سولتۇستىك كورەيا رايىنان قايتپاسا، وڭىردە قانداي گەوساياسي وزگەرىستەر تۋىلۋى مۇمكىن؟

سولتۇستىك كورەيا توقتاۋسىز جۇرگىزگەن بالليستيكالىق زىمىران سىناقتارىنىڭ اراسىندا ءوزىنىڭ بەسىنشى رەتكى يادرولىق جەر استى سىناعىن جاسادى. بۇل يادرولىق سىناقتىڭ ماڭىزى ءسىرا قانشالىق؟ قازىرگى كەزدە «سولتۇستىك كورەيانىڭ يادرولىق قارۋ-جاراق تەحنولوگياسىنىڭ قۋاتى قانداي؟» دەگەن سۇراقتار اقش جانە وزگە ەلدەردىڭ باسا نازار اۋداراتىن ماسەلەسىنە اينالدى. الداعى ۋاقىتتا سولتۇستىك كورەيا العان بەتىنەن قايتپايتىن بولسا، ياعني يادرولىق سىناعىن جالعاستىرار بولسا، كەمىندە سولتۇستىك شىعىس ازياداعى گەوساياسي بەت-بەينەسىن وزگەرتىپ كەتۋى عاجاپ ەمەس.

ءار رەتكى سىنىق بارىسىندا تەحنيكالىق ءبىر جاڭا دەڭگەيگە جەتىپ وتىراتىنى انىق. العاشقى ءتورت سىناق «مينياتيۋريزاتسيا» جانە «اكتۋالداندىرۋ» ءۇردىسىن كورسەتتى، ال كحدر-نىڭ سوڭعى سىناعى يادرولىق وق تۇمسىقتاردى جەتكىزۋ قۇرالدارىن دامىتۋعا باعىتتالعان. وسىدان از عانا بۇرىن، سولتۇستىك كورەيا سۋاستى سوعىس كەمەلەرى ارقىلى يادرولىق سىناقتى تابىستى جاساعان ەدى. بۇل مەملەكەتتىڭ يادرولىق وق تۇمسىقتى تاسىمالداۋشى قۇرالدارداعى دامۋى قانداي؟ جەردەن جارىلاتىن يادرولىق قارۋ رەتىندە پايدالانۋ دا بولسىن، تاسىمالداۋشى زىمىرانعا ورناتۋ بولسىن، سولتۇستىك كورەيا بۇل جاقتارىندا كوپتەگەن سىناقتار جۇرگىزىپ كوردى.

دەگەنمەن، وڭتۇستىك كورەيانىڭ بەرگەن مالىمەتىنە سۇيەنەر بولساق، ماسشتاب جاعىنان بۇل رەتكى يادرولىق سىناق الدىنعى سىناقتاردىڭ بارىنەن دە ۇلكەن. ايتالىق، ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندە اقش-تىڭ حيروسيماعا تاستاعان اتوم بومباسىنىڭ قۋاتىمەن قارايلاس. ال، سوڭعى يادرولىق سىناقتىڭ كەرى اسەرىن ءتىزىپ ايتار بولساق مۇلدە كوپ. بۇل ەڭ اۋەلى وڭتۇستىك كورەيا مەن جاپونيانىڭ قارسى دايىندىعىن كۇشەيتتى. سولتۇستىك كورەيا رەجيمىنە دەگەن جۇرتتىڭ سەنمىن جوعالتتى. قىتاي مەن اقش قارىم-قاتىناسى ناشارلادى. تاعى دا تولىپ جاتقان كەرى اسەرلەرى تاعى بار.

