بەيجىڭدەگى كەرەعارلىققا تولى كەلىسسوز نەمەسە اقش-قىتاي بىتىمگە كەلە الا ما؟

اقش پەن قىتاي قارىم-قاتىناسى شيەلەنىسىپ تۇرعان تۇستا، اقش مەملەكەتتىك حاتشىسى پومپەو شىعىس سولتۇستىك ازياداعى ءتورت ەلگە رەسمي ساپارمەن باردى. ساپاردىڭ سوڭعى بەكەتى بولعان بەيجىڭدەگى كەزدەسۋلەرگە الەم اقپارات قۇرالدارى باسا نازار اۋداردى. سەبەبى، پومپەو بەيجىڭ ساپارىندا اقش-قىتاي اراسىنداعى شيەلەنىستى جەڭىلدەتۋ جولدارىن ىزدەيدى دەپ كۇتىلگەن. جۇرت كۇتكەندەي بۇل ەكى ەل اراسىنداعى ەڭ ءبىر پىكىرتالاس پەن كەرەعارلىققا تولى كەلىسسوز بولدى. 

الايدا، بەيجىڭگە بارعان پومپەونىڭ الدىنان قىتاي باسشىسى شي جينپيڭ قارسى الا شىقپادى. تەك، قىتاي ءسىم باسشىسى ۋاڭ ي اراسىندا كەلىسسوز ءوتتى. بۇل كەلىسسوز دە اقش پەن قىتاي اراسىنداعى ەڭ ءبىر قايشىلىققا تولى، قارسى پىكىرلەر، ءبىر-ءبىرىن اشىق ايىپتاۋلار قارشا بوراعان كەزدەسۋ بولدى.

پومپەو كەزدەسۋ كەزىندە قىتاي سىرتقى ىستەر ءمينيسترى ۋاڭ يگە اقش-تىڭ قىتايداعى ادام قۇقىقتارىنىڭ تاپتالۋىنا جانە وڭتۇستىك قىتاي تەڭىزىندەگى اسكەري قادامدارىنا ەلەۋلى الاڭداۋشىلىق بىلدىرەتىنىن جەتكىزدى. ول ۋاڭ ي مىرزاعا: «بۇل جونىندە بىزدە ەلەۋلى پىكىر ايىرماشىلىعى بار»، – دەدى.

كوپتەگەن ەلدەگى ىقپالدى اقپارات قۇرالدارى ۋاڭ ي مەن پومپەونىڭ كەزدەسۋ كەزىندە قالىپتى ديپلوماتيا تىلىمەن ەمەس،  قاراپايىم سوزدەردى كوبىرەك قولدانعانىنا نازار اۋداردى.

ۋاڭ ي اقش تارابىن قىتايمەن ساۋدا قاقتىعىسىن شيەلەنىستىرە تۇسۋگە تىرىستى دەپ جازعىردى. سونىمەن قاتار، قىتاي-اقش اراسىنداعى ەڭ نازىك تاقىرىپ سانالاتىن تايۋان (تايۆان) ماسەلەسىن دە ورتاعا سالىپ، ۋاشينگتوننىڭ تايۋانمەن ارا قاتىناسى قىتايدىڭ نەگىزگى مۇددەلەرىنە زيان كەلتىردى دەگەن پىكىرىن بىلدىرگەن. بەيجىڭ تارابى تايۋاندى ءوز پروۆينتسياسى رەتىندە تانيدى. دەگەنمەن، تايۋاننىڭ دەربەستىككە دەگەن ۇمتىلىسى توقتاۋسىز جالعاسىپ كەلەدى. ەگەر، قىتاي تارابى تايۋاندى كۇشپەن وزىنە قاراتۋعا تىرىساتىن بولسا، قۇراما شتاتتىڭ تايۋانعا بولىساتىنى بەلگىلى.

ەستەرىڭىزدە بولسا، پومپەونىڭ بەيجىڭ ساپارىنان بۇرىن اقش ۆيتسە-پرەزيدەنتى قىتايدىڭ وڭتۇستىك قىتاي تەڭىزىندەگى اسكەري قادامدارى، ەلدەگى ازاماتتاردىڭ قۇقىعىنىڭ تاپتالۋى، تايۋانعا قىسىم كورسەتۋ جانە اقش-تاعى سايلاۋ ناتيجەسىنە ارالاسۋىن  ايىپتاعان بولاتىن. بۇل ترامپ تاققا شىعاننان بەرگى اقش-تىڭ بەيجىڭگە باعىتتاعان ەڭ قاتاڭ ايىپتاۋى بولاتىن.  پومپەومەن بولعان كەلىسسوزگە جانە ونى قارسى الۋعا مايك پەنستىڭ قىتاي تۋرالى پىكىرلەرى ۇلكەن اسەر ەتكەنى انىق.

