اقىن، ابۋباكىر قايران

اسپاننان تۇسكەن اياتتار

 

ىشىمدە جاتقان سىزدى ويدان

توڭازىپ اتتى تاڭ كىلەڭ.

قۇتقارار مەنى مۇندايدان

جاراتقان جالعىز بار، بىلەم!

 

جاراتتى ول مەنى جارىلقاپ،

بىلمەيمىن – قانداي نەگىزبىن.

جاتامىن ىلعي تاڭىرقاپ

تۇبىندە سەزىم - تەڭىزدىڭ.

 

ويلارعا باتىپ وتىرام،

جاسايمىن نەبىر بايلامدار.

عالىمدار كوپ قوي وقىعان،

تىم تەرەڭ بىراق پايعامبار!

 

بىلمەيمىن ءتىلىن شوپتەردىڭ،

بىلمەيمىن ءتىلىن قۇستاردىڭ.

از كوردىم، مەيلى، كوپ كوردىم،

اللاعا ماڭگى مۇقتاجبىن.

 

مەن كىممىن – اللا الدىندا –

بارمىن با، الدە، جوقپىن با؟

جاندىكپىن بە، الدە، اڭمىن با؟

سۋمىن با، الدە، وتپىن با؟

 

كىم بولدىم بۇرىن، نە بولدىم؟ -

تەك ايان جالعىز تاڭىرگە.

مەن داعى ءبىر كۇن ولەرمىن،

كەلەرمىن قايتىپ ومىرگە.

 

ورالار ەكەم نە بولىپ،

ونى دا بىلەر ءبىر اللا!

ءشوپ بولىپ ءوسىپ كوگەرىپ،

تەرەك بوپ الدە تۇرام با؟

 

اۋىرتپان وعان باسىمدى،

ارزىماس ويدان اۋلاقپىن.

ادالداپ جەگەن اسىمدى

ادام بوپ ماڭگى قالماقپىن!

 

وتىرسام دەيتىن پەندە كوپ

ورىن اپ شىڭدار جانىنان.

ولارعا ۋاعىز سويلەمەك

ەمەسپىن يمام اعزام.

 

ساقتاسىن بىتەۋ جانداردان

الدانعان مال مەن مۇلكىنە.

ساقتاسىن جانە پاڭداردان

ۇقساعان كارى كىرپىگە.

 

ولاردى قۇداي و باستا-اق

جاراتقان ءسويتىپ ءجۇرسىن دەپ.

تاعى دا ءسويتىپ جاراتقان،

ادامدار كورسىن ءبىلسىن دەپ.

 

جان نۇرى جايناپ جانسىن دەپ،

جاراتتى جايساڭ، ساڭلاقتار.

تۇنەكتە ماڭگى قالسىن دەپ،

جاراتتى جەندەت، جالداپتار.

 

ۇيقاسپاس ماڭگى اق، قارا،

جاقسىلىق پەنەن جاماندىق.

كورىنەر سودان ماسقارا،

كورىنەر سودان ادامدىق!..

 

ىشىمدە جاتقان سىزدى ويدان

توڭازىپ اتتى تاڭ كىلەڭ.

قۇتقارار مەنى مۇندايدان

جاراتقان يەم بار، بىلەم!

 

 

***

كوك تورىنەن ءبىر جۇلدىز ۇزسەم دەپ ەم.

كوك تەڭىزدەن ءدۇر مارجان سۇزسەم دەپ ەم.

اق بوزىمدى ويناتىپ، كەڭ قولاتقا

اق وردامدى اپارىپ تىكسەم دەپ ەم.

 

ەندى ويلاسام... قۇر قيال مۇنىڭ ءبارى.

ءسال مىسقىلدان جۇلدىزدار جىمىڭدادى.

مەن الاتىن مارجاندى باقا جۇتىپ،

بۇلك-بۇلك ەتىپ جەمساۋى جىبىرلادى.

 

جايلاۋ قايدا، جانىم-اۋ، قولات قايدا؟!

بوز ات قايدا ءبىز مىنەر، كوك ات قايدا؟

مانساپتىلار ماس بولعان مىرزا تورلەر

ماڭايىنا بىزدەردى جولاتپاي ما؟..

 

قاراشى، دوس!

