ورتالىق ازيادان بارعان جيھاتشىلاردى ءبىر جايلى ەتۋدىڭ ناقتى شاراسى بار ما؟ فوتو: azattyq.org.

راديكاليزاتسيا جونىندەگى حالىقارالىق ورتالىقتىڭ (ICSR) تاراتقان مالىمەتىنە قاراعاندا، 2013 جىلدىڭ ءساۋىر ايىنان، 2018 جىلدىڭ ماۋسىمىنا دەيىن ءسۇريا مەن يراك جەرىندەگى ەكسترەميستىك توپتارعا الەمنىڭ 80-نەن استام ەلىنەن 41 مىڭ 490 ادام بارىپ قوسىلعان. بۇل تەك رەسمي مالىمەتتەرگە سۇيەنە وتىرىپ جۇرگىزگەن ساناق ناتيجەسى. دەمەك، شىن مانىسىندە جيھادشىلاردىڭ سانى بۇدان كوپ بولۋى دا مۇمكىن.

اتالعان ورتالىقتىڭ مالىمەتتەرىن تەرەڭدەي تاراتا كەتەر بولساق، «يسلام مەملەكەتى» تەررورلىق ۇيىمىنا قوسىلعان جيھادشىلاردىڭ ۇشتەن ءبىرى ەر ادامدار، 13 پايىزىن ايەلدەر، 12 پايىزىن بالالار قۇرايدى. بۇل ساناقتان تىس وسى بەس جىل ىشىندە يراك پەن ءسۇريا جەرىندە 730 بالا جيھادشىلار ورتاسىندا دۇنيە ەسىگىن اشقان.

جيھادشىلاردىڭ باسىم كوبى، ياعني 18 مىڭ 852 ادام ورتا-تاياۋ شىعىس پەن سولتۇستىك افريكادان جينالعان. باتىس ەۋروپا جەرىنەن 5906 ادام بارىپ قوسىلعان.

وسىدان ءبىر جىل بۇرىن ءسۇريا مەن يراكتا جەڭىلىس تاپقان تەررورلىق توپ مۇشەلەرىنىڭ ەلدەرىنە قايتا باستاعانىن، ولاردىڭ وڭىرلەر مەن ەلدەردە ەكسترەميزمدى، تەرروريزمدى تاراتۋ قاۋپىنىڭ بار ەكەنىن ايتقان ەدىك. ورتالىق ازيادان جيھادتىق سوعىستارعا كەتكەندەردىڭ قايتا ورالۋ كورسەتكىشى ءبىرشاما تومەن. ونىڭ ءبىر سەبەبى، ءسۇريا جەرىندەگى تەررورلىق توپتىڭ سوڭعى قالدىقتارى اراسىندا ورتا ازيالىق سودىرلاردان قۇرالعان توپ ءالى دە ءوز بەلسەندىلىگىن جوعالتپاعان. بۇعان قوسا ورتا ازيا ەلدەرىنەن كەتكەن جيھادشىلار سانى وزگە وڭىرلەرگە سالىستىرعاندا ءبىرشاما از. دەي تۇرعانمەن، ايتىلعان ىقتيمال قاۋىپتى ەسكەرۋگە تۋرا كەلەدى.

ICSR جاساعان مالىمەتتە باتىس ەۋروپا ەلدەرىندە 1765 ادام قايتا قايتقان. ولاردىڭ باسىم كوبى بريتانياعا بارعان. ەۋروپا ەلدەرى بولسا بۇل ادامداردىڭ ۇستىنەن قىلمىستىق ءىس قوزعاپ، جاۋاپقا تارتپاق. ءتىپتى ولاردىڭ راديكالدى ويرىن وزگەرتۋ ماقساتىندا ارنايى باعدارلاما دا ءتۇزىلىپ قويعان. بۇل باعدارلامالاردىڭ قانشالىقتى ناتيجەلى بولاتىنى بەيمالىم. قالاي بولماسىن قوعامنان اۋاشالاۋ، ازاماتتىعىن كۇشىنەن قالدىرۋ سەكىلدى شارالار جاسالۋدا. ال، ەو ەلدەرىنىڭ باسا كوڭىل ءبولىپ وتىرعانى 2012 جىلدان كەيىنگى ارالىقتا ءسۇريا مەن يراك جەرىندە تۋىلعان بالالاردىڭ تاعدىرى بولىپ وتىر.

بۇل تۋراسىندا ورتا ازيا ەلدەرىندە قانداي باعدارلامالار تۇزگەنى تۋرالى قوعام انىق بىلە بەرمەيدى. قايتىپ كەلگەن ازاماتتاردى نە كۇتىپ تۇرعانى دا جالپى جۇرتشىلىققا انىق بولعانى ورىندى. ورتا ازيا ەلدەرى مەن رەسەي جانە تاياۋ اۋماقتاعى ەلدەرمەن ينفورماتسيا الماسۋ، ورتاق باعدارلامالار ءتۇزۋ قولعا الىنعانى تىپتەن ماڭىزدى. سەبەبى، تىلدىك، تەرريتوريالىق، مادەنيەت جاعىنداعى ورتاقتىق پەن جاقىندىق جيھادشىلاردىڭ مەكەن اۋىستىرىپ كەتۋىنە مۇمكىندىك بەرەدى. قاجەت بولعان جاعدايدا ەۋروپالىق تاجىريبەلەرگە دە جول بەرۋگە دە تۋرا كەلەدى. قالاي بولعان كۇندە دە، ءوڭىردىڭ قاۋىپسىزدى مەن تۇراقتىلىعى ءۇشىن راديكاليزمنىڭ تارالۋىنىڭ الدىن الۋ اسا ماڭىزدى.

 “The Qazaq Times”