اۋعانستان: تالىپتەر «يلسام مەملەكەتى» توبىمەن بايلانىس ورناتقان با؟

«تاليبان» بيلىككە كەلگەن قارساڭدا اۋعانستانداعى «يلسام مەملەكەتى» سودىرلارى دا تەراكتتەرمەن كوزگە تۇسە باستادى. وسىعان وراي اۋعان جەرىندەگى يم سودىرلارىنا قاتىستى مالىمەتتەر دە وزەكتىلەنە تۇسپەك.   ولاي بولسا، اۋعانستاندا يم تەررورلىق توبىنىڭ قانشا سوعىسكەر سودىرى بار؟ ولار ەلدىڭ قاي ايماعىندا بەكىنگەن؟ تالىپتەرمەن ايىرماسى قانداي؟ «تاليبان» مەن «يسلام مەملەكەتى» تەررورلىق توبىنىڭ ورتاسىندا بايلانىستار بار ما؟ «يسلام مەملەكەتى حوراسان ايماعى» دەگەن نە؟ مىنە وسى قاتارلى سۇراقتاردى قاۋزاپ كورۋگە تۋرا كەلەدى.

يم سودىرلارى اۋعانستاندا قالاي پايدا بولعان؟

جالپى اۋعان جەرىندە يم سودىرلارىنىڭ توپتارى 2015 جىلدارى پايدا بولا باستاعانى بەلگىلى. كەيىن يراك پەن ءسۇريا جەرىندە جەڭىلىس تاپقان يم سودىرلارىنىڭ اۋعانستانعا توپتالا باستاعانى تۋرالى مالىمەتتەر تاراعان. وزدەرىن «يسلام  مەملەكەتى» دەپ اتاپ موسۋل قالاسىندا «حاليفات جاريالاعان» تەررورلىق توپتار پاكىستان مەن اۋعانستان جەرىندە ارەكەت ەتەتىن ءبولىمىن «يسلام مەملەكەتىنىڭ حوراسان ايماعى» دەپ اتاعان. بۇنى شەتەلدىك اقپارات قۇرالدارىندا قىسقارتىپ يمكا نەمەسە يمحا دەپ اتاپ ءجۇر. مىنە، اۋعان جەرىندەگى يم سودىرلارى وسى اتاۋمەن بەلگىلى.

تاليبانمەن بايلانىسى

يدەولوگيالىق توماعاسى بىردەي بولعانىمەن، يراك پەن ءسۇريا جەرىندەگى وزگە ساپتاستارىنا قاراعاندا يمحا اراسىندا پاكىستان مەن اۋعانستاننان شىققان جيھادشىل اسىرەشىلدەر كوبىرەك. ءتىپتى، «تاليبان» قاتارىنان شىعىپ يمحا توبىنا قوسىلعان سودىرلاردىڭ بار ەكەنى تۋرالى دا دەرەكتەر بار. زەرتتەۋشىلەردىڭ دەرەگىنشە وندايلار كوبىنەسە «ۇلكەن حاليفات» يدەولوگياسىن قولداۋشى نەمەسە «تالىپتەردى ءدىني قاعيداعا جەتكىلىكتى قاتاڭ ەمەس دەپ سىناۋشىلار» بولىپ كەلەدى.

كەيبىر يدەولوگيالىق جانە ۇستانىمدىق تۇرعىدا قايشىلىقتارىنىڭ بار ەكەنى قاراماستان، كەيبىر زەرتتەۋشىلەر «يسلام مەملەكەتى» تەررورلىق توبى مەن «تاليبان» ۇيمى اراسىندا بەلگىلى دەڭگەيدە بايلانىستىڭ بار ەكەنىن ايتادى. وسى ايماقتاعى تەررورلىق ۇيىمداردىڭ ارەكەتتەرىن باقىلاپ كەلە جاتقان Asia Pacific Foundation قورى زەرتتەۋشىلەرىنىڭ ايتۋىنشا ەكى توپ اراسىندا تىكەلەي بايلانىس بولماعانىمەن، حاكاني جەلىسى ارقىلى كەيدە ورتاق قادامدار دا جاساپ تۇرۋى مۇمكىن دەپ بولجايدى.