پەندەمىن مەن دە قانداي.

نە كۇن تۋدى وسىنشا زارلانارداي؟!

جۇلدىز-قىزدىڭ جانىنا بارماعانداي،

تەڭىز-جىردىڭ مارجانىن الماعانداي...

مىنبەگەندەي كۇلىككە، تۇسپەگەندەي،

جاتىپ قىمىز جايلاۋدا ىشپەگەندەي!..

 

ءتاۋبا دەيىك!

شىنىندا قايتەر ەدىك،

مىنا ومىردەن وتكەندى تۇك تە كورمەي؟!

 

 

يتتەر 

 

قانشىق قاندەن جەلگە بەرىپ تاناۋىن

جورتىپ باراد...

قىر سوڭىندا - قىرىق يت.

جەلبىرەتىپ قۇيرىعىن -

جالاۋىن،

قوياتىنداي كەكەسىنمەن جىميىپ.

 

بەزىپ شىعىپ ءبىر سول ءۇشىن تۇراقتان،

كىل توبەتتەر كەركىلدەسىپ،

كۇبىنگەن.

انا بىرەۋ ەزۋىنەن سۋ اققان.

انا بىرەۋ قۇر دالاقتاپ جۇگىرگەن.

 

بۇل ءبىر توبىر –

سان «ۇلتتان» قۇرالعان –

سالپاڭ قۇلاق،

جالبىر قۇلاق،

تىك قۇلاق،

بارلىعىنىڭ باسىن قوسقان ءبىر ارمان،

سول ارماننان شىعۋ ماقسات مىقتىلاپ.

 

اناۋ ءداۋ يت اممەسىنەن باسىمداۋ،

جۋان ەكەن جەلكەسى دە كەرەمەت.

ارسالاڭداپ اق قاندەنگە اسىلدى-اۋ،

اتتەگەڭگە! سايكەسپەدى...نە كەرەك!

 

اق قاندەگە ءبارى عاشىق بۇلاردىڭ.

توبەتتەر-اي! ايانىشتى ەڭ نە دەگەن!

قۇزىرىنا قۇلاپ كەتكەن قۇماردىڭ

يتتەر كەتىپ بارا جاتىر دامەمەن.

 

 

***

قىزعان قىمىز سەكىلدەنىپ تاسيدى ار.

جۇلعان جۋا سەكىلدەنىپ جاسيدى ار.

تاسىپ، تولىپ،

جاسىپ، ءسونىپ،

جالعاننان

بەتىن بۇرىپ كەتكەن ەكەن ساقيلار.

 

سولاي، سولاي!

بار ما وسىعان ءۋاجىڭ؟

تولعاتادى قايتا-قايتا بۋاز ءۇن.

مۇزداي سۋىق

تاستاي قاتتى پەندەلەر

ەستىمەيدى ءشوپ سىبىرىن، سۋ ءانىن،

كۇل استىنان كۇلىمسيدى كۇرسىنىس.

سابىلىستىڭ سوڭى – سولتاق،

ىركىلىس.

 

«ءومىر سۇيگىش» ورەم قاپقان وكپەلەر

بەرە المايدى-اۋ،

الا المايدى-اۋ ءبىر تىنىس.

 

ءتوس تابانى سەكىلدەنىپ تۇيەنىڭ،

ۇرلانىپ تۇر كەۋدەڭدەگى سۇيەلىڭ.

جۇرەك سۇيەل بوپ كەتكەن سوڭ،

ءتۇڭىلىپ،

كۇنگە ساپار شەگىپ كەتتى كيەلى ءۇن.

 

كۇنگە ساپار شەگىپ كەتتى...

و جاقتان

ءبىر داۋىستى ەستيسىڭ بە زار اتقان؟

«تەككە سەنى جاراتىم-اۋ!» دەي الماي،

ءتىلىن تىستەپ،

تىكسىنەدى جاراتقان.

 

ارام پيعىل اناۋ باسقا اندىزداپ،

شايتان سەنەن شاتتىقتى دا الدى ۇرلاپ.

وپىرايعان جانارتاۋدىڭ ورنىنداي

ورايىنان ۇشىپ كەتتى جالعىز باق...

 

جۇپار گۇلىم «جۇلىنام» دەپ...

