ورتالىق ازيادا جيھادشىلاردىڭ جاڭا ليدەرى ءوڭىر قاۋىپسىزدىگىنە قاتەر توندىرۋدە

اقش-تاعى ءدىن جانە ساياساتتانۋشى ۋربان بوتوبەكوۆ BBC-گە جاريالاعان ماقالاسىندا ورتالىق ازيادا «ءال-كايدانىڭ» يدەولوگياسىن قولداۋشى جيھادشى سالافيتتەردىڭ دىڭ بارعان سايىن كوبەيىپ كەلە جاتقانىن ايتادى. ولار ۋساما بين لادەن مەن ايمان ءال زاۆاحاريدىڭ انتيامەريكالىق، انتيزرايلدىك جانە انتيسەميتتىك كوزقاراستاردى قولدايتىن كۇرەستى جالعاستىرماق. اتالعان ماقالادا «ءال-كايدا» يدەولوگياسىنىڭ باستى مۇرگەرى بولىپ، «كاتيبات ءال-تاۋحيد ءۋال جيحاد» دەپ اتالاتىن نەگىزىنەن فەرعانالىق وزبەكتەردەن تۇراتىن قارۋلى توپتار ەكەنى ايتىلعان.

ماقالادا ايتىلۋىنشا، اتالعان توپ نەگىزىن قىرعىزستاندا تۋىلعان ابۋ سالاح (شىن اتى سيروجيددين مۇحتاروۆ) 2014 جىلى ءسۇريادا قالاعان. بۇل توپتىڭ قۇرامىنا «وزبەكستان يسلام قوزعالىسى»، «كاتيبات ءال-بۇحاري» جانە «تۇركىستان يسلام پارتياسىنىڭ» شاشىراعان قارۋلى سودىرلارى توپتاسقان. بۇل قارۋلى توپ  سۇريانىڭ يدليب پروۆينتسياسىندا باشار اساد رەجيمىنە قارسى كۇرەسىپ جاتقان «حەيات تاحير ءال-شام» دەپ اتالعان كوتەرىلىسشى توپپەن بايلانىستا بولعانى ءۇشىن «ءال-كايدانىڭ» قولداۋىنا يە بولعان. مالىمەتكە قاراعاندا قازىر ابۋ سالاحتىڭ اتالمىش قارۋلى توبى، تاياۋ-شىعىس جەرىنە ورتالىق ازيادان بارعان جيھادشى-سالافيتتەردىڭ اراسىنداعى ەڭ سوعىسكەر ءارى ەڭ كۇشتى قارۋلانعان توبى بولىپ تابىلادى.

شىن مانىسىندە ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ، رەسەيدىڭ، قىتايدىڭ شىنجاڭ ايماعىنىڭ قاۋىپسىزدىگى مەن تۇراقتىلىعىنا قاتەر توندىرگەن «كاتيبات ءال-تاۋحيد ءۋال جيحاد» ۇيىمىنىڭ سوعىس قۋاتى ەمەس. قايتا وسى ۇيىمنىڭ يدەولوگيالىق دوكتريناسىندا بولىپ وتىر. ايتالىق، «كاتيبات ءال-تاۋحيد ءۋال جيحاد» ءوزىنىڭ يدەولوگياسىنا قوسا «ءال-كايدانىڭ» يدەولوگيالارىن الەمدىك دەڭگەيدە تاراتۋدا.

توپتىڭ جەتەكشىسى ابۋ سالاح وزبەك، ۇيعىر، ورىس جانە اراب ءتىلىن ەركىن سويلەيدى. 2000 جىلدارى سۇرياداعى «ءال-فاتاح ءال-يسلاميا» اتتى يسلام ۋنيۆەرسيتەتىن وقىعان. وسى ورتادا ول سالافيزم، ۆاححابيزم قاتارلى ءدىني راديكال اعىمداردىڭ نەگىزدەۋشىلەرى بولعان يبن تايميم جانە ابد ءال-ۆاحاببتىڭ تەولوگيالىق ەڭبەكتەرىن وقىپ، «ءال-كايدانىڭ» يدەولوگيالىق قولداۋشىسىنا اينالعان. ۋنيۆەرسيتەتتى بىتىرگەننەن كەيىن قىرعىزستانعا قايتىپ كەلىپ، وش وبلىسىنداعى مەشىتتەردىڭ بىرىندە يمامنىڭ كومەكشىسى بولىپ ىستەگەن. ابۋ سالاح ورتالىق ازياداعى بەلگىلى ءدىن ۋاعىزشىسى، ءدىني ەكسترەميستىك ماتەريالداردى تاراتقانى ءۇشىن 10 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرىلعان راشيد كاري كامالوۆپەن دە تىعىز قارىم-قاتىناستا بولعان.

BBC-دەگى اتالعان ماقالانىڭ اۆتورى ۋربان بوتوبەكوۆ ءوزىنىڭ راديكالدى يسلام يدەولوگياسىن زەرتتەۋشى رەتىندە ابۋ سالاحپەن فەرعانا جەرىندە بىرنەشە رەت جولىعىپ، سالافيزم مەن ۆاححابيزم يدەولوگياسىنىڭ زيانى تۋرالى پىكىر تالاسىپ قالعانى تۋرالى ايتادى.

