Äbubäkir Qayran: Men dağı bir kün ölermin, kelermin qaytıp ömirge

Aspannan tüsken ayattar

 

İşimde jatqan sızdı oydan

Toñazıp attı tañ kileñ.

Qwtqarar meni mwndaydan

Jaratqan Jalğız bar, bilem!

 

Jarattı Ol meni jarılqap,

Bilmeymin – qanday negizbin.

Jatamın ılği tañırqap

Tübinde sezim - teñizdiñ.

 

Oylarğa batıp otıram,

Jasaymın nebir baylamdar.

Ğalımdar köp qoy oqığan,

Tım tereñ biraq Payğambar!

 

Bilmeymin tilin şöpterdiñ,

Bilmeymin tilin qwstardıñ.

Az kördim, meyli, köp kördim,

Allağa mäñgi mwqtajbın.

 

Men kimmin – Alla aldında –

Barmın ba, älde, joqpın ba?

Jändikpin be, älde, añmın ba?

Sumın ba, älde, otpın ba?

 

Kim boldım bwrın, ne boldım? -

Tek ayan Jalğız Täñirge.

Men dağı bir kün ölermin,

Kelermin qaytıp ömirge.

 

Oralar ekem ne bolıp,

Onı da biler Bir Alla!

Şöp bolıp ösip kögerip,

Terek bop älde twram ba?

 

Auırtpan oğan basımdı,

Arzımas oydan aulaqpın.

Adaldap jegen asımdı

Adam bop mäñgi qalmaqpın!

 

Otırsam deytin pende köp

Orın ap şıñdar janınan.

Olarğa uağız söylemek

Emespin Imam Ağzam.

 

Saqtasın biteu jandardan

Aldanğan mal men mülkine.

Saqtasın jäne pañdardan

Wqsağan käri kirpige.

 

Olardı Qwday o basta-aq

Jaratqan söytip jürsin dep.

Tağı da söytip jaratqan,

Adamdar körsin bilsin dep.

 

Jan nwrı jaynap jansın dep,

Jarattı jaysañ, sañlaqtar.

Tünekte mäñgi qalsın dep,

Jarattı jendet, jaldaptar.

 

Wyqaspas mäñgi aq, qara,

Jaqsılıq penen jamandıq.

Köriner sodan masqara,

Köriner sodan adamdıq!..

 

İşimde jatqan sızdı oydan

Toñazıp attı tañ kileñ.

Qwtqarar meni mwndaydan

Jaratqan Iem bar, bilem!

 

 

***

Kök törinen bir jwldız üzsem dep em.

Kök teñizden dür marjan süzsem dep em.

Aq bozımdı oynatıp, keñ qolatqa

Aq ordamdı aparıp tiksem dep em.

 

Endi oylasam... qwr qiyal mwnıñ bäri.

Säl mısqıldan jwldızdar jımıñdadı.

Men alatın marjandı baqa jwtıp,

Bülk-bülk etip jemsauı jıbırladı.

 

Jaylau qayda, janım-au, qolat qayda?!

Boz at qayda biz miner, kök at qayda?

Mansaptılar mas bolğan mırza törler

Mañayına bizderdi jolatpay ma?..

 

Qaraşı, dos!

Pendemin men de qanday.

Ne kün tudı osınşa zarlanarday?!

Jwldız-qızdıñ janına barmağanday,

Teñiz-jırdıñ marjanın almağanday...

Minbegendey külikke, tüspegendey,

Jatıp qımız jaylauda işpegendey!..

 

Täubä deyik!

Şınında qayter edik,

Mına ömirden ötkendi tük te körmey?!

 

 

ITTER 

 

Qanşıq qanden jelge berip tanauın

Jortıp barad...

Qır soñında - qırıq it.

Jelbiretip qwyrığın -

Jalauın,

Qoyatınday kekesinmen jımiıp.

 

Bezip şığıp bir sol üşin twraqtan,

Kil töbetter kerkildesip,

Kübingen.

Ana bireu ezuinen su aqqan.

Ana bireu qwr dalaqtap jügirgen.

 

Bwl bir tobır –

San «wlttan» qwralğan –

Salpañ qwlaq,

Jalbır qwlaq,

Tik qwlaq,

Barlığınıñ basın qosqan bir arman,

Sol armannan şığu maqsat mıqtılap.

 

Anau däu it ämmesinen basımdau,

Juan eken jelkesi de keremet.

Arsalañdap aq qandenge asıldı-au,

Ättegeñge! Säykespedi...ne kerek!

 

Aq qandege bäri ğaşıq bwlardıñ.

Töbetter-ay! Ayanıştı eñ ne degen!