قالتىراپ،

ساتالدادى،

سامايىمدى سان سۇراق.

وزەگىنەن وزەن اعىپ مۇپ-مۇزداي،

ءوز-وزىمنەن مەن وتىرمىن قانسىراپ.

 

 

التاي – تارباعاتاي

 

جىرلاۋ قيىن-اۋ... سارساڭسىڭ –

التاي دەگەنىڭ مىڭ جۇمباق.

قاي قاسيەتىن تاۋسارسىڭ –

اپتالاپ، ايلاپ... جىل جىرلاپ.

جارتى الەم تۇتاس تۇرشىككەن

تۇرىك قاعانى تۋ تىككەن،

كەرەي، نايمانعا تاق بولعان،

تيمۋشين ەرگە باق قونعان –

بۇل التاي قيىن قىرتىستى،

اسىل كەندەرى – استىندا،

نۋ ورمان، مۇزارت – سىرتى، ءۇستى.

بابالار –

ەرلەر، دانالار،

جۇرەگى، ءتانى جارادار

وسى ءبىر التىن تاۋ ءۇشىن

جاۋىمەن جاعا جىرتىستى،

قىرىلدى... تاعى قىرقىستى...

بۇل التاي – كەمەل،

بۇل التاي – اسقاق،

بۇل التاي – تەرەڭ،

بۇل التاي – جالپاق،

ءور ۇلى – مۇزتاۋ – اقتاۋى!..

مارتتىك تە وسىندا،

پاكتىك تە وسىندا،

قارتتىق تا وسىندا،

جاستىق تا وسىندا –

تەڭ كەلمەس بۇعان تەگىندە

الەمنىڭ كارى، جاس تاۋى!

قالاي ولاي بولماسىن –

بۇكىل تۇركى جۇرتىنىڭ

ءبىر ءوزى بولسا باستاۋى!

سىڭسىپ تۇرعان تال-قايىڭ

مايقاراعاي، سامىرسىن،

الۋان شوپتەر...

التايدىڭ

نۇر-نارىنەن تۇر ءوسىپ.

ولمەيدى ولار،

كونبەيدى،

ساقىلداعان سارى اياز،

اق بورانمەن تىرەسىپ!

شولپى تاعىپ شاشىنا،

بەتكەيدەگى تاسىنا،

قارا كۇزدىڭ وزىندە

تۇرادى ىلعي تامسانتىپ

ەڭلىك دەگەن گۇل ءوسىپ!

بۇل تاۋ – بۇلتتى، بۋلى.

تۇپ-تۇنىق سۋلى.

مۇندا – ەرتىس، وپ، ەنەسەي سالالارى –

قالجىر، كۇرشىمى، قاباسى

بۇقتىرما، ءۇلبى، وباسى،

قاتىن، بياسى،

اباقان، قوبداسى –

التاي بالالارى

مارقاكول، قاراجال،

التىنكول، قامىسجال،

ءبارى – التاي سابالارى!

مۇنداي تاۋدىڭ دەمى بىتپەيدى!

مۇنداي تاۋدىڭ كەنى بىتپەيدى!

بۇل – بۇكىل جاريانىڭ شىندىعى!

بۇل – بۇكىل ازيانىڭ كىندىگى!..

انە، تارباعاتاي –

تۋعان ءىنىسى،

تارتسا – تىنىسى،

شاپسا – قىلىشى.

جارتى الەمدى الىپ جاتىسىن قارا!

بەلگى-بەدەرىن، ناقىشىن قارا.

دۋلىعاسىن شەشپەي دەم الىپ جاتىر.

ەكى سۇلۋدى تەڭ الىپ جاتىر.

ءبىرى – الاكول، ءبىرى – زايسان.

اعاسى – التايى،

اناسى – بايتاعى!

تارباعاتاي!

زاڭعار اتى!

قاراپ تۇر ەكى جاققا –

جاقسى ارعاناتى،

جامان ارعاناتى.

تاستاۋ، قاباراسۋ –

باسى – مۇز،

قاباعى – اشۋ –

قوس بىردەي قولقاناتى.

تارباعاتاي –

كوگىندە قىران سامعاعان

كەم ەمەس تيان-شانداردان!..

 

و، التاي! تارباعاتاي!

