18 ميلليون حالقى بار ەل ءۇشىن 32 بانك از با، كوپ پە؟ جان باسىنا شاققاندا 530 مىڭ ادامعا 1 بانكتەن كەلەتىن قازاقستان ءۇشىن وسىنشاما بانك ۇستاۋ قانشالىقتى ءتيىمدى؟ جالپى، قازاقستانداعى بانك جۇيەسىنىڭ دامۋ قارقىنى قانداي؟ بۇگىن ءبىز وسى جانە وزگە دە سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەپ كورۋ ماقساتىندا بانك سەكتورىنىڭ جۇمىسىنا قىسقاشا توقتالۋدى ءجون كوردىك.

وسىدان ءبىراز ۋاقىت بۇرىن پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ قازاقستاندىق بانكيرلەرگە قاراتا: «ءسال اقشا جيناساڭدار بولدى ەلگە كەلىپ بانك اشاسىڭدار. ۇلتتىق بانك رۇقساتىن بەرەدى. وسىدان كەيىن سەندەر كوشە كەزىپ، ءبىزدىڭ پايىزدارىمىز جوعارى دەپ حالىقتىڭ سەنىمىنە كىرەسىڭدەر. كەيىننەن اكتسيونەرلەر حالىقتىڭ سالعان اقشاسىن ۇرلاپ، ءوز ارا بولىسكە سالىپ، ويلارىڭا نە كەلسە، سونى ىستەيسىڭدەر. بۇنىڭ بارلىعى بارىپ تۇرعان باسسىزدىق» - دەپ مالىمدەدى. پرەزيدەنتتىڭ بۇل مالىمدەمەسى ەكس-بانكير مۇحتار ابىليازوۆقا باعىتتالدى ما، جوق الدە جالپى بانك سەكتورىنداعى ادامدارعا باعىتتالدى ما؟ بەلگىسىز. ايتەۋىر وسىدان كەيىن ءىرىلى-ۇساقتى بانكتەردى ءبىر-بىرىنە قوسۋ ناۋقانى باستالىپ كەتتى.

«اليانس بانك»، «تەمىربانك» جانە «اتف بانك»  بىرىگىپ، «ForteBank» بولىپ قۇرىلدى. ارتىنشا  بتا مەن «قازكوممەرتسبانك» بىرىگىپ جۇمىس ىستەي باستادى. بىراق بۇل بىرلەستىك ۇزاققا سوزىلمادى «قازكوممەرتسبانك»  جاقىندا عانا حالىق بانكتىڭ يەلىگىنە ءوتتى. ونسىزدا زەينەتاقى قورلارىنداعى قارجىسىنىڭ قايدا كەتكەنىن بىلمەي دال بولىپ جۇرگەن قاراپايىم حالىق بانك جۇيەسىندەگى بۇل وزگەرىستەرگە اناۋ ايتقانداي نازار دا اۋدارعان جوق. ەسەسىنە رەسمي استاناعا جاقىن ەكونوميستەر توبى بانكتەردىڭ بىرىگۋىنە وڭ باعا بەردى. ولاردىڭ سوزىنشە، ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداققا مۇشە رەسەي مەن بەلارۋس ەلدەرىنىڭ بانكتەرىنە قاراعاندا ءبىزدىڭ قارجى ۇيىمدارىمىز ءالسىز ەكەن. سول سەبەپتى بانكتەردىڭ بىرىگۋى ولاردىڭ باسەكەگە قابىلەتتىگىن ارتتىرادى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا بانكتەردىڭ بىرىگۋىنەن قازاقستاننىڭ بانك سەكتورى «ۇشپاققا ۇشىپ» كەتپەسە دە، بەلگىلى ءبىر مولشەردە ءتيىمدى جۇمىس ىستەيدى.

سونداي اق، ەكونوميستەردىڭ سوزىنشە، وسى ۋاقىتقا دەيىن ءبىزدىڭ بانكتەر شەتەلدەن از پايىزبەن قارىز الىپ، ونى حالىققا قىمبات پايىزبەن نەسيە قىلىپ بەرىپ كەلگەن. قازىر بۇلاي جاساۋ مۇمكىن بولماي قالعان. سول سەبەپتى دە بانكتەر جەكە دارا جۇمىس ىستەۋىن توقتاتىپ، بىرىگۋ ناۋقانىن باستاپ كەتكەن. بىراق وسى تۇستا سانالى ادامنىڭ باسىنا «حالىققا وسى ۋاقىتقا «عارىشتىق پايىزبەن» نەسيە بەرىپ كەلگەن بانكتەردى بىرىكتىرۋ ارقىلى امان الىپ قالۋ قانشالىقتى قاجەت؟» دەگەن سۇراق تۋادى. بۇل سۇراقتىڭ تۋىنا نەگىزدە جوق ەمەس. ويتكەنى اي مەن كۇننىڭ امانىندا شەتەلدەن تومەن پايىزبەن قارىز الىپ، حالىققا ون، جيىرما، وتىز پايىزبەن نەسيە بەرىپ تۇرعان كۇننىڭ وزىندە مەملەكەت ەسەبىنەن ءومىر ءسۇرىپ كەلگەن بانكتەردى بىرىگۋ قۇردىمعا كەتۋدەن قۇتقارىپ قالادى دەگەنگە سەنۋ قيىن.

ەندى «18 ميلليون حالقى بار ەل ءۇشىن 32 بانك از با، كوپ پە؟» دەگەن سۇراققا كەلسەك. ءبىز ەكونوميست نەمەسە قارجىگەر ەمەسپىز. بىراق كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ ادامعا 530 مىڭ ادامعا ءبىر بانك دەگەن ستاتيستيكا ءبىر ءتۇرلى ەرسى كورىنەتىنى انىق. دەسە دە، بانكتەر سانىنىڭ ءبىر مەزەتتە ازايىپ كەتۋى بانك سەكتورىنىڭ مونوپوليزاتسيالانىپ كەتۋىنە الىپ كەلىپ سوعۋى مۇمكىن.

جالپى، قازاقستان بانك سەكتورىنداعى وزگەرىستەر حالىقتىڭ ەكونوميكالىق جاعدايىنا قالاي اسەر ەتەتىنى ازىرگە بەلگىسىز. ءبىر بەلگىلىسى ەل اراسىندا بانكتەردى بىرىكتىرۋ ناۋقانى زەينەتاقى قورىنا جاسالعان رەفورمالار سياقتى ناتيجەسىز اياقتالماي ما دەگەن كۇدىك بار.

                                                                                                                                                                                                                                                                                                   “The Qazaq Times”