ەگەر سولتۇستىك كورەيا العان بەتىنەن قايتپاعاندا قىتاي مەن وڭتۇستىك كورەيا، جاپونيا جانە اقش-تى قامتىعان ماسەلەدە قانداي وزگەرىستەر بولماق؟ بۇل الداعى كورەي تۇبەگى ماسەلەسىنىڭ نەگىزگى تاقىرىبى. قىتاي بولسا وزىنە كورەي تۇبەگىنەن جاۋ تاپقىسى كەلمەيدى. بىراق، سولتۇستىك كورەيادا سوعىس بولعان جاعدايدا قىتاي ارمياسىن قوزعاۋى ەكىتالاي. كەرىسىنشە، ول سولتۇستىك-شىعىس شەكاراسىنان الاڭدايدى. سوندىقتان قىتاي بيلىگى ەكى قادامعا بارۋى مۇمكىن. ءبىرىنشىسى، كورەي تۇبەگىندەگى ءوزىنىڭ مۇددەلەرىن تاني وتىرىپ، وسىعان دەيىن بەلگىسىز بولىپ كەلگەن پوزيتسياسىن ناقتىلايدى. اتالعان تەكە-تىرەستە نە اقش-قا، نە سولتۇستىك كورەياعا جاقتاسادى. ەكىنشىدەن، قاي جاققا بولىسقان كۇننىڭ وزىندە، سولتۇستىك كورەياعا باعىتتالعان تەجەۋ شارالارىن كۇشەيتەدى.

قازىردىڭ وزىندە قىتاي تۇبەك جاعدايىنا بايلانىستى ساياساتىن ناقتىلاي ءتۇستى دەۋگە بولادى. رەسمي بەيجىڭنىڭ تۇبەك ىسىندە ۇستانعان ساياساتىن قىسقاشا، «يادروسىز، سوعىسسىز، حاوسسىز» دەپ تۇسىندىرۋگە بولادى. ايتالىق، قىتاي وتكەن عاسىردىڭ ورتاسىندا بولعان، كورەي تۇبەگى سوعىسىنا ارالاسىپ، تاريحي تراگەديانى قايتالاعىسى جوق.  سول ارقىلى پرينتسيپتەر مەن ساياساتتاردىڭ تومەنگى سىزىعىن ساقتاپ تۇرماق. دەگەنمەن، سولتۇستىك كورەيا ماسەلەسىندە قىتايدىڭ جاۋاپكەرشىلىگى تولىق اتقارىلىپ وتىرعان جوق. ايتالىق، سولتۇستىك كورەيانىڭ حالىق تۇرمىسىنىڭ جاقسارۋى، ەكونوميكاسىنىڭ دامۋىندا قىتايدىڭ كومەگى قاجەت.

وڭتۇستىك كورەياداعى جاعداي دا اسا كۇردەلى. «ساد» زىمىرانعا قارسى جۇيەسى بۇل ەلدىڭ ەڭ نەگىزگى قايشىلىقتارىنىڭ ءبىرى. زىمىرانعا قارسى بۇل جۇيەنى ورنالاستىرماسا دا قىتاي سولتۇستىك كورەيانىڭ قاۋپىن بولدىرمايدى دەپ سەنە المايدى. كحدر-داعى زىمىران سىناقتارى، وڭتۇستىك كورەي جۇرتىنداعى ساياسي وزگەرىستەرگە سەبەپ بولدى. ايتالىق، «ساد» جۇيەسىنە بايلانىستى دا وپپوزيتسيالىق كۇشتەر نارازىلىعىن ءالى توقتاتپادى. ولار الداعى ۋاقىتتا بەرىك ساقتىق كۇيدە تۇرادى.

اقش بولسا «كۇتۋ جانە باقىلاۋ» ساياساتىن ۇستانىپ وتىر. اقش سولتۇستىك كورەيا اسكەري، ساياسات، ەكونوميكا جاقتارىنان قىسىمدى بىرقالىپتى ۇستاپ تۇرىپ الماق. شىن مانىسىندە قىتايدىڭ قولىمەن سولتۇستىك كورەياعا كىسەن سالماق بولعان ويلارى جۇزەگە اسپاعاندىقتان، اقش پەن وڭتۇستىك كورەيا بەيجىڭ تارابىنا ريزا ەمەس. ال، بۇۇ قاۋلىسى بويىنشا سانكتسيا سالعانى ءۇشىن سولتۇستىك كورەيا دا قىرعي قاباق  كۇيدە. سوندىقتان قىتاي ۇكىمەتى كەلەسى ايدان باستاپ، سولتۇستىك كورەيا ماسەلەسىندە ناقتى قادامدارعا وتەتىن بولادى.

“The Qazaq Times”