راديكال اعىمعا بەرىلگەن ابۋ سالاح 2012 جىلى سۇرياعا قايتىپ بارىپ، «كاتيبات يمام ءال-بۇحاري» تەررورلىق ۇيىمىنا كىرگەن. قۇران تۋرالى ءبىلىمى مول، ليدەرلىك قابىلەتى بار، ءارى بىرنەشە ءتىلدى جەتتىك بىلەتىن ابۋ سالاح بىردەن سۋىرىلىپ العا شىعىپ، مادجاحەدتەردىڭ رۋحاني كوسەمىنە اينالىپ شىعا كەلەدى. ءسۇريا ۇكىمەت كۇشتەرىمەن بولعان شايقاستا ول كوزىنەن جاراقات الىپ، تۇركيانىڭ گازيانتەپ قالاسىندا ەمدەلگەن. 2014 جىلى ابۋ سالاح «كاتيبات يمام ءال-بۇحاري» توبىنان شىعىپ، ءوزىنىڭ ۇيىمىن جاساقتايدى جانە وعان «كاتيبات ءال-تاۋحيد ءۋال جيحاد» دەگەن ات بەرەدى. قۇرامىندا وزبەكستان، قىرعىزستان، تاجىكستان جانە شىنجاڭنىڭ كەيبىر اۋداندارىنان كەلگەن ۇيعىرلار كىرگەن جاڭا توپ «ءال-كايدانىڭ» بولىمشە ۇيىمدارىنىڭ ءبىرى بولىپ قالىپتاسادى.

قاۋىپتى جايتتەردىڭ ءبىرى ابۋ سالاح ءوزىنىڭ پروپاگانديستىك سوزدەرىن، اسىرەسە ۇيىمداعى سودىرلاردىڭ سۇرياداعى سوعىس ارەكەتتەرى تۋرالى اڭگىمەلەرىن تەلەگرام، Facebook, VK,  ودنوكلاسسنيكي جانە YouTube سەكىلدى الەۋمەتتىك جەلىلەردە ۇنەمى تاراتىپ تۇرادى. ءبىر عانا Telegram الەۋمەتتىك جەلىسىندە Jihod Shomaly (جيھاد سامالى) دەگەن پاراقشامەن جانە Tavhid Xabarlari (تاۋحيد حابارلارى),  ابۋ Salohdarsliklary (ابۋ سالاح لەكتسيالارى), Saad Muhtor, Golos Shama (شام داۋىسى) دەگەن اككاۋنتتارمەن ونىڭ 200-دەن استام اۋديو جانە ۆيدەولارى تاراپ جاتىر. Telegram جەلىسىندەگى پاراقشاسىنا جازىلۋشىلاردىڭ ءوزى بىرنەشە مىڭنان اسادى. ال ونىڭ بۇل جەلىدەگى جابىق پاراقشاسىندا دا بىرنەشە مىڭداعان جازىلۋشىلار بار.

ۋربان بوتوبەكوۆ ماقالاسىندا، «ابۋ سالاحتىڭ اۋديو جانە ۆيدەو ۋاعىزدارىنان ونىڭ قۇران مەن يمام ءال-بۇحاريدىڭ حاديستەرىن جاتقا بىلەتىنىن بايقاۋعا بولادى. ول ءوزىنىڭ ويىن وبرازدى ءارى وتكىر ايتا الادى. وسى ارقىلى مودجاحەتتەردىڭ جانكەشتىلەرىنە شابىت بەرەدى»،– دەپ كورسەتكەن. جانە ونى شەشەندىك ونەردە ورتالىق ازيادان شىققان تەرروريستەر اراسىندا الدىنا جان سالمايتىنىن ايتقان. ونىڭ جەتەكشىلىگىندەگى ۇيىم وسىعان دەيىن بىرنەشە ەلدە جارىلىس ۇيىمداستىرعان.

ابۋ سالاح بين لادەندى يسلامنىڭ ىقپالى ءۇشىن جانىن بەرگەن باتىر رەتىندە دارىپتەپ، «ءال-كايدانى» باتىستىڭ «كرەست كوتەرگەن» كۇشتەرىنە قارسى تۇراتىن مودەلى رەتىندە قارايدى. ول ءوزىنىڭ يدەولوگيالىق ىسىندە «ءال-كايدانىڭ» ءستيلىن، حابار تاراتۋ ءادىسى مەن فورمالارىن شەبەرلىكپەن پايدالانىپ وتىرعانى بايقالادى. سوندىقتان دا ونىڭ سوڭىنا ەرگەن توپ قازىر الەمدەگى جيھادشى توپتار اراسىندا الدىنعى قاتارعا شىعىپ وتىر. ءسۇريا مەن يراك جەرىندەگى «حاليفاتتىڭ» قۇلاپ، «يسلام مەملەكەتىنىڭ» جانكەشتى سودىرلارى بارعان سايىن ازايىپ جاتقانىنا قاراماستان، ابۋ سالاحقا ەرۋشىلەر سانى كۇننەن كۇنگە كوبەيىپ كەلەدى. بۇل ورتا ازيا ەلدەرىنە ۇلكەن دابىل بولىپ قاعىلدى.

“The Qazaq Times”