باتىس پەن رەسەيدىڭ وت پەن سۋداي وتاسا المايتىنى قالاي؟

باتىس ەلدەرى مەن رەسەي اراسىنداعى قارىم-قاتىناس بۇرىنعى جاڭا «قىرعي قاباق سوعىسىنا» اينالعانىن الەم اقپارات كەڭىستىگى تىنباي قايتالاپ جاتىر. دەگەنمەن، كەيبىر ساراپشىلار ونىمەن دە كەلىسپەيدى. ولار مۇنداي باعا بەرۋ رەسەيدى كەڭەس وداعى دەپ قاراۋمەن بىردەي نەمەسە ەكى داۋىردەگى ايىرماشىلىقتى ەسكەرمەۋ دەپ قارايدى. الايدا، ماسەلەنىڭ سالماعى ونىڭ نە دەپ اتالۋىندا ەمەس، قايتا ەكى تاراپتىڭ اشىق قارسىلىققا قاراي بەت الۋى.

شىنىندا دا، قىرعي قاباق سوعىسىنىڭ ەڭ باستى ەرەكشەلىگى كەڭەس وداعى مەن قۇراما شتاتتىڭ يدەولوگيا ءۇشىن كۇرەسۋى. بۇگىنگى تىرەسۋ كوممۋنيزم مەن كاپيتاليزم اراسىندا بولىپ وتىرعان جوق. رەسەي مەن قىتايدىڭ ليبەرالدى دەموكراتيانى قابىلدامايتىنى، قالامايتىنى شىن. بىراق، بۇل ەلدەر بۇرىنعى كەڭەس وداعى سەكىلدى ءوز يدەولوگياسىن الەم ۇستەمدىگىنە الىپ شىعۋعا تىرىسىپ وتىرعان جوق. جاقىندا عانا قىتاي باسشىسىنىڭ اۋزىنان: «باتىستىڭ دەموكراتياسى داعدارىسقا ۇشىرادى، ەندى ءسوتسياليزمدى كوشباسشى ەتەمىز» دەگەن ماعىناداعى ءسوز ايتىلدى. بىراق، قىتايدىڭ ءوز يدەولوگياسىن دارىپتەۋى بۇرىنعى كەڭەس وداعىنىڭ ىقپالىنا تەڭ ەمەس. الايدا، باتىس الەمى قىتايدىڭ بۇل ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن ارەكەت ەتىپ كەلە جاتقانىن ايتىپ دابىل دا قاققانى بار.

قازىرگى شيەلەنىس ەكى تاراپتارىنىڭ ءوز يدەولوگيا ۇستەمدىگى ءۇشىن كۇرەس بولماسا، بۇل قايدان پايدا بولدى؟ ونىڭ جاۋابى انىق، بۇگىنگى رەسەي-باتىس قايشىلىعى – ەكى تاراپتاعى ليدەرلەردىڭ سىرتقى ساياساتتاعى ستراتەگياسى، قاۋىپ-قاتەرلەرگە قارسى جاساعان شارالارىنىڭ ناتيجەسى.

CNA كورپوراتسياسىنىڭ ساراپشىسى مايكل كوفمان بۇل تۋرالى پىكىرىندە: «رەسەي ءۇشىن بۇل سوعىس حالىقارالىق دەرجاۆا اتاعىن جانە رەسەي يمپەرياسىنىڭ قالدىقتارىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن جانتالاس»، – دەيدى. «رەسەيلىك ليدەرلەر الداعى ۋاقىتتا باتىستىڭ ىقپالىنان فەدەراتسيانىڭ ىدىراۋىنان الاڭداپ، ءارى بۇدان ساقتانىپ وتىر. ال، ولار بۇل ءۇشىن ءسوز جوق «بۋفەرلىك مەملەكەت» كەرەك دەپ قارايدى. وعان قوسا ءوزىنىڭ شەكاراسىنىڭ قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن كورشىلەرىنە كيلىگىپ وتىر»، – دەگەن ويىن ايتادى.

بارلىق ساياسي شيەلەنىستەردىڭ ءتۇبى سوعىس قاۋىپىنە اپارىپ سوعاتىنى انىق. قىرعي قاباق سوعىسى شىن مانىسىندە قارۋسىز سوعىستىڭ ءبىر ءتۇرى. يادرولىق سوعىس قاۋىپىنەن الاڭداعان ەكى دەرجاۆا بەتپە-بەت سوعىسۋعا باتىلدارى جەتپەدى. بىراق، سوعىس كۋبا مەن انگولا ارالىعىندا، تاياۋ-شىعىستا بولدى. ال، بۇگىنگى جاعدايعا قارايتىن بولساق قاقتىعىس ايماقتارى رەسەيگە جاقىنداي تۇسكەنىن بايقايمىز.

