ۋكراينا سوعىسى سىيلاعان تاريحي مۇمكىندىك: قازاقستان تاريحي قاتەلىك جىبەرمەۋى كەرەك

قىتايدىڭ ەۋروپامەن جالعاساتىن ساۋدا جولدارىنىڭ اراسىندا رەسەي مەن بەلارۋس ارقىلى ەۋروپاعا كىرەتىن تەمىر جول تاسىمالى اسا ماڭىزدى ءرول اتقارىپ كەلەن. الايدا، ۋكرايناداعى سوعىستان كەيىن رەسەي باتىستىڭ جويقىن سانكتسيالارىنا قالىپ، قىتايدىڭ تەمىر جول تاسىمالى دا ۇزىلىسكە ۇشىرادى.  بەس ايدان استام ۋاقىت سوزىلعان سوعىس ساۋدا قاتىناستارىنا، تاۋار تاسىمالىنا كەرى اسەر ەتىپ، قىتاي بەلگىلى دەڭگەيدە ەكونوميكالىق قۇلدىراۋ فاكتىلەرىنە دە تاپ بولدى. بەيجىڭ ءوزىنىڭ «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» دەپ اتالاتىن اۋقىمدى جوباسىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن ەۋروپاعا نارىعىنا تاۋار جەتكىزەتىن بالاما جولداردى دامىتۋىنا تۋرا كەلدى. بۇل رەتتە ورتالىق ازيانىڭ، سونىڭ ىشىندە قازاقستاننىڭ ماڭىزى جوعارىلاي ءتۇستى.

قىتاي تاۋارلارىن تاسىمالدايتىن كوپتەگەن ەكسپەديتورلار وڭتۇستىككە قاراي ويىسىپ، ورتالىق ازيا، كاۆكاز جانە تۇركيا ارقىلى ەۋروپاعا تەمىرجول جۇكتەرىن جونەلتۋدە. دەگەنمەن، بۇل مارشرۋتتاردا بۇرىننان لوگيستيكالىق ماسەلەلەر بولىپ كەلگەن. بىراقاتار ساراپشىلار، قىتايدىڭ «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» جوباسى ءوزىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن جاڭا جاعدايلارعا جانە ايماقتىڭ ەرەكشەلىكتەرىنە بەيىمدەلۋدەن باسقا شارا جوق ەكەنىن ايتادى.

رەسەي، بەلارۋس ارقىلى ەۋروپاعا تۇتاساتىن تەمىر جول تاسىمالىنىڭ ورنىن تولتىراتىن ەڭ نەگىزگى التەرناتيۆتى باعىت – قازاقستان، كاسپي تەڭىزى، ءازىربايجان، گرۋزيا ارقىلى ەۋروپاعا شىعاتىن 6500 شاقىرىمدىق اۆتوموبيل، تەمىرجول جانە پورت جەلىسى. بۇل جەلى ترانسكاسپي حالىقارالىق كولىك مارشرۋتى (TITR) دەپ اتالادى. بۇل باعىت «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» جوباسىنىڭ «ورتالىق ءدالىزى» رەتىندە دە بەلگىلى. جاسىرارى جوق، قىتايلىق ءىرى جوبا سوڭعى ون جىلدىقتا وسى دالىزدەگى ينفراقۇرىلىمدارعا ميللياردتاعان دوللار ينۆەستيتسيا كىرگىزدى. سوعان قاراماستان، قازاقستاندى باسىپ وتەتىن بۇل ءدالىزدىڭ تاۋار تاسىمال مولشەرى تومەن بولىپ كەلدى. ۇيتكەنى، تاسىمال قۇنى مەن ۋاقىت شىعىنىنا بايلانىستى ەۋروپا-قىتاي اراسىندا تاڭداۋلى باعىت سانالماي كەلگەن.

ۋكرايناداعى سوعىستان كەيىن ترانسكاسپي باعىتىندا جۇك تاسىمالىنىڭ مولشەرى ارتتى. ترانسكاسپي حالىقارالىق كولىك مارشرۋتتارى قاۋىمداستىعىنىڭ مالىمەتىنشە، ورتالىق ازيا مەن كاۆكاز بويىنشا جۇك تاسىمالى 2022 جىلى 3,2 ميلليون تونناعا جەتەدى، بۇل وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا التى ەسەگە ارتىق. ءساۋىر ايىندا الەمدەگى ەڭ ءىرى تاسىمالداۋشى كومپانيالاردىڭ ءبىرى Maersk رەسەي ارقىلى جۇك تاسىمالداۋ قىزمەتىن توقتاتىپ، ونىڭ ورنىنا «ورتالىق ءدالىزدى» پايدالانا باستادى، بۇنىڭ ءوزى وسى مارشرۋتتى ودان ءارى نىعايتا ءتۇستى. ءدال وسىنداي حابارلاندىرۋدى مامىر ايىندا فيندىك Nurminen Logistics كومپانياسى دا جاساعان بولاتىن. دەمەك، سوعىس ۇزاققا سوزىلعان سايىن قازاقستاندى باسىپ وتەتىن وسى ءدالىز ارقىلى تاۋار تاسىمالداۋدىڭ مولشەرى ارتا تۇسپەك. تيىسىنشە بۇل قازاقستاندى قامتىعان ترانسكاسپي دالىزىندەگى ينفرا قۇرىلىمداردىڭ ساپاسىنا دا جاڭا سىن تۇسىرەدى.

