كورەي تۇبەگى قايشىلىعى اقش-قىتاي اسكەري ىنتىماقتاستىعىن جۇزەگە اسىرا الا ما؟

پەنتاگوننىڭ جوعارى اسكەري لاۋازىمدىسى جوزەف دانفورد سارسەنبى كۇنى بەرگەن مالىمەتىندە، سولتۇستىك كورەيامەن اسكەري جاۋاپتاسۋ بولىپ جاتقان جاعدايدا، قيىنشىلىقتار تۋماۋى ءۇشىن، قىتاي وكىلدەرىمەن اقش-قىتاي اراسىنداعى اسكەري ىنتىماقتاستىق ىسىندەگى بىرقاتار ماسەلەلەردى اقىلداسقانىن ايتتى. وسىدان ەكى كۇن بۇرىن جوزەف دانفورد كورەي تۇبەگىنە ءۇش تاراپپەن اسكەري ىنتىماقتاستىق ماقساتىندا اتتانعان بولاتىن. بۇل تۋرالى The Wall Street Journal باسىلىمى حابارلاپ ەدى.

دانفورد سارسەنبى كۇنى قىتايدىڭ قىتاي-سولتۇستىك كورەيا شەكارا باقىلاۋ باس شتابىنا ساپارلاي بارىپ، ونداعى قىتاي ازاتتىق ارمياسى اسكەريلەرىنىڭ جاتتىعۋىن كوردى. ونىڭ بۇل ساپارىنىڭ جوسپارى ترامپ پەن كيم جوڭ ۋننىڭ (كيم چەن ىن/Kim Jong Un) «اۋىزشا سوعىسى» باستالماي تۇرىپ جاسالعان بولاتىن. بىراق ەكى ەل باسشىلارىنىڭ ورتاسىنداعى ءسوز جارىستان كەيىن دانفورد ساپارى كورەي تۇبەگى قايشىلىعىنىڭ  ەڭ ناشار تۇسىندا جاسالدى.

اقش شەنەۋنىكتەرىنىڭ بەرگەن مالىمەتىندە: "دانفورد ساپارىندا كورگەن قىتايدىڭ سولتۇستىك-شىعىس اسكەري ءبولىمىنىڭ اسكەري وقۋ-جاتتىعۋلارى كورەي تۇبەگىنىڭ قايشىلىعىن شەشۋگە جەتەرلىك اسكەري قۋاتتى كورسەتىپ بەرە الماعان. ال، قىتاي قورعانىس مينيسترلىگى بايانداماسىنا قاراساق، دانفوردتى قابىلداعان اسكەري بولىمشە جاقىندا عانا جاساقتالعان قۇراما اسكەري بولىمدەر بولىپ، ول قىتايدىڭ سولتۇستىك شىعىس اسكەري ءبولىمىنىڭ سوعىس قۋاتىن تولىق ايگىلەۋگە قاۋقارسىز", - دەلىندى.

اقش اسكەري لاۋازىمدىسىنىڭ ساپارىنىڭ باستى ماقساتى - اقش-قا وداقتاس جاپونيا مەن وڭتۇستىك كورەياعا «كۇنى باتپاس» امەريكانىڭ دوستىق، وداقتاستىق پەيىلىن تانىتۋ. سىن ساعاتتا وداقتاسىن ۇمىت قالدىرمايتىنىن ءبىلدىرۋ. ودان قالسا، كورەي تۇبەگىنە قارۋ سىلتەۋگە تۋرا كەلىپ جاتسا، جاعاسىنان قىتاي ارمياسى الا ءتۇسۋدىڭ الدىن الۋ ءۇشىن بولدى. قىتاي مەن سولتۇستىك كورەيا تاريحتان بەرى وداقتاس بولىپ كەلەدى. اراداعى ءبىراز جىلدىڭ كىربەڭدىگىن ايتپاعاندا، قىتاي كحدر-عا كومەگىن اياعان ەمەس-ءتى. الايدا، ەكى ەلدىڭ اسكەري وداقتاستىعى تەك 1950 جىلداردىڭ باس شەنىندە، كورەي تۇبەگى ەكىگە ءبولىنىپ جاتقان كەزدە عانا بولعان. سول كەزدە قىتاي ازاتتىق ارمياسى قالىڭ قولىن اتتاندىرىپ، سولتۇستىك كورەيانىڭ اقش-قا قارسى سوعىسىنا جاردەم بەرگەن.

بۇگىندە جاعداي وزگەردى. اقش-تىڭ دەگەنىنە كونبەسە قىتاي ەكونوميكاسىنىڭ ميللياردتاعان تابىسى كەميدى. سوندىقتان سولتۇستىك كورەيانىڭ ارتىق تەنتەكتىگى قىتايعا دا ۇناي بەرمەيدى. بۇل كەمىندە قىتاي ارمياسىنىڭ شىن سوعىستا سولتۇستىك كورەيانى قولدامايتىنىن انىق كورسەتە الادى. ءتىپتى قىتاي وسى ورايدى مىقتى ۇستاپ، اقش-پەن ءومىرى ورناماعان اسكەري ىنتىماقتاستىقتى جۇزەگە اسىرىپ السا، «ەكى الىپ بيگە شىعادى".

