ەكونوميكالىق ەكسپانتسيا نەمەسە ورتالىق ازياداعى قىتاي ينۆەستيتسياسىنىڭ ۇلەس سالماعى.

2013 جىلى قىتاي باسشىسى شي جيڭپيڭ الەمگە «ءبىر بەلدەۋ – ءبىر جول» جوباسىن تانىستىردى. وندا رەسمي بەيجىڭنىڭ ورتالىق ازيا مەن ەۋرازيا اۋماعىن باتىسقا اپارار جول رەتىندە قاراستىراتىندىعى جانە اتالمىش ايماقتىڭ ينفروقۇرىلىمىن جاقسارتۋ ءۇشىن ينۆەستيتسيا قۇياتىندىعى ايتىلدى. سودان بەرى بەس جىل ۋاقىت ءوتتى. وسىعان بايلانىستى بۇگىن ءبىز ورتالىق ازيا ەلدەرىنە سالىنعان قىتاي ينۆەستيتسياسىنىڭ ۇلەس سالماعىنا قىسقاشا توقتالۋدى ءجون كوردىك.

رەسمي اقپاراتتارعا سۇيەنسەك، قىتاي بيلىگى «ءبىر بەلدەۋ – ءبىر جول» جوباسى اياسىندا قازاقستان يفورقۇرىلىمىن جاقسارتۋعا 600 ميلليون دوللار قارجى قۇيۋدى جوسپارلاۋدا. بۇعان قوسا رەسمي بەيجىڭ 2007 جىلدان بەرى قازاقستانعا سالعان ينۆەستيتسيا كولەمىن ەكى ەسەگە ارتتىرعان. اتاپ ايتقاندا 2007 جىلى ەلىمىزگە قۇيىلعان قىتاي ينۆەستيتسياسى 439,1 ميلليون دوللار بولسا، 2017 جىلى بۇل كورسەتكىش 998,7 ميلليون دوللاردى قۇراعان. 2016 جىلعى ستاتيستيكا بويىنشا، قازاقستاننىڭ قىتاي الدىنداعى قارىزى 12,3 ملرد دوللار بولعان. بۇدان بولەك قازىرگى تاڭدا قازاقستان اۋماعىندا 51 قىتاي زاۋىتىنىڭ قۇرىلىسى باستالۋدا جانە جۇزدەگەن قازاق-قىتاي بىرلەسكەن كاسىپورىندارى جۇمىس ىستەۋدە.

ەندى ورتالىق ازيانىڭ ەكىنشى ەكونوميكاسى سانالاتىن وزبەكستان ەلىنە كەلسەك. بيلىك باسىنشا شاۆكات ميرزيەەۆتىڭ كەلۋىمەن وزبەك ەلىدە قىتايمەن قويان-قولتىن جۇمىس ىستەي باستادى. 2016 جىلعى ستاتيستيكا بويىنشا، وزبەكستان قىتايدان 2 ميلليارد 182,6 ميلليون دوللاردىڭ تاۋارىن يمپورتتاعان. ياعني قىتاي سوڭعى جىلدارى وزبەكستان نارىعىندا بۇرىن سوڭدى بولماعان باسىمدىققا يە بولعان. قازىرگى تاڭدا وزبەكستانعا سالىنعان قىتاي ينۆەستيتسياسى 8 ميلليارد دوللاردان اسقان. بۇدان بولەك ەل اۋماعىندا 700-دەن استام قىتاي كاپيتالى بار كاسىپورىن جۇمىس ىستەۋدە. ولاردىڭ ىشىندە 90 كاسىپورىن 100 پايىز قىتاي كومپانيالارىنا تيەسىلى. بيىلعى جىلدىڭ وزىندە قىتاي وزبەكستانعا 250 ميلليون دوللار نەسيە بەرگەن جانە «ءبىر بەلدەۋ – ءبىر جول» جوباسى اياسنىدا وزبەكستان تەمىر جول ستانتسيادارى مەن جۇك پويىزدارىن مودەرنيزاتسيالاۋعا 168,20 ميلليون دوللار قارجى سالعان جانە تاشكەنت قالاسىن جارىقپەن قامتاماسىز ەتۋگە 25 ميلليون دوللار ينۆەستيتسيا قۇيعان.