ءور ءتوستىم!

وركەشتىم!

وردالىم!

شىعىس بەتتەگى قورعانىم!

 

 

سول كۇنى

 

تىڭدا، دوسىم –

دۇنيە – جۇرەك سوعىپ تۇر،

قۇداي كوزى بار عالامدى كورىپ تۇر،

ءبىز وتىرمىز سول ءبىر كۇندى ويعا الا

 

ءيا، سولاي، جەلسىز جەلتوقساندا اسپاننىڭ

كۇركىرەگەن كەزىن كورگەن ءبىز ەدىك.

سول ءبىر كۇنى سورعالاعان جاس قاننىڭ

جاۋتاڭداعان كوزىن كورگەن ءبىز ەدىك!

 

سىزدانىڭقى، سۇرلانىڭقى سول كۇنى

وتانشىلدىق ءانى كوككە زار اتتى.

اتا تەگىن ادا قىلعان سورلىنى

ۇيقىسىنان قاتتى جۇلقىپ وياتتى.

 

جاسىن وتتاي جارقىلدادى كوڭىل، وي،

قارتتار – كۇپتى، جاستارى شىقتى ەڭ العا.

كۇندە وسىلاي كۇركىرەۋشى ەدى عوي

نايزاعايلى دولى نوسەر بولاردا.

 

سول ءبىر كۇنى كەڭ اسپاندى كەرنەدى

قازاق كەگى.... قانسىراعان وبالى،

قۇلاق ءتۇردى بۇكىل الەم ەلدەرى،

تەڭسەلدى العاش كەڭەستەردىڭ وداعى.

 

ەسىڭدە مە، ورتەندى عوي جاس كەۋدە،

جىعىلعاندا تۇرماستاي بوپ ساققىعا،

جاۋداي كورىپ وتىرعاندار ماسكەۋدە

ءبىزدى سوندا جازدادى عوي جوق قىلا!

 

سول كۇندەر-اي! سول كۇندەر-اي تۇنەرگەن

قاينادى قان!.. قالاي جىرلاپ بەرەرمىز؟!

اعالاردى ورىنتاقتا شىرەنگەن

«وپاسىزدار! وتانسىزدار!» دەگەنبىز

 

كەيىن بىلدىك – بەرىش بولىپ قالادى،

جۇرەك قاتتى قاپالانسا – مۇزداسا

ەسىڭە تەك سول كۇندەردى سالادى،

سول كۇن سىنعان قابىرعالار سىزداسا...

 

 

ابايدىڭ اقىرعى نازاسى

 

مەن ولەمىن...

جوق، ءولدىم...

ولگەن ەكەنمىن.

ولمەي نەم قالدى؟!.

كورگە كەتەمىن!

قانىم سۋالعان،

ءتانىم قۋارعان،

دوسىم كۇڭىرەنگەن،

قاسىم قۋانعان...

جانىم جارا ەدى،

ارىم تازا ەدى –

بىلەدى ءبىر اللام!

ءور، اسقاق كۇندەرىم مەنىڭ،

اداسقاق كۇندەرىم مەنىڭ!

داڭققۇمار، باققۇمار شاقتارىم!

قۇسقۇمار، اتقۇمار شاقتارىم!

جاۋىمدى قۇلاتقان ساتتەرىم،

جەتىمدى جۇباتقان ساتتەرىم،

سەندەر – ءبىر ەلەس،

سەندەر – اتتەڭىم!

اتتەڭ!

سەندەر جوقسىڭدار ەندى!

سونگەن وتسىڭدار ەندى!

ويلاپ – ءسۇيىنۋشى ەدىم،

ويلاپ – كۇيىنۋشى ەدىم.

ەندى سول وي دا شەتكەرى كەتتى،

ءبىر كوكتەم ەدى...

كوكتەدى... كەتتى.

جاپىراق – جاستىق

ۇشتى، جوعالدى،

كوڭىل كۇپتەندى،

ءىستى كوز الدى.

ءوز ەلىم وزەگىمە ءورت ءتۇسىردى،

كوپ كىرلەتتى،

كوپ تۇكىردى.

«ەل بول!» دەپ ەدىم –

بەتسىز كوزىمەن اتتى،

تەكسىز سوزىمەن اتتى.