پومپەونىڭ بەيجىڭدە دۇيسەنبى كۇنى وتكەن كەزدەسۋىنەن كەيىن، اقش ۇكىمەتى جاريا ەتكەن ءبىر قۇجاتتا: «پومپەو بەيجىڭدە وڭتۇستىك قىتاي تەڭىزى ماسەلەسى جانە قىتايداعى ادام قۇقىعى ماسەلەسىن اشىق تالقىعا سالدى جانە تايۋان بۇعازىنىڭ ەكى جاعالاۋىنىڭ بەيبىتشىلىگى اسا ماڭىزدى ەكەنىن ايتتى»، – دەپ جازعان.

تاراپتار اراسىنداعى ەڭ نازىك تاقىرىپتارداعى كەزەكتەسكەن ايىپتاۋلارعا قاراماستان، پومپەو مەن ۋاڭ ي ەكى ەلدىڭ ىنتىماقتاستىعىن تەرەڭدەتۋ تۋرالى دا كەڭەسكەن. قىتاي ءسىم باسشىسى سوزىندە: «قىتاي مەن اقش ءۇشىن ءالى دە ىنتىماقتاسۋ جولىن تاڭداپ، قاقتىعىستى بولدىرماۋعا تىرىسۋ كەرەك»، – دەگەن.  ۋاڭ ءيدىڭ كەزدەسۋدەگى بۇل سوزدەرىنە تالداۋ جاساعان ساراپشىلار، قىتايدىڭ ەڭ باستى الاڭدايتىن ماسەلەسى اقش-پەن بولعان ساۋدا قاقتىعىسى دەپ كورسەتەدى. ءارى ولار اقش-تىڭ قاقتىعىستى توقتاتۋ شەشىمىنە ءتۇبى ءبىر كەلەدى دەپ سەنىپ وتىر دەپ قارايدى.

دەگەنمەن، پومپەو مەن ۋاڭ ي اراسىنداعى كەلىسسوزدەن كەيىن سولتۇستىك كورەيانىڭ يادرولىق قارۋسىزدانۋى ماسەلەسىندە تاراپتار ورتاق پىكىرگە كەلە الدى. قىتاي بيلىگى كورەي تۇبەگىن يادرولىق قارۋدان ارىلتۋعا قولداۋ كورسەتەتىنىن اڭعارتتى. اقش مەملەكەتتىك دەپارتامەنتى بۇل تۋرالى مالىمدەمەسىندە: «قىتاي قۇراما شتاتتاردىڭ سولتۇستىك كورەياعا قىسىم تۇسىرە وتىرىپ، ونىڭ يادرولىق قارۋدان باس تارتۋىن جەدەلدەتۋىنە كومەكتەسەتىن بولسا، وندا سولتۇستىك كورەيانى جارقىن بولاشاق كۇتىپ تۇرعانىنا ۋادە ەتەمىز»، – دەگەن.

ارينە، قايشىلىقتاردىڭ ءۇستى-ۇستىنە قابىنداي بەرۋىن ەكى ۇكىمەتتىڭ دە قالامايتىنى انىق. بۇل ارادا بەيجىڭ مەن ۋاشينگتون كىمنىڭ الدىمەن «كەشىرىم سۇراۋىنا» كوبىرەك ءمان بەرەتىن سەكىلدى. بۇل قايشىلىقتار تەز ارادا شەشىلە قالمايتىنى دا انىق. اقش-تاعى سايلاۋ وتكەنگە دەيىن، ءتىپتى ودان ارىدا جالعاسىن تابا بەرۋى مۇمكىن. ۇيتەتىنى، قازىرگى ەكى ەل اراسىنداعى قايشىلىق تاراپتاردىڭ ءتۇبىرلى مۇددەسىنە، ۇستانىمدارىنا، دامۋ باعىتتارىنا ساياتىن ماسەلەلەر.

“The Qazaq Times”