«Bastı qauip – Qıtay men Resey»

Qıtay men Resey bir-birine öte jaqın memleket bolğandıqtan, sayasatta qoldanatın «qaruları» da birdey. Sol sebepti AQŞ pen özge de elder üşin qauipti qarsılas. Bwl turalı Time basılımı «Qıtay men Resey batıstıq seriktesterine orasan qauip tuğızadı» attı saraptamasında jazdı. Endigi kezekte osı saraptamanıñ negizgi bağıt-bağdarına zer salıp körelik.

Saraptama lidi «Qıtay men Resey tandemi orasan zor qauip tuğızadı» dep bastaladı. Bwğan sebep köp. Mäselen, osı aptada AQŞ barlau qızmeti atalğan eki alpauıt al'yans 1950-şi jıldardıñ ortasında yağni qırği-qabaq soğıs kezinde Amerikağa jäne onıñ odaqtastarına ülken qauip töndirgen, äli de solay degen qorıtındığa keldi. Resey men Qıtay teñ qwqılı seriktester, biraq eki eldiñ ekonomikalıq jağdayındağı ayırmaşılıq (Resey JİÖ 2016 jılı – 1,268 trillion dollar, Qıtay - 10,73 trillion) jäne ekonomikalıq ösu serpini (2016 jılı – Qıtayda 6,7%, Reseyde 0,6%) mwnday äriptestikti qanşalıqtı teñ qwqılı dep sanauğa bolatının oylauğa mäjbürleydi deydi avtor.

Qıtay men Resey halıqaralıq arenada belsendilik tanıta bastadı. Qıtaydıñ naqtı erejeler men qwqıqqa negizdelgen halıqaralıq tärtipti bwzuğa degen talpınısı, onıñ halıqaralıq arenadağı erkin älemdi vakuumge aynaldıruğa degen äreketi, eñ aldımen, Kreml' tarapınan qoldau tabadı. Süriyadağı reseylik äskeri intervenciya sol eldiñ prezidenti Başar Asadtıñ rejimine wlasıp, onıñ bilikte qaluına kömektesti. Prezident Putin osılayşa Tayau Şığıstağı öz plandarın «sätti» orındadı. Qıtay, öz tarapınan, Oñtüstik Qıtay teñizindegi mümkindikterin paydalanıp qana qoymay, bükil älem boyınşa infraqwrılımdıq jobalarğa milliardtardı investiciyalaytın «Bir beldeu, bir jol» bastaması arqılı öz ıqpalın küşeytti. Tağısın tağı.

Qıtay men Reseydiñ geosayasi ambiciyaları keyde säykes keledi. Eki el de Venesuelada bolıp jatqan köterilis jağdayında «diktator basşı» atanğan Nikolas Maduroğa qoldau bildirdi. Sebebi, Resey üşin Venesuela – mañızdı mwnay öndiruşi, Mäskeudiñ ideologiyalıq odaqtası jäne Kreml', Karakas, Gavan twrğısınan AQŞ-qa qarsı twratın «qwral» rölin atqaradı. Qıtay Latın Amerikasında öz äserin keñeytuge tırısıp keledi jäne Venesuela mäselesinde sol antiamerikalıq ükimettiñ beynesin körsetti.

Al Soltüstik Koreyağa keletin bolsaq, Resey men Qıtay Phen'yanğa salınğan sankciyalardıñ ıqpalın azaytu üşin küş biriktirdi. Reseylik, qıtaylıq hakerler älem ekonomikasına nwqsan keltiruge tırısıp baqtı. Bwğan deyin «NYT» pen «Times» basılımdarında Resey men Qıtay tıñşıları AQŞ-tıñ qwpiya qwjattarın qoldı etip, är uaqıtta prezident Tramptıñ telefon arqılı söyleskenin bilip otıru üşin arnayı qwrılğılar qoldanadı delingen bolatın.

Birinşiden, eki el de halıqaralıq ıntımaqtastıq twrğısında jalğan mälimdeme jasap, Batıs elderiniñ qatarına enuge tırısadı. Europa elderi Iranmen yadrolıq kelisimdi saqtap qaluğa tırısqanda, AQŞ-tıñ wyımnan şıqqanına qaramastan, Beyjiñ men Mäskeu bwrınğı poziciyasın saqtap qaldı. Osı arqılı qos memleket halıqaralıq şarttı saqtağısı keletindigin aytıp jaltardı. Atalğan maqalada: «şıntuaytına kelgende, Putin de, Şi Jinpiñ de Aq üy basşısı Tramptıñ bedeline nwqsan keltirip, batıs elderin Amerikağa qarsı qoyğısı keledi», – delingen.

Ekinşiden, eki el kiberşabuıl jäne kiberqılmıs isinde eleuli «jetistikterge» jetti. Soltüstik Amerika men Europada sayasi jäne kommerciyalıq maqsattarda hakerlik şabuıldar wyımdastırdı. Osı salada olardıñ qabilettilik auqımı sonşalıqtı joğarı, kiberqılmısta täjiribesi mol. Qazirgi uaqıtta birde-bir demokratiyalıq el reseylik hakerlerdiñ saylauğa aralaspağanın senimmen ayta almaydı jäne şeteldik kompaniyalar Qıtaydan kelgen hakerlerdiñ qwrbanı bolğanın jasırmaydı.

Ötken jılı batıs elderiniñ sayasatkerleri Mäskeu men Beyjiñniñ özge elderge qarsı sayasatın toqtatuğa tırıstı. Eger 1961 jılğı Qıtay men Resey arasındağı qarım-qatınastıñ şieleniskenin paydalanğanda, olarğa tosqauıl qoyu da oñay bolatın edi. Al qazirgi uaqıtta älemdik sayasattağı jağday qiın. Biraq, Arktikanıñ bolaşağına qatıstı mäsele boyınşa aldağı uaqıtta eki el arasında tağı da özara qaqtığıs tuındauı mümkin.

Time saraptamasınıñ soñında: «Batıstıq odaqtastar qazir özara ıntımaqtastıqtı nığaytu jäne bir-birine qwrmetpen qarau täsilderin qoldanuı kerek. Eger ıntımaqtastıq saqtalmasa, Donal'd Tramptıñ europalıq odaqtastarına degen qatınası men sankciyalar Şi Jinpiñ men Vladimir Putinge jay ğana kündelikti «sayasat» attı laylanğan suda balıq aulau retinde qalıp qoyadı...», – delingen.

"The Qazaq Times"