ارىز ايدادى،

قۇرتۋعا بەلىن بايلادى.

سەڭدەي سەندەلدىم.

تەڭدەي سۋسىدىم،

كورمەستى مەن كوردىم،

جاس بوپ ىرشىدىم.

الىستىم – جەڭبەدىم،

جەڭىلدىم،

بۇل – شىنىم!

قايران قازاعىم،

بۇگىن –

جاسىق جانارىڭ،

اشىق ارانىڭ.

نەگە ماعان قارادىڭ

قاباعان يتتەي بوپ قاباعىڭ؟

ەرىڭ – از،

ەزىڭ – كوپ،

تاۋسىلدى ايتارىم،

تاۋسىلدى جازارىم!

جابىقتى جان، ءىشىم،

ورتەندى نامىسىم.

و، اللا!

جالىنبان جان ءۇشىن!

بۇل ماعان نە قالدى –

اجالدىڭ بارى – شىن!

كوزىمنەن جوعالدى،

قوس بىردەي ارىسىم –

ماعاشىم... ءابىشىم!..

ارتتاعى جىلاۋلى ەل،

باقانى قۇلاۋلى ەل،

قۇتىرعان،

جۇتىنعان

اق قويان جۇتىنان

ساۋ قالعان تۇماۋلى ەل،

ەندى سەن...

جوتەلمەي،

ەڭسەڭدى كوتەرگەي!

ەندى مەن...

ۇندەمەن.

قوش!

 

 

ءتاڭسارى

 

بىلەسىڭ بە، جانىم نەنى كوكسەدى؟

بۇلتتارىم بوسىپ كەتتى كوشپەلى.

قىزىقتارىم كەتكەن سىندى قىر اسىپ،

تۇيەلى اۋىل تۇتىندەرى وشكەلى.

 

تولىپ، قايتا سولاتۇعىن باقتايىن

ءومىر قالاي وزگەرەدى ءسات سايىن!

تۇيەلى اۋىل - تۇسكەن جەرىم «شىر» ەتىپ،

سونى جۇرەك تۇكپىرىنە ساقتايىن.

 

سوندا مەنىڭ ماڭدايىمنان كۇن سۇيگەن.

العاش سوندا ءۇزىلىپتى ءبىر تۇيمەم.

كەڭ شابىندىق، قالىڭ تومار، نۋ شيدەن

تۇڭعىش رەت تۇمار تۇتىپ، سىر تۇيگەم.

 

سول اسپان عوي كوزىمدى اشىپ كورگەنىم،

سول ايماق قوي سارعالداق گۇل تەرگەنىم.

بارمىسىڭدار، سۇتتىگەنىم، سۇيىرىگىم،

ءبىرسالار مەن ادىراسپان، ەرمەنىم؟!

 

قايداسىڭدار، جۋسانىم مەن كوكپەگىم،

قاراعان مەن توبىلعىمدى كوكسەدىم.

ساعىندىرعان ساتتەرىمدى قايتەيىن،

ساعىم جۋعان تارباعاتاي بوكتەرىن!

 

ءبىر جاقسى جىر جازباسپىن دا... جازارمىن.

مەن، ايتەۋىر، سول ءبىر جەردەن جارالدىم.

سومدالىپتى سويىم مەنەن ءبىتىمىم

اراسىندا قارعىبا مەن بازاردىڭ.

 

كوكتە كۇنىم تاس توبەدەن اۋعالى،

اڭسارىمنىڭ اق نوسەرى ساۋلادى.

ەلەسەتەيدى - قۇدىعىمىز قاۋعالى.

شەشەم، انە!.. كەتتى تۇيە ساۋعالى.

 

ەلەستەيدى... ەلەستەيدى بارشاسى.

ءوتىپ كەتكەن بۇل ءومىردىڭ قانشاسى:

وسسە سوندا ۇلىق تۇلىك ۇرپاعى،

ەڭ ءبىرىنشى قارا شالدىڭ ارقاسى...

 

بۇل وڭىردە تاريح جاتىر قانشاما.

تۇسكەن ەكەن تالقىعا دا القاعا.

قالماق قورىم - شارباقبەيىت مىنە تۇر،

انە جاتىر قىرىقوبا مەن ءتورتوبا.