دەگەنمەن، ماسەلەنى بىرجاقتى قاراستىرۋعا بولمايدى. الەمدىك باق-تا ءارتۇرلى پىكىرلەر اراسىندا «بۇل شيەلەنىستە باتىستىڭ دا ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىگى بار» دەگەن پىكىرلەر دە كەزدەسەدى. سونداي پىكىردىڭ ءبىرىن اقش-اسكەري-تەڭىز كوللەدجىنىڭ پروفەسسورى لايل گولدشتەين BBC-گە بەرگەن سۇحباتىندا ورتاعا سالعان. ول سوزىندە: «قىرعي-قاباق سوعىسىنان كەيىن باتىستىق كوپ سانداعى ەلدەر «دۇشپانسىز قالۋ سيندرومىنا» ءتۇسىپ قالدى. قاۋىپسىزدىك سالاسىندا سالعىرتتىق پايدا بولدى. بۇل وزىنە تەڭ كەلەسى ءبىر قارسى كۇشتىڭ پايدا بولۋىنا مۇرىندىق بولدى»، – دەگەن. ول جانە رەسەي باتىس ەلدەرىنەن تەحنولوگيا، ساياسات پەن ەكونوميكا سالالارىندا ارتتا قالىپ بارا جاتقانىمەن، سىرتقى ساياساتتا ماسكەۋ تارابى ءوزىنىڭ بەلسەندى ىقپالىن كورسەتىپ وتىر دەپ قارايدى.

شەتەلدىك ساراپشىلاردىڭ باسىم كوبى رەسەيدىڭ اسكەري قۋاتى اقش پەن ناتو كۇشتەرىمەن قارايلاس بولۋى مۇمكىن دەپ قارايدى. سوڭعى 15 جىل ىشىندە رەسەي اسكەري قۋاتىنا ارتىقشىلىق بەرەتىن سالالارعا قارجىنى اياماي سالدى. مىسال رەتىندە «ەسكەندىر» (يسكاندەر) بالليستيكالىق زىمىرانىن ايتۋعا بولادى. قازىر ناتو ەلدەرىندە بۇل زىمىرانعا قارسى تۇراتىن تەحنيكا بولماي وتىر.  بۇدان تىس ارتيللەريا مەن راديوجلەكتروندىق كۇرەستە رەسەيدىڭ قۋاتى باسىمىراق.

دەگەنمەن بۇل سۋىق قارۋلاردان كورى باتىس ەلدەرى رەسەيدىڭ اقپاراتتىق سوعىسىنان كوبىرەك زارداپ شەگىپ كەلەدى. الەمدىك باق پەن ساياسي سالاداعى ساراپشىلار قازىر «قاۋىپتى سوعىس» دەپ اتالاتىن جاڭا ۇعىم تۋرالى تەرەڭ تالقىلاي باستادى. بۇعان اقپاراتتىق سوعىستا كىرەدى. رەسەيدىڭ كورشىلەس ەلدەرىندەگى اسكەري ارەكەتتەرىنەن كورى ولاردىڭ كيبەرشابۋىلدارى مەن اقپاراتتىق سوعىستارى جوعارى ناتيجە كورسەتكەنى انىق بولدى.

ءبىر سوزبەن ايتقاندا باتىس پەن رەسەي ءبىر-ءبىرىنىڭ قاجەت ەتكەنىن انىق ءتۇسىنىپ جەتە الماي وتىر. ەكى تاراپتىڭ دا ءبىر-ءبىرىن مۇقاتۋ ماقساتىندا بولگەن قارجىلارى تەكتەن تەككە كەتىپ جاتقانداي. ماسكەۋ باتىس ەلدەرىنىڭ تامىرىنا تيەتىن نۇكتەلەرگە تىكەلەي سوققى جاساسا، باتىس ەلدەرى ماسكەۋدى قىسىمعا الۋدان باسقا شارا قولدانۋعا قۇلىقسىزدىق تانىتىپ وتىر. ۋكراينا، ءسۇريا تاعى باسقا رەسەي-باتىس اراسىنداعى قايشىلىقتاردىڭ بارىندە ەكى تاراپ تىكەلەي ديپلوماتيالىق بايلانىسقا شىقپادى. وسىنىڭ ءوزى بۇگىنگى رەسەي-باتىس اراسىنداعى «ديپلوماتيالىق سوعىس»، «جاڭا قىرعي قاباق سوعىسىن» تۋدىردى. بۇنىڭ شەشۋ جولىن تاعى دا ەكى تاراپ ەكى ءتۇرلى قاراستىرىپ وتىر.

“The Qazaq Times”