Batıs pen Reseydıñ ot pen suday otasa almaytını qalay?

Batıs elderi men Resey arasındağı qarım-qatınas bwrınğı jaña «qırği qabaq soğısına» aynalğanın älem aqparat keñistigi tınbay qaytalap jatır. Degenmen, keybir sarapşılar onımen de kelispeydi. Olar mwnday bağa beru Reseydi Keñes odağı dep qaraumen birdey nemese eki däuirdegi ayırmaşılıqtı eskermeu dep qaraydı. Alayda, mäseleniñ salmağı onıñ ne dep ataluında emes, qayta eki taraptıñ aşıq qarsılıqqa qaray bet aluı.

Şınında da, qırği qabaq soğısınıñ eñ bastı erekşeligi Keñes odağı men Qwrama Ştattıñ ideologiya üşin küresui. Bügingi tiresu kommunizm men kapitalizm arasında bolıp otırğan joq. Resey men Qıtaydıñ liberaldı demokratiyanı qabıldamaytını, qalamaytını şın. Biraq, bwl elder bwrınğı Keñes odağı sekildi öz ideologiyasın älem üstemdigine alıp şığuğa tırısıp otırğan joq. Jaqında ğana Qıtay basşısınıñ auzınan: «Batıstıñ demokratiyası dağdarısqa wşıradı, endi socializmdi köşbasşı etemiz» degen mağınadağı söz aytıldı. Biraq, Qıtaydıñ öz ideologiyasın däripteui bwrınğı Keñes odağınıñ ıqpalına teñ emes. Alayda, Batıs älemi Qıtaydıñ bwl maqsatqa jetu üşin äreket etip kele jatqanın aytıp dabıl da qaqqanı bar.

Qazirgi şielenis eki taraptarınıñ öz ideologiya üstemdigi üşin küres bolmasa, bwl qaydan payda boldı? Onıñ jauabı anıq, bügingi Resey-Batıs qayşılığı – eki taraptağı liderlerdiñ sırtqı sayasattağı strategiyası, qauip-qaterlerge qarsı jasağan şaralarınıñ nätijesi.

CNA korporaciyasınıñ sarapşısı Maykl Kofman bwl turalı pikirinde: «Resey üşin bwl soğıs halıqaralıq derjava atağın jäne Resey imperiyasınıñ qaldıqtarın saqtap qalu üşin jantalas», – deydi. «Reseylik liderler aldağı uaqıtta Batıstıñ ıqpalınan federaciyanıñ ıdırauınan alañdap, äri bwdan saqtanıp otır. Al, olar bwl üşin söz joq «buferlik memleket» kerek dep qaraydı. Oğan qosa öziniñ şekarasınıñ qauipsizdigi üşin körşilerine kiligip otır», – degen oyın aytadı.

Barlıq sayasi şielenisterdiñ tübi soğıs qauipine aparıp soğatını anıq. Qırği qabaq soğısı şın mänisinde qarusız soğıstıñ bir türi. YAdrolıq soğıs qauipinen alañdağan eki derjava betpe-bet soğısuğa batıldarı jetpedi. Biraq, soğıs Kuba men Angola aralığında, Tayau-Şığısta boldı. Al, bügingi jağdayğa qaraytın bolsaq qaqtığıs aymaqtarı Reseyge jaqınday tüskenin bayqaymız.

Degenmen, mäseleni birjaqtı qarastıruğa bolmaydı. Älemdik BAQ-ta ärtürli pikirler arasında «Bwl şieleniste Batıstıñ da ülken jauapkerşiligi bar» degen pikirler de kezdesedi. Sonday pikirdiñ birin AQŞ-Äskeri-teñiz kolledjiniñ professorı Layl Goldşteyn BBC-ge bergen swhbatında ortağa salğan. Ol sözinde: «Qırği-qabaq soğısınan keyin batıstıq köp sandağı elder «dwşpansız qalu sindromına» tüsip qaldı. Qauipsizdik salasında salğırttıq payda boldı. Bwl özine teñ kelesi bir qarsı küştiñ payda boluına mwrındıq boldı», – degen. Ol jäne Resey Batıs elderinen tehnologiya, sayasat pen ekonomika salalarında artta qalıp bara jatqanımen, sırtqı sayasatta Mäskeu tarabı öziniñ belsendi ıqpalın körsetip otır dep qaraydı.

Şeteldik sarapşılardıñ basım köbi Reseydiñ äskeri quatı AQŞ pen NATO küşterimen qaraylas boluı mümkin dep qaraydı. Soñğı 15 jıl işinde Resey äskeri quatına artıqşılıq beretin salalarğa qarjını ayamay saldı. Mısal retinde «Eskendir» (Iskander) ballistikalıq zımıranın aytuğa boladı. Qazir NATO elderinde bwl zımıranğa qarsı twratın tehnika bolmay otır.  Bwdan tıs artilleriya men radiojlektrondıq küreste Reseydiñ quatı basımıraq.

Degenmen bwl suıq qarulardan köri Batıs elderi Reseydiñ aqparattıq soğısınan köbirek zardap şegip keledi. Älemdik BAQ pen sayasi saladağı sarapşılar qazir «Qauipti soğıs» dep atalatın jaña wğım turalı tereñ talqılay bastadı. Bwğan aqparattıq soğısta kiredi. Reseydiñ körşiles elderindegi äskeri äreketterinen köri olardıñ kiberşabuıldarı men aqparattıq soğıstarı joğarı nätije körsetkeni anıq boldı.

Bir sözben aytqanda Batıs pen Resey bir-biriniñ qajet etkenin anıq tüsinip jete almay otır. Eki taraptıñ da bir-birin mwqatu maqsatında bölgen qarjıları tekten tekke ketip jatqanday. Mäskeu Batıs elderiniñ tamırına tietin nüktelerge tikeley soqqı jasasa, Batıs elderi Mäskeudi qısımğa aludan basqa şara qoldanuğa qwlıqsızdıq tanıtıp otır. Ukraina, Süriya tağı basqa Resey-Batıs arasındağı qayşılıqtardıñ bärinde eki tarap tikeley diplomatiyalıq baylanısqa şıqpadı. Osınıñ özi bügingi Resey-Batıs arasındağı «diplomatiyalıq soğıs», «Jaña qırği qabaq soğısın» tudırdı. Bwnıñ şeşu jolın tağı da eki tarap eki türli qarastırıp otır.

“The Qazaq Times”