جاڭا قىرعي قاباق سوعىسىنىڭ ويىنشىسى. فوتو: Politico.

رەسەي مەن باتىس ەلدەرى اراسىنداعى قارىم-قاتىناس سالقىنداي ءتۇستى. ماسكەۋ مەن لوندون اراسىنداعى جانجالدا اقش باستاعان باتىس ەلدەرى لوندون تارابىنا قولداۋ كورسەتتى. وسى اپتادا حالىق ارالىق اقپارات كەڭىستىگىندە اقش-قىتاي ساۋدا سوعىسى مەن رەسەي مەن باتىستىڭ ديپلوماتيالىق سوعىسى ەڭ قىزۋ تاقىرىپقا اينالدى. اپتا باسىندا اقش باستاپ رەسەيلىك ديپلوماتتاردى، بارلاۋ اگەنتتەرىن ەلدەن قۋدى. 22 ەلدىڭ رەسەي بارلاۋ قىزمەتكەرلەرىن ەلىنەن قۋالاۋىنا وسىدان بۇرىن بۇرىنعى رەسەيلىك بارلاۋ اگەنتىنىڭ بريتانيادا قاستاندىققا ۇشىراۋى سەبەپ بولدى. لوندون بولسا بۇل شابۋىلدىڭ ارتىندا ماسكەۋ تۇرعانىن العا تارتقان.

130-دان استام رەسەيلىك ديپلوماتتاردىڭ باتىس ەلدەرىنە قۋالاندى بولۋى، «قىرعي قاباق سوعىس» جىلدارىنان بەر العاش رەت بولىپ وتىر. رەسەي مەن باتىس اراسىنداعى قايشىلىق ۇلعايىپ، «جاڭا قىرعي-قاباق سوعىس» پايدا بولدى دەگەن باعالاۋلار كوپتەپ ايتىلۋدا.

«قىرعي قاباق سوعىس» دەگەن نە؟

بۇل تەرمين ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس اياقتالعاننان كەيىن پايدا بولعان. 1945 جىلدان 1989 جىلدار اراسىنداعى كەڭەس وداعى مەن قۇراما شتات اراسىنداعى باسەكەلەسۋدى مەڭزەيدى. بۇل سوعىستىڭ باستالۋىن كورسەتەتىن ناقتى داتا جوق. تاريحشىلار ەكىنشى دۇنيە جۇزىلىك سوعىستىڭ اقىرلاسقان ۋاقىتىنان باستاپ كورسەتەدى.  ەكى تاراپ يادرولىق سوعىستىڭ تۋىلۋىنان الاڭداپ، بەتپە-بەت سوعىس اشپادى، بىراق بارلىق جاقتا باسەكەلەس بولدى. تاريحتا ول كاپيتاليزم مەن كوممۋنيزم اراسىنداعى تەكە-تىرەس رەتىندە باعالاندى. كەڭەس وداعى مەن اقش الەمگە ءوز رەجيمىن تاراتۋعا تىرىسقان.

قىرعي قاباق سوعىس جىلدارىندا اقش پەن باتىس ەلدەرى ناتو-نى قۇردى. وعان قارسى كەڭەس وداعى شىعىس ەۋروپالىق وداقتاستارىمەن بىرگە «ۆارشاۆا كەلىسىمىن» جاساستى. ەكى تاراپ ءۇشىنشى دۇنيە سوعىسىنىڭ تۋىلۋىنان الاڭداپ، اشىق ۇرىس قادامدارىن جاسامادى، الايدا، سوعىس قارۋلارىن، اسكەري تەحنيكالاردى جارىسا دامىتتى. ەكى تاراپ تا ءبىر ۋاقىتتا قۇرلىقارالىق يادرولىق زىمىران جاساپ شىعاردى جانە ءبىر ۋاقىتتا زىمىرانعا قارسى قورعانىس جۇيەسىن سىناقتان وتكىزدى. كۋبا ماسەلەسى بويىنشا ەكى تاراپ يادرولىق سوعىس قاۋىپىنە دە جاقىن كەلدى. بىراق اقش پەن كەڭەس وداعى دا بۇل سوعىستىڭ بىلتەسىن تۇتاتۋعا باتىلدىق ەتپەگەن. دەي تۇرعانمەن، ولار اۋعانستان، ۆەتنام قاتارلى جەرلەردە ءبىر-بىرىنە قۇقاي كورسەتىپ، قارۋلى كۇشتەرىنىڭ قۋاتىن كورسەتىپ تۇردى.

«جاڭا قىرعي قاباق سوعىسى»

باتىس پەن رەسەي اراسىندا قالىپتاسقان قازىرگى جاعدايدى باعامدايتىن بولساق، قىرعي قاباق سوعىسى جىلدارىنداعى جاعدايعا قاتتى ۇقسايدى. قىرعي قاباق سوعىستىڭ سوڭعى جىلدارىندا اقش پەن كەڭەس وداعى ديپلوماتيالىق سوعىسپەن جاۋاپتاسقان ەدى. ايتالىق، ءبىر-ءبىرىنىڭ ديپلوماتتارىن ەلدەن قۋىپ جارىسقان. 1986 جىلى اقش-تىڭ سول كەزدەگى پرەزيدەنتى رونالد رەيگان كەڭەس وداعىنىڭ 80 ديپلوماتىن ەلدەن قۋعان جانە ونىڭ بەسەۋىن تىڭشىلىقپەن اينالىسقانى ءۇشىن ايىپتاعان.

باتىستىڭ كەيبىر ەكسپەرتتەرى بۇرىنعى رەسەيلىك بارلاۋ اگەنتى سەرگەي سكريپالعا جاسالعان قاستاندىق ءىسىن كەڭەس بيلىگىنىڭ كەيبىر ارەكەتىنە ۇقساتادى.  دەگەنمەن، مۇنداي ارەكەتتەر قىرعي قاباق سوعىس جىلدارىنان بۇرىن دا بولعان.

بىراق، كەيبىر ساراپشىلار كەڭەس وداعى مەن بۇگىنگى رەسەي بيلىگى اراسىنداعى جانە ول كەزدەگى الەم ەلدەرىنىڭ جاعدايىمەن سالىستىرا وتىرىپ بۇنى جاڭا قىرعي قاباق سوعىسى دەۋگە كەلمەيتىنىن ايتادى. ايتالىق، كەڭەس وداعىنان كورى رەسەي ەكونوميكاسى الەمدىك ەكونوميكامەن تىعىز بايلانىستا. سوندىقتان دا باتىستىڭ ەكونوميكالىق قىسىمدارى رەسەيگە كوبىرەك اسەر ەتەدى.

“The Qazaq Times”