنتىماقتاستىق رەتىندە جۇزەگە اسىرعىسى كەلەدى.

جوبانى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن قىتاي بيلىگى دامۋشى ەلدەرگە ينۆەستيتسيا رەتىندە ميللياردتاعان دوللار اۋدارىپ، ينفرا-قۇرىلىمدىق جوبالاردى قولعا الا باستادى. الايدا، كەيبىر ساراپشى-سىنشىلار قىتاي بيلىگى جوبانىڭ اتىن جامىلىپ، ءوزىنىڭ ساياسي جانە ستراتەگيالىق ىقپالىن كەڭەيتۋدى كوزدەيدى دەپ سىنعا الادى. ارينە، قىتايدىڭ بۇل جوباسىندا ستراتەگيالىق جانە يدەولوگيالىق مۇددەنىڭ بار ەكەنى داۋسىز. ەگەر، جوبا ويداعىداي جۇزەگە اسار بولسا بۇل بەيجىڭنىڭ حالىقارالىق ىقپالىن ارتتىرا تۇسپەك.

باتىس ەلدەرى نە ويلايدى؟

باتىس ەلدەرىندە قارىزعا باتقان ورتالىق ازيا، وڭتۇستىك-شىعىس ازيا جانە افريكا ەلدەرى قىتايدىڭ قاس-قاباعىن باعىپ قالدى دەگەن پىكىرلەر بار. الايدا، قىتاي ينۆەستيتسياسى ارقىلى كەي دامۋشى ەلدەردىڭ ينفرا-قۇرىلىمدىق جوبالارىن جۇزەگە اسىرۋدى قولداۋشى باتىستىق ساراپشىلار دا بار.

ال، يتاليانىڭ ءجونى بولەك، ول قىتاي ينۆەستيتسياسىن قابىلداعان العاشقى دامىعان ەل بولىپ سانالادى. ەۋروپالىق بۇل ەلدىڭ الەمنىڭ الدىنعى ون ءىرى ەكونوميكاسىنا كىرەتىنىن، ءتىپتى G7-گە دە مۇشە ەكەنىن ايتا كەتكەن ءجون. الايدا، 2008 جىلدان بەرى يتاليا ەكونوميكاسى تۇراقتى تومەندەپ كەتتى. بىلتىر گەنۋيا قالاسىنداعى ۇلكەن كوپىردىڭ قۇلاۋى بۇل ەلدەگى ينفرا-قۇرىلىمدى جاڭارتۋ كەرەكتىگىن ەسكەرتكەندەي بولدى.

قىتاي ءۇشىن يتاليانىڭ ماڭىزى قانداي؟

باتىستىق BBC, CNN سەكىلدى ىقپالدى اقپارات قۇرالدارىنىڭ تالداۋىنشا، قىتايدىڭ يتالياداعى ينۆەستيتسياسى تەك «سيمۆولدىق» مانگە يە. بۇل ارقىلى بەيجىڭ تارابى «دامىعان ەلدەر دە قىتاي ينۆەستيتسياسىنا مۇقتاج» دەگەندى كورسەتكىسى كەلەدى دەپ قارايدى.

ەۋروپا وداعى قىتايدىڭ ەۋروپالىق ەلدەردەگى قادامىنان الاڭداي باستادى. ءارى، قىتايمەن كەلىسىم جاساسقان كەزدە كوڭىل بولۋگە ءتيىستى 10 ءتۇرلى ماسەلەنى انىقتاپ، جاريا ەتتى. سونىڭ ءبىرى، تاعى دا، قىتايدىڭ ەلەكترونيكا الىبى Huawei-ءدىڭ جۇمىس ىستەۋىنە رۇقسات بەرۋگە بايلانىستى. اقش تارابى بۇل قىتايلىق كومپانيانى تىڭشىلىقپەن اينالىسادى دەپ ايىپتايدى. ال، Huawei بولسا بۇل ايىپتاردى جوققا شىعارىپ كەلەدى.

قىتاي مەن يتاليا اراسىندا بۇل ماسەلە قارالعانى انىق. سەبەبى، كەلىسىمدە اتالعان قىتايلىق كومپانيانىڭ جۇمىسى قامتىلماعان. ال، يتاليا پورتتارى قىتاي ءۇشىن اسا ماڭىزدى، ەۋروپا جۇرەگىنە قادالعان جەبە سىندى ءرول اتقارماق.

ورتالىق ازياداعى قىتاي ينۆەستيتسياسى

قىتاي ورتالىق ازيادا ترانسپورتتىق جانە ەنەرگەتيكالىق جوبالارعا باس نازار اۋدارىپ وتىرعانى بەلگىلى. قازاقستان، قىرعىزستان، وزبەكستان، تۇركىمەنستان مەن تاجىكستاندى قامتىعان جوبالار قولعا الىنۋدا. قىتايدىڭ ميللياردتاعان ينۆەستيتسياسى ورتالىق ازيا ارقىلى يران، رەسەي، كاۆكاز، تۇركيا، ەۋروپاعا قاراي وتپەك.

قاشقاردان ەۋروپاعا دەيىنگى ءدالىزى ورتالىق ازيانىڭ وڭتۇستىگىنەن وتەتەتىن بولسا، قازاقستان مەن قىتاي شەكاراسىنداعى قورعاس قۇرلىق پورتى اقتاۋ پورتى ارقىلى ازەربايجان، گرۋزيا، ودان ارى ەۋروپاعا قاراي تاۋار تاسىمال جەلىسىن ورناتۋدى كوزدەگەن.

دەگەنمەن، ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ ۇكىمەتتەرى قىتاي ينۆەستيتسياسى ءوڭىردىڭ ەكونوميكالىق دامۋىنا قارقىن بەرەدى دەپ ۇمىتتەنىپ جاتقانى بەلگىلى. الايدا، قىتايلىق ينۆەستورلار جەرگىلىكتى حالىقتىڭ قارسىلىعىنا كوبىرەك تاپ بولاتىنى بەلگىلى بولا باستادى. اسىرەسە، قىرعىزستان، وزبەكستان، تاجىكستان ەلدەرىندە بۇل ايقىن كورىنىپ كەلە جاتىر. بۇل دا قىتاي جوباسىنىڭ الداعى ۇلكەن كەدەرگىسىنىڭ ءبىرى. ورتا ازيا ەلدەرىنىڭ قىتايلىق ءىرى جوبا استارىنداعى ستراتەگيالىق جانە يدەولوگيالىق مۇددەلەرىن تاپ باسىپ تابۋى اسا ماڭىزدى بولعالى تۇر.

“The Qazaq Times”