اتالعان قوردىڭ وكىلى ساججان گوكەلدىڭ ايتۋىنشا 2019-2021 جىلدار اراسىندا «تاليباندى» قامتىعان اۋعانستان مەن پاكىستاندا بەكىنگەن بىرقاتار تەررورلىق توپتار كوپتەگەن شابۋىل وپەراتسيالارىن بىرلەسىپ جاساعان. بۇل ولاردىڭ اراسىندا ءۇشىنشى تاراپ ارقىلى ساقتالاتىن بايلانىستىڭ بار ەكەنىن كورسەتەدى دەگەندى العا تارتادى. سونداي-اق، تاياۋدا عانا تالىپتەر بيلىكتى باسىپ العاننان كەيىن پۋلە-چاركي تۇرمەسىنەن كوپتەگەن ادامدى بوساتتى. ولاردىڭ اراسىندا «يلسلام مەملەكەتى» جانە «ءال-كايدا» سىندى تەررورلىق توپتاردىڭ مۇشەلەرى دە بار ەكەنى ءمالىم بولعان.

يمكا قۇرامىندا قانشا ادام بار جانە قايدا بەكىنگەن؟

BBC جەرگىلىكتى اقپارات كوزدەرى مەن بارلاۋ مالىمەتتەرىنە سىلتەمە جاساي وتىرىپ، يمحا سودىرلارى اۋعانستان مەن پاكىستان ورتاسىنداعى نانگاحار وبلىسىندا بەكىنىس العان. وسى وڭىردەن شەكارا اتتاعان كونتراباندالىق جۇيەگە دە يەلىك ەتەتىنى تۋرالى دەرەكتەر دە بار.

2019 جىلعى مالىمەتتەردە يمحا قاتارىندا 3500 شاماسىندا قارۋلى سودىردىڭ بار ەكەنى ايتىلعان. الايدا، ودان بەرى تالىپتەرمەن تەرريتوريالىق تالاس جانە اقش باستاعان كواليتسيا كۇشتەرىنىڭ سوققىسىنان كوپ جوعالتۋلار بولعانى دا ءمالىم. الايدا، ولار ءتۇرلى جولارمەن ءوز قاتارىن تولىقتىرۋعا كۇش سالىپ جاتقان بولۋى دا بەك مۇمكىن.

ماڭىزدى ءبىر ءتۇيىن

«تاليبان» ۇيىمى دا يسلامدىق حاليفات ءۇشىن سوعىسقانىمەن، شەشۋشى ءساتتى سوعىستى تاستاپ كاتارداعى قىمبات قوناقۇيدە جاتىپ الىپ تىنىشتىق جولىن ىزدەپ كەتۋشىلەر». مىنە بۇل يمحا تارابىنان «تاليبان»-عا ايتىلعان سىن. ەكەۋى دە جيھاتقا شاقىرۋشى توپ بولعانىمەن تالىپتەردىڭ جيھاتى اۋعانستان شەكاراسىنان سىرتقارى ەمەس. كەمىندە قازىرشە سولاي. بۇدان تىس ءدىني ۇستانىمدارى دا ايىرمالانىپ تۇراتىنى قازىرگە دەيىن ايتىلدى.

بۇعان دەيىن اقش باستاعان باتىس ەلدەرى اۋعانستانداعى ۇكىمەتتى قولداپ، «تاليبان» ۇيمىنا قارسى سوعىسىپ كەلگەن بولسا دا ءدال وسى ماسەلەدە باتىس پەن «تاليبان» مۇددەسى ورتاقتاسا قالادى. بۇل كوپ ماسەلەنىڭ ۇشىن شىعارىپ تۇرعان ءتۇيىن.