بوس جۇمىس ورىندارى تۋرالى اقپارات قالاي جينالادى؟

ءار مەملەكەت ءۇشىن جۇمىسسىزدار سەكتورىن ۇلعايتپاۋ، تەز ارادا جۇمىسپەن قامتۋدا ءتۇرلى تەتىكتەر قولدانۋ ماڭىزدى. جۇمىسسىزدىق – ەلدەگى ەڭبەككە قابىلەتتى تۇرعىنداردىڭ ءبىر بولىگى وزىنە پايدالى ەڭبەكپەن اينالىساتىن كاسىپ تابا الماي داعداراتىن الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق قۇبىلىس بولسا، قازاقستاندا بۇل باعىتتا قانداي شارالار قولدانىلادى؟

بوس جۇمىس ورىندارىن رەتتەۋ، ۇيلەستىرۋ جۇمىستارى مەملەكەت ارقىلى جۇزەگە اسىرىلادى. رەسپۋبليكا بويىنشا قر ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگى جانىنان قۇرىلعان جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىقتارى بوس جۇمىس ورىندارى جايىندا دەرەكتەردى رەتتەپ، ەڭبەك نارىعىن ۇيلەستىرىپ وتىر. مينيسترلىك Enbek.kz اتتى ەلەكتروندى دەرەكتەر بازاسىن ىسكە قوسقان. الايدا نارىقتىق ەكونوميكادا بوس جۇمىس ورىندارىن ءبىر جاقتى قاراۋ ءتيىمسىز. ورتالىقتاردىڭ ءتيىمسىز جۇمىس ىستەۋى وسىعان سەبەپ.

الدىمەن جۇمىسسىزدىقتىڭ دەڭگەيىنە كوز جۇگىرتەيىك. قر ۇەم ستاتيستكا كوميتەتىنىڭ رەسمي مالىمەتى بويىنشا 2017 جىلدىڭ قىركۇيەگىنە سايكەس جۇمىسسىزدار سانى 438,9 مىڭ ادامدى قۇراپ وتىر. بۇل كورسەتكىش بويىنشا 2010-2017 جىلدار اراسىن قاراساق، جاعداي تۇراقتى كەلەدى. بۇل تۇراقتىلىق تۇراقتىلىقتىڭ بەلگىسى مە، الدە جۇيەنىڭ تيىمسىزدىگى مە؟

جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىقتار بوس جۇمىس ورنى تۋرالى اقپاراتتى قالاي جينايدى؟

جالپى رەسپۋبليكا بويىنشا 198 جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىقتارى جۇمىس ىستەيدى.  نەگىزىنەن بۇل ورتالىقتار «جۇمىسپەن قامتۋ تۋرالى» زاڭداعى 1998 جىلى ەنگىزىلگەن (18-باپ) نورماعا سايكەس كاسىپورىندار مەن مەكەمەلەردى مىندەتتەۋ ارقىلى بوس جۇمىس ورىندارى جايلى اقپاراتتى الادى.

اتالعان نورماعا سايكەس جۇمىس بەرۋشى كاسىپورىندا پايدا بولعان بوس ورىن جايلى 3 جۇمىس كۇنى ىشىندە جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىعىنا حابارلاۋ كەرەك.

ايتا كەتەلىك، جۇمىس بەرۋشىنىڭ بارلىق بوس ورىندار جايىندا حابارلاۋى بويىنشا ەرەجە 1998 جىلى قر «حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋ تۋرالى» زاڭىنىڭ 18-بابى، كەيىن 2001 جىلعى قر «حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋ تۋرالى» زاڭىنىڭ 9-بابى، 2016 جىلدىڭ 6 ساۋىرىندەگى قر «حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋ تۋرالى» زاڭىنىڭ 28-بابىندا جازىلعان.

جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىقتارىنا قىرۋار اقشا بولىنەدى. ودان بولەك نارىقتا «HeadHunter»، «Naimi.kz» سىندى جەكە HR كومپانيالار بار، ولار نارىقتا ءتيىمدى جۇمىس ىستەپ وتىر.

نورما كاسىپكەرگە ءتيىمدى ەمەس

بۇل نورماعا سايكەس كاسىپكەر 3 جۇمىس كۇنى ىشىندە جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىقتارىنا اقپارات بەرۋى ءتىيىس. ەگەر شارت ورىندالماسا، كاسىپكەر، ياعني جۇمىس بەرۋشى مەملەكەتتىك ورگاندار تاراپىنان نورمانى ورىنداماعانى ءۇشىن 10 اەك، ەكىنشى رەت ەسكەرپتە السا 20 اەك كولەمىندە اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلادى.

