Ekonomikalıq ekspanciya nemese Ortalıq Aziyadağı Qıtay investiciyasınıñ üles salmağı.

2013 jılı Qıtay basşısı Şi Jiñpiñ älemge «Bir beldeu – bir jol» jobasın tanıstırdı. Onda resmi Beyjiñniñ Ortalıq Aziya men Euraziya aumağın batısqa aparar jol retinde qarastıratındığı jäne atalmış aymaqtıñ infroqwrılımın jaqsartu üşin investiciya qwyatındığı aytıldı. Sodan beri bes jıl uaqıt ötti. Osığan baylanıstı bügin biz Ortalıq Aziya elderine salınğan Qıtay investiciyasınıñ üles salmağına qısqaşa toqtaludı jön kördik.

Resmi aqparattarğa süyensek, Qıtay biligi «Bir beldeu – Bir jol» jobası ayasında Qazaqstan iforqwrılımın jaqsartuğa 600 million dollar qarjı qwyudı josparlauda. Bwğan qosa resmi Beyjiñ 2007 jıldan beri Qazaqstanğa salğan investiciya kölemin eki esege arttırğan. Atap aytqanda 2007 jılı elimizge qwyılğan Qıtay investiciyası 439,1 million dollar bolsa, 2017 jılı bwl körsetkiş 998,7 million dollardı qwrağan. 2016 jılğı statistika boyınşa, Qazaqstannıñ Qıtay aldındağı qarızı 12,3 mlrd dollar bolğan. Bwdan bölek qazirgi tañda Qazaqstan aumağında 51 Qıtay zauıtınıñ qwrılısı bastaluda jäne jüzdegen qazaq-qıtay birlesken käsiporındarı jwmıs isteude.

Endi Ortalıq Aziyanıñ ekinşi ekonomikası sanalatın Özbekstan eline kelsek. Bilik basınşa Şavkat Mirzieevtıñ keluimen özbek elide Qıtaymen qoyan-qoltın jwmıs istey bastadı. 2016 jılğı statistika boyınşa, Özbekstan Qıtaydan 2 milliard 182,6 million dollardıñ tauarın importtağan. YAğni Qıtay soñğı jıldarı Özbekstan narığında bwrın soñdı bolmağan basımdıqqa ie bolğan. Qazirgi tañda Özbekstanğa salınğan Qıtay investiciyası 8 milliard dollardan asqan. Bwdan bölek el aumağında 700-den astam Qıtay kapitalı bar käsiporın jwmıs isteude. Olardıñ işinde 90 käsiporın 100 payız Qıtay kompaniyalarına tiesili. Biılğı jıldıñ özinde Qıtay Özbekstanğa 250 million dollar nesie bergen jäne «Bir beldeu – Bir jol» jobası ayasnıda Özbekstan temir jol stanciyadarı men jük poyızdarın modernizaciyalauğa 168,20 million dollar qarjı salğan jäne Taşkent qalasın jarıqpen qamtamasız etuge 25 million dollar investiciya qwyğan.

Soñğı on jılda sayasatı sağat sayın qwbılğan Qırğız eliniñ Qıtay aldındağı qarızı 1,5 milliard dollardan asqan. AQŞ-tıñ "Center for Global Development" saraptama ortalığınıñ mälimetinşe, Qırğızstan bolaşaqta Qıtay qarızın qaytara almauı mümkin. Sebebi Qırğızstannıñ Qıtay aldındağı qarızı qazirdiñ özinde jalpı işki önimniñ 40 payızın qwraydı jäne resmi Bişkek Beyjiñnen nesie aluın jalğastıruda.

Amerika ğalımdarınıñ pikirinşe, Täjikstannıñ jağdayı Qırğızstanmen salıstırğanda tipti qiın. 2017 jılğı statistika boyınşa, Täjikstanğa sırttan kelgen investiciyanıñ 58 payızın Qıtay qwyğan. YAğni resmi Duşanbe ekonomikasın Qazaqstan nemese Özbekstan siyaqtı köp vektorlı bağıtta wstay almay otır. Bwl tübinde Qıtaydıñ ekonomikalıq ekspanciyasına alıp keledi jäne Täjikstan ekonomikalıq täuelsizdiginen ayırıluı mümkin.

Jalpı, Qıtay osı uaqıtqa deyin öziniñ «Bir beldeu – Bir jol» jobası ayasında Aziya, Europa jäne Afrikanıñ 68 eline 8 trillion dollardan astam qarjı qwyğan. Biraq bir qızığı Qıtaydıñ nesie beru tärtibi basqa eldermen salıstırğanda özgeşe jolğa qoyılğan. Qıtay özge nesie beruşilerge qarağanda belgilengen sommanı tolıqtay bir rette beredi. Biraq bir şartpen. Beyjiñ sayasatı boyınşa, bölingen qarjını älemniñ qay tükpirinde bolsa da Qıtay kompaniyaları men jwmısşaları igerui tiis. Bir sözben aytqanda Qıtay özi bergen qarjını özi igerip, qıtaylıq kompaniyalar arqılı elge qaytadan qaytarıp aluda. Al nesie alğan el soñında Qıtay qarjısına salınğan jol nemese zauıtqa ie boladı jäne milliardtağan qarızdı töleuge mindetteledi. Bwl Qıtaydıñ ekonomikalıq ekspaniciyası ma?, joq älde öte jaqsı jolğa qoyılğan sayasatı ma? onı döp basıp aytu qiın. Dese de, Qıtaymen qanday da bir birlesken zauıttıñ nemese käsiporınıñ "lentasın" qimas bwrın «jeti ret ölşep bir ret kesken» abzal.

“The Qazaq Times”