بايقاساق، سوڭى كەزدەرى ترانسكاسپي دالىزىندەگى ۇكىمەتتەر ينۆەستيتسيالاۋدى ۇلعايتۋ جانە ىنتىماقتاستىقتى تەرەڭدەتۋ ماسەلەلەرىن ءجيى تالقىلاي باستادى. ماسەلەن، قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ انكاراعا مەملەكەتتىك ساپارمەن بارعان كەزىندە دە، تۇركيا پرەزيدەنتى رەجەپ تايىپ ەردوعانمەن وسى باعىتتىڭ بولاشاعى تۋرالى سويلەسكەن بولاتىن.

وسىعان دەيىن قىتايلىق لوگيستيكالىق كومپانيالار قازاقستان، كاسپي، كاۆكاز ايماعى جانە تۇركيا ارقىلى ەۋروپاعا زات تاسىمالداۋدى ءتيىمسىز جانە قولايسىز ءتاسىل رەتىندە قاراستىرىپ كەلگەن. بۇدان ءبىر ەكى جىل بۇرىن رەسەي مەن قىتاي باسشىلارى قۇرلىق تاسىمالىندا بەلارۋس ارقىلى ەۋروپاعا ەنەتىن وسى باعىتتىڭ بولاشاعى نۇرلى بولادى دەپ كەلىسكەن. تاراپتار سەنىمدى دەپ تاپقان وسى تاسىمال جولىن دامىتۋعا ۋادەلەسكەن.  بەيجىڭ دە بۇل تەمىرجول جەلىلەرىن تابىستى ەتۋ ءۇشىن سۋبسيديالادى جانە جارنامالادى، بۇل 2020 جىلى جۇك تاسىمالىنىڭ 50 پايىزعا ارتۋىنا اكەلدى.  قازىرگى جاعدايعا قاراي وتىرىپ، قىتايلىق كومپانيالار دا ەۋروپاعا دەيىنگى تاۋار تاسىمالىندا رەسەي تەرريتورياسىنا تاۋەلسىز بولۋدى بارىنشا قولدايتىن بولدى.  سەبەبى، جوعارىدا اتاپ وتكەنىمىزدەي، قىتاي ءوزىنىڭ لىقسىعان ءوندىرىس ونىمدەرىن ەۋروپا نارىعىنا جەتكىزۋ ءۇشىن جاڭا جاعدايدىڭ جانە ايماقتىڭ ەرەكشەلىگىنە بەيىمدەلۋدەن باسقا شاراسى دا جوق.

وسىنىڭ ءبارى دەرلىك ترانسكاسپي حالىقارالىق كەمە قاتىناسىنىڭ تاعدىرىنداعى وراسان زور جانە جىلدام وزگەرىستەردى جانە قازاقستانعا اسا ماڭىزدى مۇمكىندىكتەردى بەرىپ تۇرعانىن كورسەتەدى. قازاقستان كاسپي تەڭىزى بويىنداعى پورتتارعا ينۆەستيتسيا كولەمىن ۇلعايتاتىنىن مالىمدەدى جانە ەلدىڭ مەملەكەتتىك تەمىرجول وپەراتورى «قازاقستان تەمىر جولى» كومپانياسىنىڭ ەسەبىندە ونىڭ باتىس جاعالاۋىنداعى ستانتسيالارداعى جۇك تاسىمالى كولەمى ەكى ەسەگە وسكەنى كورسەتىلگەن. قىتايدىڭ باس كەدەن باسقارماسى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى ۆان لينجۋن 20 مامىردا پەكين قىتاي-قازاقستان شەكاراسىنداعى الاشانكوۋ جانە قورعاس تەمىرجول پورتتارىندا كەدەندىك رەسىمدەۋ پروتسەدۋرالارىن جەتىلدىرىپ جاتقانىن، بۇل تەمىرجول جۇك تاسىمالى كولەمىنىڭ ارتۋىنا اكەلەتىنىن ايتتى.

