«باستى قاۋىپ – قىتاي مەن رەسەي»

قىتاي مەن رەسەي ءبىر-بىرىنە وتە جاقىن مەملەكەت بولعاندىقتان، ساياساتتا قولداناتىن «قارۋلارى» دا بىردەي. سول سەبەپتى اقش پەن وزگە دە ەلدەر ءۇشىن قاۋىپتى قارسىلاس. بۇل تۋرالى Time باسىلىمى «قىتاي مەن رەسەي باتىستىق سەرىكتەستەرىنە وراسان قاۋىپ تۋعىزادى» اتتى ساراپتاماسىندا جازدى. ەندىگى كەزەكتە وسى ساراپتامانىڭ نەگىزگى باعىت-باعدارىنا زەر سالىپ كورەلىك.

ساراپتاما ءليدى «قىتاي مەن رەسەي تاندەمى وراسان زور قاۋىپ تۋعىزادى» دەپ باستالادى. بۇعان سەبەپ كوپ. ماسەلەن، وسى اپتادا اقش بارلاۋ قىزمەتى اتالعان ەكى الپاۋىت اليانس 1950-ءشى جىلداردىڭ ورتاسىندا ياعني قىرعي-قاباق سوعىس كەزىندە امەريكاعا جانە ونىڭ وداقتاستارىنا ۇلكەن قاۋىپ توندىرگەن، ءالى دە سولاي دەگەن قورىتىندىعا كەلدى. رەسەي مەن قىتاي تەڭ قۇقىلى سەرىكتەستەر، بىراق ەكى ەلدىڭ ەكونوميكالىق جاعدايىنداعى ايىرماشىلىق (رەسەي ءجىو 2016 جىلى – 1,268 تريلليون دوللار، قىتاي - 10,73 تريلليون) جانە ەكونوميكالىق ءوسۋ سەرپىنى (2016 جىلى – قىتايدا 6,7%، رەسەيدە 0,6%) مۇنداي ارىپتەستىكتى قانشالىقتى تەڭ قۇقىلى دەپ ساناۋعا بولاتىنىن ويلاۋعا ماجبۇرلەيدى دەيدى اۆتور.

قىتاي مەن رەسەي حالىقارالىق ارەنادا بەلسەندىلىك تانىتا باستادى. قىتايدىڭ ناقتى ەرەجەلەر مەن قۇقىققا نەگىزدەلگەن حالىقارالىق ءتارتىپتى بۇزۋعا دەگەن تالپىنىسى، ونىڭ حالىقارالىق ارەناداعى ەركىن الەمدى ۆاكۋمگە اينالدىرۋعا دەگەن ارەكەتى، ەڭ الدىمەن، كرەمل تاراپىنان قولداۋ تابادى. سۇرياداعى رەسەيلىك اسكەري ينتەرۆەنتسيا سول ەلدىڭ پرەزيدەنتى باشار اسادتىڭ رەجيمىنە ۇلاسىپ، ونىڭ بيلىكتە قالۋىنا كومەكتەستى. پرەزيدەنت پۋتين وسىلايشا تاياۋ شىعىستاعى ءوز پلاندارىن «ءساتتى» ورىندادى. قىتاي، ءوز تاراپىنان، وڭتۇستىك قىتاي تەڭىزىندەگى مۇمكىندىكتەرىن پايدالانىپ قانا قويماي، بۇكىل الەم بويىنشا ينفراقۇرىلىمدىق جوبالارعا ميللياردتاردى ينۆەستيتسيالايتىن «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» باستاماسى ارقىلى ءوز ىقپالىن كۇشەيتتى. تاعىسىن تاعى.

قىتاي مەن رەسەيدىڭ گەوساياسي امبيتسيالارى كەيدە سايكەس كەلەدى. ەكى ەل دە ۆەنەسۋەلادا بولىپ جاتقان كوتەرىلىس جاعدايىندا «ديكتاتور باسشى» اتانعان نيكولاس مادۋروعا قولداۋ ءبىلدىردى. سەبەبى، رەسەي ءۇشىن ۆەنەسۋەلا – ماڭىزدى مۇناي ءوندىرۋشى، ماسكەۋدىڭ يدەولوگيالىق وداقتاسى جانە كرەمل، كاراكاس، گاۆان تۇرعىسىنان اقش-قا قارسى تۇراتىن «قۇرال» ءرولىن اتقارادى. قىتاي لاتىن امەريكاسىندا ءوز اسەرىن كەڭەيتۋگە تىرىسىپ كەلەدى جانە ۆەنەسۋەلا ماسەلەسىندە سول انتيامەريكالىق ۇكىمەتتىڭ بەينەسىن كورسەتتى.