 

قايران، قايران، قاسيەتتى قونىستار!

وتكەن مۇندا قاندى مايدان سوعىستار.

اتا-بابا ارۋاعىنان اينالىپ،

ءتاۋ ەتەمىن، باسىمدى ءيىپ بورىشتار...

 

بىلەسىڭ بە، جانىم نەنى اڭسادى؟

شاش - بۋىرىل، شاباتىم دا شارشادى.

بارام، بۇگىن تالما تۇستەن تايعاناپ،

ول كۇندەرىم - سۇتتەي اپپاق ءتاڭسارى.

 

ءتاڭسارىم عوي ساعىمدى دا سارىندى.

سول شاق باۋراپ جۇرەدى ىلعي جانىمدى،

سولق-سولق ەتىپ سور تاتىعان جۇرەگىم،

تىكەن-تىكەن تۇيە ءتىلىن ساعىندى.

 

شەڭگەلىمدەي قوڭىراۋلار تاعىنىپ،

تۇرام تاعى تۇيە ءتىلىن ساعىنىپ...

ساسكەگە ەمەس، تالتۇسكە ەمەس، مەن، ءسىرا،

كوز جۇمارمىن تاڭسارىمە تابىنىپ.

 

 

***

قۇلاعىمدى قايتەيىن شۋىلداعان،

جون ارقامدى قايتەيىن دۋىلداعان.

مەيىرىمگە شولدەگەن سابيدەيمىن،

مەنىڭ اپپاق جانىمدى كىم ۋلاعان؟

 

الباستىلار يەكتەپ، اھ ۇرامىن،

جىندارىمدى باقسىداي شاقىرامىن.

قالاي عانا قالت ەتپەي تۇرىپ قالعان

ءومىر سۇيگىش ءورىمتال جاپىراعىم؟

 

بۋ ۇشادى بۇرقانسام جانارىمنان،

تورىعادى تومسارىپ سانا مۇڭنان.

كۇنگە قاراپ كۇلىمدەپ جىر وقىسام،

مۇزدار ەرىپ ءتۇسۋشى ەد قاباعىمنان.

 

ءومىر دەگەن وسى ما مىنا عايىپ؟

كوڭىل وتى بۇل كۇنى تۇر ازايىپ.

توكپەي- شاشپاي بارىمدى جيناي بەرسەم،

كەتەتىن دە ءتۇرىم بار، ءسىرا بايىپ.

 

قوس قۇلاقتى ساۋساقپەن بىتەيىنشى.

شاراپ ەمەس، شۇباتتان ىشەيىنشى.

الباستى مەن جىنداردى شاقىرماي- اق،

اق پەرىشتە الدىمنان كۇتەيىنشى.

 

سانا شىركىن سارناسا شارا بار ما؟

تالانعانداي بولاسىڭ ارالارعا.

ۇستەلىمە تاعى دا مەن وتىردىم،

ولەڭ تاستاپ كەتسەم دەپ بالالارعا...

 

قاسيەت قوي، قاسيەت بۇل وت دەگەن.

سەزىنسەڭ عوي سونى سەن جۇرەكپەنەن.

وتقا جاقىن وتىرساڭ... ءتاۋىر بولار،

وتپەن بىرگە مازدايدى تىلەك دەگەن.

 

 

***

قىر بۇلدىراپ،

جول قۇلدىراپ،

كەلەم ءالسىز اۋەنگە ەرىپ.

 

اي سىڭسيدى،

جاسى ىرشيدى،

جەسىرلىگىن مەنەن كورىپ.

 

داۋىل تۇردى،

جەل ىسقىردى،

جالعىز ءشيدى پانالادىم.

بۇلت باسىندى -

ايعا اسىلدى،

اراشاعا جارامادىم.

 

بۇلت قاعىندى -

ايعا ءمىندى،

قارا كورپە - تۇنەك جاپتى!

جىلامادىم،

ىزالاندىم -

قالدى-اۋ بايعۇس جۇدەپ قاتتى.

 

بۇلت شاشىلدى،

كورپە اشىلدى،

جايناپ كۇلگەن ايدى كوردىم...

 

قىر بۇلدىراپ،

جول قۇلدىراپ،

مەن وسىنداي جايدى كوردىم.

"The Qazaq Times"