Qwzırına qwlap ketken qwmardıñ

Itter ketip bara jatır dämemen.

 

 

***

Qızğan qımız sekildenip tasidı Ar.

Jwlğan jua sekildenip jasidı Ar.

Tasıp, tolıp,

Jasıp, sönip,

Jalğannan

Betin bwrıp ketken eken saqilar.

 

Solay, solay!

Bar ma osığan uäjiñ?

Tolğatadı qayta-qayta buaz Ün.

Mwzday suıq

Tastay qattı pendeler

Estimeydi şöp sıbırın, su änin,

Kül astınan külimsidi kürsinis.

Sabılıstıñ soñı – soltaq,

İrkilis.

 

«Ömir süygiş» Örem qapqan ökpeler

Bere almaydı-au,

Ala almaydı-au bir tınıs.

 

Tös tabanı sekildenip tüyeniñ,

Wrlanıp twr keudeñdegi süyeliñ.

Jürek süyel bop ketken soñ,

Tüñilip,

Künge sapar şegip ketti Kieli Ün.

 

Künge sapar şegip ketti...

O jaqtan

Bir dauıstı estisiñ be zar atqan?

«Tekke seni jaratım-au!» dey almay,

Tilin tistep,

Tiksinedi Jaratqan.

 

Aram piğıl anau basqa andızdap,

Şaytan senen şattıqtı da aldı wrlap.

Opırayğan janartaudıñ ornınday

Orayınan wşıp ketti jalğız Baq...

 

Jwpar gülim «jwlınam» dep...

Qaltırap,

Sataldadı,

Samayımdı san swraq.

Özeginen özen ağıp mwp-mwzday,

Öz-özimnen men otırmın qansırap.

 

 

Altay – Tarbağatay

 

Jırlau qiın-au... Sarsañsıñ –

Altay degeniñ mıñ jwmbaq.

Qay qasietin tausarsıñ –

Aptalap, aylap... jıl jırlap.

Jartı älem twtas türşikken

Türik qağanı tu tikken,

Kerey, Naymanğa taq bolğan,

Timuşin erge baq qonğan –

Bwl Altay qiın qırtıstı,

Asıl kenderi – astında,

Nu orman, mwzart – sırtı, üsti.

Babalar –

Erler, danalar,

Jüregi, täni jaradar

Osı bir Altın tau üşin

Jauımen jağa jırtıstı,

Qırıldı... Tağı qırqıstı...

Bwl Altay – kemel,

Bwl Altay – asqaq,

Bwl Altay – tereñ,

Bwl Altay – jalpaq,

Ör wlı – Mwztau – Aqtauı!..

Märttik te osında,

Päktik te osında,

Qarttıq ta osında,

Jastıq ta osında –

Teñ kelmes bwğan teginde

Älemniñ käri, jas tauı!

Qalay olay bolmasın –

Bükil Türki Jwrtınıñ

Bir özi bolsa bastauı!

Sıñsıp twrğan tal-qayıñ

Mayqarağay, samırsın,

Aluan şöpter...

Altaydıñ

Nwr-närinen twr ösip.

Ölmeydi olar,

Könbeydi,

Saqıldağan sarı ayaz,

Aq boranmen tiresip!

Şolpı tağıp şaşına,

Betkeydegi tasına,

Qara küzdiñ özinde

Twradı ılği tamsantıp

Eñlik degen gül ösip!

Bwl tau – bwlttı, bulı.

Twp-twnıq sulı.

Mwnda – Ertis, Op, Enesey salaları –

Qaljır, Kürşimi, Qabası

Bwqtırma, Ülbi, Obası,

Qatın, Biyası,

Abaqan, Qobdası –

Altay balaları

Marqaköl, Qarajal,

Altınköl, Qamısjal,

Bäri – Altay sabaları!

Mwnday taudıñ demi bitpeydi!

Mwnday taudıñ keni bitpeydi!

Bwl – bükil jariyanıñ şındığı!

Bwl – bükil Aziyanıñ kindigi!..

Äne, Tarbağatay –

Tuğan inisi,

Tartsa – tınısı,

Şapsa – qılışı.

Jartı älemdi alıp jatısın qara!

Belgi-bederin, naqışın qara.

Dulığasın şeşpey dem alıp jatır.

Eki swludı teñ alıp jatır.

Biri – Alaköl, biri – Zaysan.

Ağası – Altayı,

Anası – Baytağı!

Tarbağatay!

Zañğar atı!

Qarap twr eki jaqqa –

Jaqsı Arğanatı,

Jaman Arğanatı.

Tastau, Qabarasu –

Bası – mwz,

Qabağı – aşu –

Qos birdey qolqanatı.

Tarbağatay –

Köginde qıran samğağan

Kem emes Tyan'-Şan'dardan!..