ۇكپ جۇمىسپەن قامتۋ ماسەلەلەرى جونىندەگى دەپارتامەنت ديرەكتورى نايليا مۇحتاروۆانىڭ سوزىنشە، كاسىپكەرلەر ءۇشىن اتالعان نورما ءتيىمسىز، ويتكەنى ادەتتە كەرى بايلانىس جوق. ياعني، جۇمىس بەرۋشى بوس جۇمىس ورىندارى جايىندا اقپارات بەرسە، ونىڭ ورنىنا جاقسى كادرمەن قامتىلماي جاتادى ەكەن.

«ماسەلەن كاسىپكەر بوس جۇمىس ورنى بويىنشا ەسەپتەرىن توقسان، اي سايىن ورتالىققا تاپسىرۋى كەرەك. بۇل دا قوسىمشا اۋىرتپالىق. سونىمەن قاتار اتالعان نورمانى شاعىن كاسىپكەرلىك سۋبەكتىلەرى بىلە بەرمەيدى. ەسەسىندە جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىقتارىنا بوس جۇمىس ورنى جايىندا اقپارات تولىق بولمايدى. ويتكەنى كاسىپورىندار تولىق اقپارات بەرەميدى. نەگە؟ «اتامەكەن» ۇكپ ساۋالناما جۇرگىزدى. سوندا 100 كاسىپورىننىڭ 77-ءسى بۇل نورما جايىندا بىلمەيتىن بولىپ شىقتى. ياعني اتالعان نورما ءفورمالدى تۇردە عانا جۇمىس ىستەيدى. سوندىقتان «اتامەكەن» ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسى بۇل نورمانى ەرىكتى فورمادا بولۋىن ۇسىنىپ وتىر. ءىرى جانە ورتا بيزنەس بۇل نورمانى تىپتەن الىپ تاستاۋدى سۇراپ جاتىر»، – دەيدى نايليا مۇحتاروۆا.

ۇكپ شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ دەپارتامەنتى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى يرينا تيۋگينا بولسا، اتالعان نورما ابسۋرد دەگەندى ايتادى.

«بۇل نورما ابسۋرد. شوك سۋبەكتىلەرىنە تۇك پايداسى جوق نورما. بۇل فۋنكتسيا الىنىپ تاستالۋى كەرەك. رەكرۋتينگتىك اگەنتتىكتەر بۇل فۋنكتسيانى جاقسى ورىنداپ وتىر. شاعىن بيزنەس سۋبەكتىلەرىن بۇل قوسىمشا شىعىن اكەلەتىن اۋىرتپالىق . بيزنەسكۋە تۇك بەرمەيدى. الىنىپ تاستالۋى كەرەك»، – دەيدى ول.

ال «اتامەكەن» اقپاراتتىق-كوممۋنيكاتسيالىق تەحنولوگيالار، ءبىلىم بەرۋ جانە يننوۆاتسيا كوميتەتى توراعاسى مۇرات ابەنوۆ ماسەلەگە تەرەڭنەن ءۇڭىلدى:
«بۇل نورما مەملەكەت ءۇشىن تاريحى قاجەت بولدى. وسى كەزەڭدە مەملەكەتتىڭ قولىندا بولدى عوي ءبارى. بۇگىن جاعداي وزگەردى. بۇگىندە ەڭبەك كودەكسى وزگەردى، وندا جۇمىس بەرۋشىنىڭ قۇقىعى كوپ، ياعني بيزنەس دامۋى ءۇشىن جۇمىس بەرۋشىگە ەركىندىك بەرىلگەن. الا مەملەكەت بىرەۋدى باعىتتاۋ، سىلتەۋ ۇيرەتۋ بيزنەسكە كەرەك ەمەس. ماسەلەن، جۇمىس بەرۋشى بىرەۋدى قىسقارتتى، ونىڭ ورنىنا ەشكىمدى العىسى كەلمەيدى دەلىك، نەلىكتەن ول تۋرالى بىرەۋگە ايتۋى كەرەك؟ ءار بيزنەستىڭ جۇرگىزۋ ءتاسىلى باسقا، ماركەتينگى بار. مۇنداي سىزبادا سىبايلاس جەمقورلىق تا بولادى.  مەملەكەتتىك مەكەمەلەر دە اتالعان پروتسەدۋرانى ورىنداۋ ءۇشىن وزىنە قاجەتتى كادردى الا المايدى جۇمىسقا. بارلىق تاراپتار ۋاقىتتى جوعالتادى. بۇل ماسەلە بولاشاق جۇمىسشىلار ءۇشىن دە ۋاقىت جوعالتاتىن ماسەلە. تيىمدىلىگى دە از. نورمانى ەرىكتى فورماعا كوشىرۋ بويىنشا ۇكىمتكە ۇسىنىس جاساۋ كەرەك».