سوڭعى ايلاردا قىتاي ارمياسىنىڭ قاربالاس كۇيى، كورەي تۇبەگى جاعدايىنا الدىن الا دايىن بولۋ ءۇشىن بولعانى انىق. بىراق، ءبارى بىردەي، قىتاي ارمياسى مايدانعا شىققان كۇننىڭ وزىندە الدىنان امەريكالىق اسكەري كۇشتىڭ كەزىككەنىن قالاماس ەدى. سونىمەن بۇل بولىپ جاتقان اسكەري ىنتىماقتاستىقتىڭ باستى قادامى قىتايدىڭ ۇستانىمىنداعى جاڭا ءبىر وزگەرىستى كورسەتىپ تۇر. اق ءۇي وكىلدەرى بۇل اسكەري بايلانىستىڭ جان-جاقتى سالالاردا دامىعانىن قالايدى. ايتالىق، اقش-تىڭ وڭتۇستىك كورەيادا تۇراتىن اسكەري بازاسى مەن قىتاي اسكەري كۇشتەرى اراسىندا بايلانىستىڭ مىعىم بولعانىن ءۇمىت ەتەدى. ەگەر بۇل ويى جۇزەگە اسسا، ورتادا وتىرعان سولتۇستىك كورەيا «بۇعالىق كيگەن اساۋداي، بۇلقىنىپ الا قاشا الماي» ەرىكسىز كونەر ەدى. ءارى شەكارا تۇراقتىلىعىندا دا اقش پەن وڭتۇستىك كورەيا عانا ەمەس، قىتايعا دا جاۋاپكەرشىلىك ارقالاتا الادى.

بۇل ىنتىماقتاستىقتىڭ قىتايعا بەرەرى نە؟ قىتاي ەگەر اقش-پەن سەنىمدى اسكەري ىنتىماقتاستىقتى جۇزەگە اسىرسا ەڭ اۋەلى اسكەري كۇشىنە تىنىق مۇحيتقا جول اشىلار ەدى دە، جاپون-قىتاي داۋىندا اقش شەگىنىپ تۇرار ەدى. ءتىپتى وڭتۇستىك قىتاي تەڭىزىندە دە قىتايدىڭ وكتەمدىگى ارتىپ، ازياداعى ايبىنى اسقاقتايتىن با ەدى، قايتەر ەدى. ونى بىلاي قويعاندا، اقش-پەن ىنتىماقتاستىق ارقىلى كەمەلىنە كەلىپ جەتپەگەن قورعانىس جۇيەلەرىن تاستاي قاتتى بەرىك ەتەرلىك تەحنيكالار الماسۋىنا بولاتىن دا ەدى.

اقش اسكەري ساراپشىلارىنىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، قىتايدىڭ العا قويعان جوسپارى - قىتاي-اقش بىرلەسكەن اسكەري قوسىنىن قۇرسا، ونىڭ اسكەري تۇراقتارىن قىتايدىڭ سولتۇستىك كورەيا شەكاراسىنا جاقىن اۋماعىنا ورنالاستىرىپ، سولتۇستىك كورەيانىڭ يادرولىق نىساندارىنا ورتاق باقىلاۋدى جۇزەگە اسىرۋ. ونىڭ استارىنداعى جاتقان باستى ماقسات - ىنتىماقتاستىق ارقىلى قىتاي سولتۇستىك شىعىس ىرگەسىن بەرىك ەتىپ قالماستان، اقش-تىڭ وڭتۇستىك كورەياعا ورناتىپ جاتقان «ساد» زىمىرانعا قارسى جۇيەسىن توقتاتىپ تاستاۋ بولسا كەرەك.

سونىمەن، بۇگىنگى قۇبىلمالى ساياسات قىتاي مەن سولتۇستىك كورەيانىڭ تاريحي وداقتاستىعىن تۇعىرىنان تايدىرعالى تۇر. مىڭ قۇبىلعان سولتۇستىك شىعىس ازيا جاعدايى بۇگىن ءوز بەينەسىن وسىلاي اڭعارتادى. ال، اقش پەن قىتاي اسكەري ىنتىماقتاستىعى قانشالىقتى دەڭگەيدە جۇزەگە اسادى؟ قىتاي ءوز دىتتەگەنىنە جەتە الا ما الدە اقش ءوز ماقساتىنا قىتايدان بۇرىن جەتىپ، ازيا-تىنىق مۇحيتتاعى ىقپالىن اسىرا تۇسە مە؟ بۇل سۇراقتاردىڭ جاۋابى كوپ وتپەي-اق تابىلادى.

“The Qazaq Times”