 

O, Altay! Tarbağatay!

Ör töstim!

Örkeştim!

Ordalım!

Şığıs bettegi qorğanım!

 

 

Sol küni

 

Tıñda, dosım –

Dünie – Jürek soğıp twr,

Qwday közi bar ğalamdı körip twr,

Biz otırmız sol bir kündi oyğa ala

 

Iä, solay, jelsiz jeltoqsanda aspannıñ

Kürkiregen kezin körgen biz edik.

Sol bir küni sorğalağan jas qannıñ

Jautañdağan közin körgen biz edik!

 

Sızdanıñqı, swrlanıñqı sol küni

Otanşıldıq äni kökke zar attı.

Ata tegin ada qılğan sorlını

Wyqısınan qattı jwlqıp oyattı.

 

Jasın ottay jarqıldadı köñil, oy,

Qarttar – küpti, jastarı şıqtı eñ alğa.

Künde osılay kürkireuşi edi ğoy

Nayzağaylı dolı nöser bolarda.

 

Sol bir küni keñ aspandı kernedi

Qazaq kegi.... Qansırağan obalı,

Qwlaq türdi bükil älem elderi,

Teñseldi alğaş Keñesterdiñ odağı.

 

Esiñde me, örtendi ğoy jas keude,

Jığılğanda twrmastay bop saqqığa,

Jauday körip otırğandar Mäskeude

Bizdi sonda jazdadı ğoy joq qıla!

 

Sol künder-ay! Sol künder-ay tünergen

Qaynadı qan!.. Qalay jırlap berermiz?!

Ağalardı orıntaqta şirengen

«Opasızdar! Otansızdar!» degenbiz

 

Keyin bildik – beriş bolıp qaladı,

Jürek qattı qapalansa – mwzdasa

Esiñe tek sol künderdi saladı,

Sol kün sınğan qabırğalar sızdasa...

 

 

Abaydıñ aqırğı nazası

 

Men ölemin...

Joq, öldim...

Ölgen ekenmin.

Ölmey nem qaldı?!.

Körge ketemin!

Qanım sualğan,

Tänim quarğan,

Dosım küñirengen,

Qasım quanğan...

Janım jara edi,

Arım taza edi –

Biledi bir Allam!

Ör, asqaq künderim meniñ,

Adasqaq künderim meniñ!

Dañqqwmar, baqqwmar şaqtarım!

Qwsqwmar, atqwmar şaqtarım!

Jauımdı qwlatqan sätterim,

Jetimdi jwbatqan sätterim,

Sender – bir eles,

Sender – ätteñim!

Ätteñ!

Sender joqsıñdar endi!

Söngen otsıñdar endi!

Oylap – süyinuşi edim,

Oylap – küyinuşi edim.

Endi sol oy da şetkeri ketti,

Bir köktem edi...

Köktedi... ketti.

Japıraq – jastıq

wştı, joğaldı,

Köñil küptendi,

İsti köz aldı.

Öz elim özegime ört tüsirdi,

Köp kirletti,

Köp tükirdi.

«El bol!» dep edim –

Betsiz közimen attı,

Teksiz sözimen attı.

Arız aydadı,

Qwrtuğa belin bayladı.

Señdey sendeldim.

Teñdey susıdım,

Körmesti men kördim,

Jas bop ırşıdım.

Alıstım – jeñbedim,

Jeñildim,

Bwl – şınım!

Qayran qazağım,

Bügin –

Jasıq janarıñ,

Aşıq aranıñ.

Nege mağan qaradıñ

Qabağan ittey bop qabağıñ?

Eriñ – az,

Eziñ – köp,

Tausıldı aytarım,

Tausıldı jazarım!

Jabıqtı jan, işim,

Örtendi namısım.

O, Alla!

Jalınban jan üşin!

Bwl mağan ne qaldı –

Ajaldıñ barı – şın!

Közimnen joğaldı,

Qos birdey arısım –

Mağaşım... Äbişim!..

Arttağı jılaulı el,

Baqanı qwlaulı el,

Qwtırğan,

Jwtınğan

Aq qoyan jwtınan

Sau qalğan twmaulı el,

Endi sen...

Jötelmey,

Eñseñdi kötergey!

Endi men...

Ündemen.

Qoş!

 

 

TAÑSÄRİ

 

Bilesiñ be, janım neni köksedi?

Bwlttarım bosıp ketti köşpeli.

Qızıqtarım ketken sındı qır asıp,

Tüyeli auıl tütinderi öşkeli.

 

Tolıp, qayta solatwğın baqtayın

Ömir qalay özgeredi sät sayın!