سوڭعى ون جىلدا ساياساتى ساعات سايىن قۇبىلعان قىرعىز ەلىنىڭ قىتاي الدىنداعى قارىزى 1,5 ميلليارد دوللاردان اسقان. اقش-تىڭ "Center for Global Development" ساراپتاما ورتالىعىنىڭ مالىمەتىنشە، قىرعىزستان بولاشاقتا قىتاي قارىزىن قايتارا الماۋى مۇمكىن. سەبەبى قىرعىزستاننىڭ قىتاي الدىنداعى قارىزى قازىردىڭ وزىندە جالپى ىشكى ءونىمنىڭ 40 پايىزىن قۇرايدى جانە رەسمي بىشكەك بەيجىڭنەن نەسيە الۋىن جالعاستىرۋدا.

امەريكا عالىمدارىنىڭ پىكىرىنشە، تاجىكستاننىڭ جاعدايى قىرعىزستانمەن سالىستىرعاندا ءتىپتى قيىن. 2017 جىلعى ستاتيستيكا بويىنشا، تاجىكستانعا سىرتتان كەلگەن ينۆەستيتسيانىڭ 58 پايىزىن قىتاي قۇيعان. ياعني رەسمي دۋشانبە ەكونوميكاسىن قازاقستان نەمەسە وزبەكستان سياقتى كوپ ۆەكتورلى باعىتتا ۇستاي الماي وتىر. بۇل تۇبىندە قىتايدىڭ ەكونوميكالىق ەكسپانتسياسىنا الىپ كەلەدى جانە تاجىكستان ەكونوميكالىق تاۋەلسىزدىگىنەن ايىرىلۋى مۇمكىن.

جالپى، قىتاي وسى ۋاقىتقا دەيىن ءوزىنىڭ «ءبىر بەلدەۋ – ءبىر جول» جوباسى اياسىندا ازيا، ەۋروپا جانە افريكانىڭ 68 ەلىنە 8 تريلليون دوللاردان استام قارجى قۇيعان. بىراق ءبىر قىزىعى قىتايدىڭ نەسيە بەرۋ ءتارتىبى باسقا ەلدەرمەن سالىستىرعاندا وزگەشە جولعا قويىلعان. قىتاي وزگە نەسيە بەرۋشىلەرگە قاراعاندا بەلگىلەنگەن سوممانى تولىقتاي ءبىر رەتتە بەرەدى. بىراق ءبىر شارتپەن. بەيجىڭ ساياساتى بويىنشا، بولىنگەن قارجىنى الەمنىڭ قاي تۇكپىرىندە بولسا دا قىتاي كومپانيالارى مەن جۇمىسشالارى يگەرۋى ءتيىس. ءبىر سوزبەن ايتقاندا قىتاي ءوزى بەرگەن قارجىنى ءوزى يگەرىپ، قىتايلىق كومپانيالار ارقىلى ەلگە قايتادان قايتارىپ الۋدا. ال نەسيە العان ەل سوڭىندا قىتاي قارجىسىنا سالىنعان جول نەمەسە زاۋىتقا يە بولادى جانە ميللياردتاعان قارىزدى تولەۋگە مىندەتتەلەدى. بۇل قىتايدىڭ ەكونوميكالىق ەكسپانيتسياسى ما؟، جوق الدە وتە جاقسى جولعا قويىلعان ساياساتى ما؟ ونى ءدوپ باسىپ ايتۋ قيىن. دەسە دە، قىتايمەن قانداي دا ءبىر بىرلەسكەن زاۋىتتىڭ نەمەسە كاسىپورىنىڭ "لەنتاسىن" قيماس بۇرىن «جەتى رەت ولشەپ ءبىر رەت كەسكەن» ابزال.

“The Qazaq Times”