Bos jwmıs orındarı turalı aqparat qalay jinaladı?

Är memleket üşin jwmıssızdar sektorın wlğaytpau, tez arada jwmıspen qamtuda türli tetikter qoldanu mañızdı. Jwmıssızdıq – eldegi eñbekke qabiletti twrğındardıñ bir böligi özine paydalı eñbekpen aynalısatın käsip taba almay dağdaratın äleumettik-ekonomikalıq qwbılıs bolsa, Qazaqstanda bwl bağıtta qanday şaralar qoldanıladı?

Bos jwmıs orındarın retteu, üylestiru jwmıstarı memleket arqılı jüzege asırıladı. Respublika boyınşa QR Eñbek jäne halıqtı äleumettik qorğau ministrligi janınan qwrılğan Jwmıspen qamtu ortalıqtarı bos jwmıs orındarı jayında derekterdi rettep, eñbek narığın üylestirip otır. Ministrlik Enbek.kz attı elektrondı derekter bazasın iske qosqan. Alayda narıqtıq ekonomikada bos jwmıs orındarın bir jaqtı qarau tiimsiz. Ortalıqtardıñ tiimsiz jwmıs isteui osığan sebep.

Aldımen jwmıssızdıqtıñ deñgeyine köz jügirteyik. QR WEM Statistka komitetiniñ resmi mälimeti boyınşa 2017 jıldıñ qırküyegine säykes jwmıssızdar sanı 438,9 mıñ adamdı qwrap otır. Bwl körsetkiş boyınşa 2010-2017 jıldar arasın qarasaq, jağday twraqtı keledi. Bwl twraqtılıq twraqtılıqtıñ belgisi me, älde jüyeniñ tiimsizdigi me?

Jwmıspen qamtu ortalıqtar bos jwmıs ornı turalı aqparattı qalay jinaydı?

Jalpı respublika boyınşa 198 jwmıspen qamtu ortalıqtarı jwmıs isteydi.  Negizinen bwl ortalıqtar «Jwmıspen qamtu turalı» Zañdağı 1998 jılı engizilgen (18-bap) normağa säykes käsiporındar men mekemelerdi mindetteu arqılı bos jwmıs orındarı jaylı aqparattı aladı.

Atalğan normağa säykes jwmıs beruşi käsiporında payda bolğan bos orın jaylı 3 jwmıs küni işinde Jwmıspen qamtu ortalığına habarlau kerek.

Ayta ketelik, jwmıs beruşiniñ barlıq bos orındar jayında habarlauı boyınşa ereje 1998 jılı QR «Halıqtı jwmıspen qamtu turalı» Zañınıñ 18-babı, keyin 2001 jılğı QR «Halıqtı jwmıspen qamtu turalı» Zañınıñ 9-babı, 2016 jıldıñ 6 säuirindegi QR «Halıqtı jwmıspen qamtu turalı» Zañınıñ 28-babında jazılğan.

Jwmıspen qamtu ortalıqtarına qıruar aqşa bölinedi. Odan bölek narıqta «HeadHunter», «Naimi.kz» sındı jeke HR kompaniyalar bar, olar narıqta tiimdi jwmıs istep otır.

Norma käsipkerge tiimdi emes

Bwl normağa säykes käsipker 3 jwmıs küni işinde Jwmıspen qamtu ortalıqtarına aqparat berui tiiis. Eger şart orındalmasa, käsipker, yağni jwmıs beruşi memlekettik organdar tarapınan normanı orındamağanı üşin 10 AEK, ekinşi ret eskerpte alsa 20 AEK köleminde äkimşilik jauapkerşilikke tartıladı.

WKP Jwmıspen qamtu mäseleleri jönindegi departament direktorı Naylya Mwhtarovanıñ sözinşe, käsipkerler üşin atalğan norma tiimsiz, öytkeni ädette keri baylanıs joq. YAğni, jwmıs beruşi bos jwmıs orındarı jayında aqparat berse, onıñ ornına jaqsı kadrmen qamtılmay jatadı eken.

«Mäselen käsipker bos jwmıs ornı boyınşa esepterin toqsan, ay sayın ortalıqqa tapsıruı kerek. Bwl da qosımşa auırtpalıq. Sonımen qatar atalğan normanı şağın käsipkerlik sub'ektileri bile bermeydi. Esesinde Jwmıspen qamtu ortalıqtarına bos jwmıs ornı jayında aqparat tolıq bolmaydı. Öytkeni käsiporındar tolıq aqparat beremydi. Nege? «Atameken» WKP saualnama jürgizdi. Sonda 100 käsiporınnıñ 77-si bwl norma jayında bilmeytin bolıp şıqtı. YAğni atalğan norma formal'di türde ğana jwmıs isteydi. Sondıqtan «Atameken» Wlttıq käsipkerler palatası bwl normanı erikti formada boluın wsınıp otır. İri jäne orta biznes bwl normanı tipten alıp tastaudı swrap jatır», – deydi Naylya Mwhtarova.