تاسىمال جولىنىڭ بولاشاعى قانداي بولماق

قازىر قازاقستاندى قامتىعان «ورتالىق ءدالىز» ۋكرايناداعى سوعىسقا بايلانىستى گۇلدەنىپ جاتقانىن كورىپ وتىرمىز. بىراق، ءبىز ءوز تەرريتوريامىز ارقىلى وتەتىن تاۋار اسىمالىنىڭ ارتىۋنىدا بەلگىلى دەڭگەيدە شاراسىزدىقتىڭ دا بار ەكەنىن ەسكەرۋتە ءتيىسپىز. ال، ونىڭ بولاشاعى قازىرگىگە ۇقساس تولاسسىز دامي بەرەدى دەپ ايتۋ قيىن. سەبەبى، «ورتالىق ءدالىز» بىرۋاقىتتا قۇرلىق تاس جولىن، تەمىر جولىن جانە تەڭىز تاسىمالىن دا قاجەت ەتەدى. بۇل لوگيستيكالىق كۇردەلىلىك كوپتەگەن قولايسىزدىقتاردى جاراتادى. كاسپي تەڭىزى ارقىلى ازىربايجانعا تاۋار جەتكىزۋدە ينفراقۇرىلىمدىق دامۋدىڭ ءوز دەڭگەيىندە ەمەس ەكەنىن دە ايتا كەتۋ كەرەك. ونىڭ ۇستىنە تۇتاس ءدالىزدىڭ گەوگرافيالىق تۇرعىدان دا كۇردەلىلىك جاعى تاعى بار.

تاعى ءبىر ماسەلە، رەسەي ارقىلى وتەتىن تاسىمال باعىتىنىڭ ۇزىلىسكە ۇشىراۋىنان كەيىن قىتاي قالايدا ءبىر باعىتقا تاۋەلدى بولىپ قالۋدان الاڭدايدى. سوندىقتان «ورتالىق دالىزگە» دە بالاما تاسىمال باعىتتارىن قۇرىپ شىعۋعا كۇش سالارى انىق. قازاقستان تۇرعىسىنان العاندا ورتالىق ازياداعى ينفراقۇرىلىمى ەڭ دامىعان ەل رەتىندە تانىلۋ ايرىقشا قاجەت. سەبەبى، قىتاي بالاما جولداردى تاعى دا ءبىزدىڭ ورتالىق جانە وڭتۇستىك ازياداعى كورشىلەس ەلدەرىنەن قاراستىرۋى دا مۇمكىن. ءتىپتى،

قازاقستان تاريحي قاتەلىككە جول بەرمەۋى ءتيىس

ۇزاق جىل جۇزەگە اسپاي كەلە جاتقان قىتاي-قىرعىزستان-وزبەكستان تەمىرجول جوباسى ميرزيەەۆ پەن جاپاروۆتىڭ قايتالاي كۇش سالۋىمەن قۇرىلىسى قايتا جانداندى. بۇل جوبانى دامىتۋعا بىشكەك پەن تاشكەنت بيلىگى دىلگىر كۇيدە، ال ونىڭ ارى جاعىندا وراي كۇتىپ يران مەن تۇركىمەنستان تۇر. جوبا وسى ەلدەرگە دەيىن جالعاسىن تاباتىن بولسا، بۇل ايماقتا قازاقستانعا بالاما ۇلكەن تاسىمال باعىتىن قالىپتاستىرادى. ەگەر شىنداي قارايتىن بولساق، بۇل تەمىر جول جوباسى قازاقستاننىڭ ايماقتاعى ءرولىن تومەندەتەتىن جوبانىڭ ءبىرى. وسىنداي جوبالار جۇزەگە اسىرىلعالى جاتقان تۇتسا قازاقستان ءوزىنىڭ ينفراقۇرىلىمىن جاڭا دەڭگەيگە كوتەرمەدى جانە وسى سالالارداعى جەمقورلىقتى ءونىمدى تۇردە تىزگىندەي المادى. قازىرگىدەي تاريحي مۇمكىندىكتەردى يگەرىپ قالا الماۋ، ۋاقىت وتە كەلە قازاقستاندى ايماقتاعى كوشباسشىلىق ورىنىنىڭ السىرەۋىنە الىپ كەلەدى. دەمەك، بۇل ءبىز ءۇشىن تاريحي قاتەلىكتەر قاتارىندا قارالۋى ءتيىس ءارى وعان جول بەرۋگە بولمايدى.

The Qazaq Times