شەتەلدەگى احۋال

دامىعان جانە دامۋشى مەملەكەتتەردىڭ كوبىندە جۇمىسپەن قامتۋ سەكتورىندا  مەملەكەت پەن جەكە اگەنتتىكتەر اراسىندا ارىپتەستىكتىڭ ءتۇرلى فورمالارى بار. كوپ جاعدايدا مەملەكەت جۇمىسپەن قامتۋ اگەنتتىكتەرىمەن بەلگىلى ءبىر ساناتتاعى جۇمىس ىزدەۋشىلەردى جۇمىسپەن قامتۋ بويىنشا كەلىسىمشارتقا وتىرادى.  ماسەلەن، ۇلىبريتانيادا جۇمىسپەن قامتۋ اگەنتتىكتەرىنە ۇزاق ۋاقىت بويى جۇمىسسىزداردى (12 ايدان كوپ جۇمىسسىز جۇرگەندەر) ءبولىپ بەرەدى، ال مەملەكەتتىك قىزمەت بولسا 12 ايدان از ۋاقىت ارالىعىندا جۇمىسسىز قالعان ازاماتتارمەن جۇمىس ىستەيدى.

سونىمەن نارىقتا جۇمىسپەن قامتۋ ۇدەرىسى ۇزدىكسىز ءجۇرىپ وتىرۋى كەرەك. ەستەرىڭىزگە سالساق، 2016 جىلدىڭ 6 ساۋىرىندە جاڭا «حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋ تۋرالى» زاڭ كۇشىنە ەندى، جاڭا ەڭبەك كودەكسى دە بار. دەگەنمەن،  دۇنيەجۇزىلىك ەكونوميكالىق فورۋمنىڭ جاھاندىق باسەكەگە قابىلەتتىلىك يندەكسى بويىنشا قازاقستاننىڭ ەڭبەك نارىعى تيىمدىلىگى 2016 جىلمەن سالىستىرعاندا 15 ورىنعا قۇلدىراپ، 35-ورىندا تۇراقتاعان.

باسەكەگە قابىلەتتىلىك يندەكسىندە ايتارلىقتاي تومەن كورسەتكىش الەۋمەتتىك ارىپتەستىكتىڭ ءتيىمىسىز جۇرگىزىلۋى، ىشكى ماسەلەلەر جانە جۇمىس بەرۋشىلەرىنە جۇرگىزىلەتىن اقپاراتتىڭ ازدىعىمەن بايلانىستى. وسى رەتتە تيىمدىلىكتى ارتتىرۋ ماقساتىندا جۇمىسپەن قامتۋدىڭ جاڭا جولدارى مەن مەحانيزمدەرىن جۇرگىزۋ قاجەت. ءبىرىنشى كەزەكتە بۇل جۇمىسشىلاردىڭ سۇرانىسىن ارتتىراتىن جانە ۇلتتىق پالاتانىڭ قاتىسۋىن قامتاماسىز ەتەتىن بەلسەندى ءىس-ارەكەتتەر. جۇمىسپەن قامتۋ ماسەلەلەرىن شەشۋدە كەشەندى جۇمىستاردى ازىرلەۋدە ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسى حالىققا جۇمىسپەن قامتۋ سالاسىندا قىزمەت كورسەتەتىن جەكە اگەنتتىكتەردى تارتۋدى كوزدەيدى.  ول ءۇشىن جەكە اگەنتتىكتەرگە قىزمەتتەردىڭ بولىگى اۋتسورسينگكە بەرىلەدى. وسى ماقساتتارعا جوسپار بويىنشا 2018 جىلى بيۋدجەتتەن 1,5 ملرد تەڭگە بولىنبەك.

ءاليا كەمەلبەكوۆا

“The Qazaq Times”