WKP Şağın jäne orta käsipkerlikti damıtu departamenti direktorınıñ orınbasarı Irina Tyugina bolsa, atalğan norma absurd degendi aytadı.

«Bwl norma absurd. ŞOK sub'ektilerine tük paydası joq norma. Bwl funkciya alınıp tastaluı kerek. Rekrutingtik agenttikter bwl funkciyanı jaqsı orındap otır. Şağın biznes sub'ektilerin bwl qosımşa şığın äkeletin auırtpalıq . Bizneskue tük bermeydi. Alınıp tastaluı kerek», – deydi ol.

Al «Atameken» Aqparattıq-kommunikaciyalıq tehnologiyalar, bilim beru jäne innovaciya komiteti törağası Mwrat Äbenov mäselege tereñnen üñildi:
«Bwl norma memleket üşin tarihı qajet boldı. Osı kezeñde memlekettiñ qolında boldı ğoy bäri. Bügin jağday özgerdi. Büginde Eñbek kodeksi özgerdi, onda jwmıs beruşiniñ qwqığı köp, yağni biznes damuı üşin jwmıs beruşige erkindik berilgen. Ala memleket bireudi bağıttau, silteu üyretu bizneske kerek emes. Mäselen, jwmıs beruşi bireudi qısqarttı, onıñ ornına eşkimdi alğısı kelmeydi delik, nelikten ol turalı bireuge aytuı kerek? Är biznestiñ jürgizu täsili basqa, marketingi bar. Mwnday sızbada sıbaylas jemqorlıq ta boladı.  Memlekettik mekemeler de atalğan proceduranı orındau üşin özine qajetti kadrdı ala almaydı jwmısqa. Barlıq taraptar uaqıttı joğaltadı. Bwl mäsele bolaşaq jwmısşılar üşin de uaqıt joğaltatın mäsele. Tiimdiligi de az. Normanı erikti formağa köşiru boyınşa Ükimtke wsınıs jasau kerek».

Şeteldegi ahual

Damığan jäne damuşı memleketterdiñ köbinde jwmıspen qamtu sektorında  memleket pen jeke agenttikter arasında äriptestiktiñ türli formaları bar. Köp jağdayda memleket jwmıspen qamtu agenttikterimen belgili bir sanattağı jwmıs izdeuşilerdi jwmıspen qamtu boyınşa kelisimşartqa otıradı.  Mäselen, Wlıbritaniyada jwmıspen qamtu agenttikterine wzaq uaqıt boyı jwmıssızdardı (12 aydan köp jwmıssız jürgender) bölip beredi, al memlekettik qızmet bolsa 12 aydan az uaqıt aralığında jwmıssız qalğan azamattarmen jwmıs isteydi.

Sonımen narıqta jwmıspen qamtu üderisi üzdiksiz jürip otıruı kerek. Esteriñizge salsaq, 2016 jıldıñ 6 säuirinde Jaña «Halıqtı jwmıspen qamtu turalı» Zañ küşine endi, jaña Eñbek kodeksi de bar. Degenmen,  Düniejüzilik ekonomikalıq forumnıñ Jahandıq bäsekege qabilettilik indeksi boyınşa Qazaqstannıñ eñbek narığı tiimdiligi 2016 jılmen salıstırğanda 15 orınğa qwldırap, 35-orında twraqtağan.

Bäsekege qabilettilik indeksinde aytarlıqtay tömen körsetkiş äleumettik äriptestiktiñ tiimisiz jürgizilui, işki mäseleler jäne jwmıs beruşilerine jürgiziletin aqparattıñ azdığımen baylanıstı. Osı rette tiimdilikti arttıru maqsatında jwmıspen qamtudıñ jaña joldarı men mehanizmderin jürgizu qajet. Birinşi kezekte bwl jwmısşılardıñ swranısın arttıratın jäne Wlttıq Palatanıñ qatısuın qamtamasız etetin belsendi is-äreketter. Jwmıspen qamtu mäselelerin şeşude keşendi jwmıstardı äzirleude Wlttıq käsipkerler palatası halıqqa jwmıspen qamtu salasında qızmet körsetetin jeke agenttikterdi tartudı közdeydi.  Ol üşin jeke agenttikterge qızmetterdiñ böligi autsorsingke beriledi. Osı maqsattarğa jospar boyınşa 2018 jılı byudjetten 1,5 mlrd teñge bölinbek.

Äliya Kemelbekova

“The Qazaq Times”