ال سولتۇستىك كورەياعا كەلەتىن بولساق، رەسەي مەن قىتاي پحەنيانعا سالىنعان سانكتسيالاردىڭ ىقپالىن ازايتۋ ءۇشىن كۇش بىرىكتىردى. رەسەيلىك، قىتايلىق حاكەرلەر الەم ەكونوميكاسىنا نۇقسان كەلتىرۋگە تىرىسىپ باقتى. بۇعان دەيىن «NYT» پەن «Times» باسىلىمدارىندا رەسەي مەن قىتاي تىڭشىلارى اقش-تىڭ قۇپيا قۇجاتتارىن قولدى ەتىپ، ءار ۋاقىتتا پرەزيدەنت ترامپتىڭ تەلەفون ارقىلى سويلەسكەنىن ءبىلىپ وتىرۋ ءۇشىن ارنايى قۇرىلعىلار قولدانادى دەلىنگەن بولاتىن.

بىرىنشىدەن، ەكى ەل دە حالىقارالىق ىنتىماقتاستىق تۇرعىسىندا جالعان مالىمدەمە جاساپ، باتىس ەلدەرىنىڭ قاتارىنا ەنۋگە تىرىسادى. ەۋروپا ەلدەرى يرانمەن يادرولىق كەلىسىمدى ساقتاپ قالۋعا تىرىسقاندا، اقش-تىڭ ۇيىمنان شىققانىنا قاراماستان، بەيجىڭ مەن ماسكەۋ بۇرىنعى پوزيتسياسىن ساقتاپ قالدى. وسى ارقىلى قوس مەملەكەت حالىقارالىق شارتتى ساقتاعىسى كەلەتىندىگىن ايتىپ جالتاردى. اتالعان ماقالادا: «شىنتۋايتىنا كەلگەندە، پۋتين دە، شي جينپيڭ دە اق ءۇي باسشىسى ترامپتىڭ بەدەلىنە نۇقسان كەلتىرىپ، باتىس ەلدەرىن امەريكاعا قارسى قويعىسى كەلەدى»، – دەلىنگەن.

ەكىنشىدەن، ەكى ەل كيبەرشابۋىل جانە كيبەرقىلمىس ىسىندە ەلەۋلى «جەتىستىكتەرگە» جەتتى. سولتۇستىك امەريكا مەن ەۋروپادا ساياسي جانە كوممەرتسيالىق ماقساتتاردا حاكەرلىك شابۋىلدار ۇيىمداستىردى. وسى سالادا ولاردىڭ قابىلەتتىلىك اۋقىمى سونشالىقتى جوعارى، كيبەرقىلمىستا تاجىريبەسى مول. قازىرگى ۋاقىتتا بىردە-ءبىر دەموكراتيالىق ەل رەسەيلىك حاكەرلەردىڭ سايلاۋعا ارالاسپاعانىن سەنىممەن ايتا المايدى جانە شەتەلدىك كومپانيالار قىتايدان كەلگەن حاكەرلەردىڭ قۇربانى بولعانىن جاسىرمايدى.

وتكەن جىلى باتىس ەلدەرىنىڭ ساياساتكەرلەرى ماسكەۋ مەن بەيجىڭنىڭ وزگە ەلدەرگە قارسى ساياساتىن توقتاتۋعا تىرىستى. ەگەر 1961 جىلعى قىتاي مەن رەسەي اراسىنداعى قارىم-قاتىناستىڭ شيەلەنىسكەنىن پايدالانعاندا، ولارعا توسقاۋىل قويۋ دا وڭاي بولاتىن ەدى. ال قازىرگى ۋاقىتتا الەمدىك ساياساتتاعى جاعداي قيىن. بىراق، اركتيكانىڭ بولاشاعىنا قاتىستى ماسەلە بويىنشا الداعى ۋاقىتتا ەكى ەل اراسىندا تاعى دا ءوزارا قاقتىعىس تۋىنداۋى مۇمكىن.

Time ساراپتاماسىنىڭ سوڭىندا: «باتىستىق وداقتاستار قازىر ءوزارا ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋ جانە ءبىر-بىرىنە قۇرمەتپەن قاراۋ تاسىلدەرىن قولدانۋى كەرەك. ەگەر ىنتىماقتاستىق ساقتالماسا، دونالد ترامپتىڭ ەۋروپالىق وداقتاستارىنا دەگەن قاتىناسى مەن سانكتسيالار شي جينپيڭ مەن ۆلاديمير پۋتينگە جاي عانا كۇندەلىكتى «ساياسات» اتتى لايلانعان سۋدا بالىق اۋلاۋ رەتىندە قالىپ قويادى...»، – دەلىنگەن.

"The Qazaq Times"