امەريكالىق دەموكراتيا ورتا شىعىسقا كەلسە نەگە جان العىشقا اينالادى؟

وتكەن عاسىردىڭ سوڭىنان بەرى، دالىرەك ايتساق، كەڭەس وداعى قۇلاپ، امەريكا قۇراما شتاتىمەن جۇزبە-ءجۇز قارسى كەلەتىن تۇتاس رەجيمگە باعىنعان ەل قالماعان تۇستا اقش رەسەي، قىتاي جانە يسلام الەمىن اينالدىرا قورشاعان «دەموكراتيا ەگۋ» وپەراتسياسىن باستاپ كەتتى. ازاماتتاردىڭ تەڭ قۇقىقتىلىعى، ازاماتتىق قوعام، اسقاق دەموكراتيا، ادامدىق قۇقىق... بۇلاردىڭ ءبارى قۇراما شتاتتا ءوز ۇلگىسىندە جەتىلگەن. دەگەنمەن، وسى ءبىر مۇنتازداي سۇيكىمدى ۇعىمدار امەريكانىڭ قولىمەن ورتا-شىعىسقا اكەلىنگەندە «جان العىش قۇبىجىققا»، مادەنيەت قالىپتارىن قيراتىپ، ورنىققان جۇيەلەردى قۇلاتۋشىعا اينالعانى قالاي؟!

اقش دەموكراتياسى كوبىرەك «ەگىلگەن» توپىراقتار اۋعانستان، يراك، ءسۇريا جانە افريكادان سومالي بولدى. بۇلارداعى «دەموكراتيا ەگۋ» ناۋقانى ءار الۋان سىلتاۋلارمەن جۇزەگە اسىرىلدى. ساددام رەجيمىندە يادرولىق قارۋ بار دەگەن جەلەۋمەن اقش ارمياسى يراكقا كىردى. يراك ءبۇلىندى. ساددام تاعىنان قۇلاتىلدى. ءولىم جازاسىنا كەسىلدى. بولارى بولىپ، بوياۋى سىڭگەننەن كەيىن عانا اقش ساددام ۇكىمەتىنىڭ يادرولىق قارۋىن بىلاي قويعاندا، حيميالىق قارۋىنىڭ دا جوق ەكەنىن مويىندادى.

كاددافي ليۆيانى ءبىر اۋىزدان سوڭىنا ىلەستىرىپ كەلگەن. دەموكراتيا سوزىنەن بۇرىن ليۆيالىقتار مەن قازىرگى «دەموكراتياعا جەتكەن» ليۆيالىقتار اراسىندا جەرمەن كوكتەي ايىرماشىلىقتار بار. نەگە؟

اۋعانستاندا، سوماليدە، يراكتا، ءسۇريادا بولسىن بارىندە دە ءبىر كورىنىس – ەڭ باستىسى جازىقسىز جاندار زارداپ شەگۋدە. قازىرگە دەيىن وسى اتالعان ەلدەردەگى، اش-جالاڭاش جەتىم قالعان بالالاردى ايتپاعان كۇننىڭ وزىندە، شامامەن 5 ملن جازىقسىز حالىق قىرىلعان. تۇركيا مەن يران جانە رەسەي جاق سۇرياداعى YPG قارۋلى توپتارىن، اقش قولداۋىنداعى تەررورلىق ۇيىم دەپ قاراپ كەلەدى. بۇل ۇيىم نەگىزىنەن كۇردتەردەن قۇرام تاپقان. ولار كۇردتەردىڭ تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن كۇرەسۋ دەگەن جەلەۋمەن سۇرياداعى ميلليوننان اسا كۇرد تۇرعىننىڭ 700 مىڭنان اسا ادامىن كۇشتەپ كوشىرگەن. بۇلاردىڭ كوبى ءسۇريانىڭ شىعىسى، سولتۇستىك-شىعىسى جانە تۇركيا جەرلەرىنە اپارىلعان.

تۇركيا اقپارات قۇرالدارى قازىر كۇردتەرگە بىردەن ءبىر بەيبىت پانا بەرىپ، قامقورلىق جاساعان تۇركيا عانا دەپ كورسەتەدى. ولاي ايتۋىنىڭ دا ءجونى بار. تۇركيا اقپارات قۇرالدارى كورسەتكەن مالىمەتتەرگە قاراعاندا تۇركيادان پانا سۇراي بارعان كۇردتەردىڭ سانى 500 مىڭنان اسقان. ال، قازىر يراكتىڭ سولتۇستىگىندەگى تاۋەلسىزدىك سۇراپ وتىرعان كۇرد اۆتونومياسىنا بۇلاردىڭ 70 مىڭداي ادامى قونىس اۋدارعان. كۇردتەر وعان دەيىن وزدەرىنىڭ مىڭداعان جىلدار مەكەندەگەن جەرىندە ازاماتتىق مارتەبەسى بەرىلمەي، ءسۇريا بيلىگى جاعىنان بوسقىندار قاتارىندا تانىلىپ كەلگەن.

قازىر كۇردتەرگە سىرتتاي سۇراۋشى بولىپ وتىرعان - «كۇنى باتپاس» امەريكا قۇراما شتاتى. الايدا، ترامپتىڭ جاڭا كوشى-قون زاڭىندا شەكتەۋگە ۇشىراعان ەلدەردىڭ بارىندە كۇرد بوسقىندارى تولىپ ءجۇر. ءبىر نارسە انىق، دەموكراتيانىڭ ەشبىر جازىعى جوق. وسى قاتەلىكتەر ءۇشىن دە دەموكراتيا ۇعىمى قارالانىپ قالمايدى. بىراق، دەموكراتيا بەتپەردەسىن كيگەن ءبىر كۇش، ورتا شىعىس پەن تاياۋ شىعىستا ءوز مۇددەسىنىڭ سويىلىن كوتەرىپ ءجۇر. ەگەر شىنىمەن ادامدىق قۇقىق بار بولادى ەكەن، دەموكراتيانى حالىقتاردىڭ ءوز جولىمەن ىزدەپ تابۋ قۇقىعى دا بار. كۇشتەپ تاڭۋ نەمەسە سونىڭ جەلەۋىندە جاسالعان بارلىق قاتەلىك ادامزات ساناسىنان دەموكراتيانى كۇڭگىرت ەتەدى.

“The Qazaq Times”