Tüyeli auıl - tüsken jerim «şır» etip,

Sonı jürek tükpirine saqtayın.

 

Sonda meniñ mañdayımnan kün süygen.

Alğaş sonda üzilipti bir tüymem.

Keñ şabındıq, qalıñ tomar, nu şiden

Twñğış ret twmar twtıp, sır tüygem.

 

Sol aspan ğoy közimdi aşıp körgenim,

Sol aymaq qoy sarğaldaq gül tergenim.

Barmısıñdar, süttigenim, süyirigim,

Birsalar men adıraspan, ermenim?!

 

Qaydasıñdar, jusanım men kökpegim,

Qarağan men tobılğımdı köksedim.

Sağındırğan sätterimdi qayteyin,

Sağım juğan Tarbağatay bökterin!

 

Bir jaqsı jır jazbaspın da... jazarmın.

Men, äyteuir, sol bir jerden jaraldım.

Somdalıptı soyım menen bitimim

Arasında Qarğıba men Bazardıñ.

 

Kökte Künim tas töbeden auğalı,

Añsarımnıñ aq nöseri sauladı.

Eleseteydi - qwdığımız qauğalı.

Şeşem, äne!.. Ketti tüye sauğalı.

 

Elesteydi... Elesteydi barşası.

Ötip ketken bwl ömirdiñ qanşası:

Össe sonda wlıq tülik wrpağı,

Eñ birinşi qara şaldıñ arqası...

 

Bwl öñirde tarih jatır qanşama.

Tüsken eken talqığa da alqağa.

Qalmaq qorım - Şarbaqbeyit mine twr,

Äne jatır Qırıqoba men Törtoba.

 

Qayran, qayran, qasietti qonıstar!

Ötken mwnda qandı maydan soğıstar.

Ata-baba aruağınan aynalıp,

Täu etemin, basımdı iip borıştar...

 

Bilesiñ be, janım neni añsadı?

Şaş - buırıl, şabatım da şarşadı.

Baram, bügin talma tüsten tayğanap,

Ol künderim - süttey appaq tañsäri.

 

Tañsärim ğoy sağımdı da sarındı.

Sol şaq baurap jüredi ılği janımdı,

Solq-solq etip sor tatığan jüregim,

Tiken-tiken tüye tilin sağındı.

 

Şeñgelimdey qoñıraular tağınıp,

Twram tağı tüye tilin sağınıp...

Säskege emes, taltüske emes, men, sirä,

Köz jwmarmın tañsärime tabınıp.

 

 

***

Qwlağımdı qayteyin şuıldağan,

Jon arqamdı qayteyin duıldağan.

Meyirimge şöldegen säbideymin,

Meniñ appaq janımdı kim ulağan?

 

Albastılar iektep, ah wramın,

Jındarımdı baqsıday şaqıramın.

Qalay ğana qalt etpey twrıp qalğan

Ömir süygiş örimtal japırağım?

 

Bu wşadı bwrqansam janarımnan,

Torığadı tomsarıp sana mwñnan.

Künge qarap külimdep jır oqısam,

Mwzdar erip tüsuşi ed qabağımnan.

 

Ömir degen osı ma mına ğayıp?

Köñil otı bwl küni twr azayıp.

Tökpey- şaşpay barımdı jinay bersem,

Ketetin de türim bar, sirä bayıp.

 

Qos qwlaqtı sausaqpen biteyinşi.

Şarap emes, şwbattan işeyinşi.

Albastı men jındardı şaqırmay- aq,

Aq perişte aldımnan küteyinşi.

 

Sana şirkin sarnasa şara bar ma?

Talanğanday bolasıñ aralarğa.

Üstelime tağı da men otırdım,

Öleñ tastap ketsem dep balalarğa...

 

Qasiet qoy, qasiet bwl ot degen.

Sezinseñ ğoy sonı sen jürekpenen.

Otqa jaqın otırsañ... täuir bolar,

Otpen birge mazdaydı tilek degen.

 

 

***

Qır bwldırap,

Jol qwldırap,

Kelem älsiz äuenge erip.

 

Ay sıñsidı,

Jası ırşidı,

Jesirligin menen körip.

 

Dauıl twrdı,

Jel ısqırdı,

Jalğız şidi panaladım.

Bwlt basındı -

Ayğa asıldı,

Araşağa jaramadım.

 

Bwlt qağındı -

Ayğa mindi,

Qara körpe - tünek japtı!

Jılamadım,

Izalandım -

Qaldı-au bayğws jüdep qattı.

 

Bwlt şaşıldı,

Körpe aşıldı,

Jaynap külgen Aydı kördim...

 

Qır bwldırap,

Jol qwldırap,

Men osınday jaydı kördim.

"The Qazaq Times"