بالا جاردەماقىسى قوسىمشا تاماق پەن جورگەك اقىسىنا دا جەتپەيدى

بالا كەز كەلگەن مەملەكەتتىڭ بولاشاعى، ادامي كاپيتالىنىڭ باستى كورسەتكىشى. سوندىقتان ءار مەملەكەت ءسابي دۇنيەگە امان-ساۋ كەلۋى ءۇشىن بارلىق جاعدايدى جاساۋعا تىرىسادى. ارنايى جاردەماقى تاعايىندالادى. بالا تۋىلعاندا ءبىر رەت، ءبىر جاسقا تولعانعا دەيىن، جانە 18 جاسقا تولعانعا دەيىن بەلگىلى ءبىر مولشەردە جاردەماقى نەمەسە جەڭىلدىك بەرىلەدى. ال سول بەرىلەتىن جاردەماقى بالانىڭ بولاشاعى ءۇشىن سالىنعان ينۆەستيتسيا دەۋگە بولادى. وسىلايشا ءاربىر ەل ءوزىنىڭ ودان ارى مەملەكەت رەتىندە قالىپتاسۋىنا ىقپال ەتەتىن ۇرپاقتىڭ قامىن جاسايدى. ال سول مەملەكەتتىڭ تاعايىنداعان جاردەماقىسى جەتكىلىكتى مە؟

مىسالى ەلىمىزدە 2017 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ بالا تۋعاندا بەرىلەتىن اي سايىنعى جاردەماقى مولشەرى  9%-عا ارتقان بولاتىن. ياعني وسى جىلدىڭ باسىنان بەرى ءسابي دۇنيەگە كەلگەننەن كەيىن 1 جاسقا كەلگەنشە ءبىرىنشى بالاعا – 13070 تەڭگە, ەكىنشى بالاعا – 15452 تەڭگە، ءۇشىنشى بالاعا – 17812 تەڭگە، ال ءتورتىنشى جانە ودان دا كوپ بالاعا 20195 تەڭگە بەرىلىپ كەلەدى.بۇل جۇمىس ىستەگەن جانە جۇمىس ىستەمەيتىن انالارعا (اكەگە)  مەملەكەت بيۋدجەتىنەن بەرىلەدى.

سونداي-اق، جۇمىس ىستەگەن انالارعا اي سايىنعى الەۋمەتتىك تولەم مەملەكەتتىك الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ قورىنىڭ قارجىسى ەسەبىنەن تولەنەدى. ياعني جاڭا بوسانعان انا وسى قورعا قاتىسۋشى بولسا جانە جۇمىس بەرۋشىلەرى الەۋمەتتىك تولەمدەر جاساعان بولسا، جۇمىس ىستەگەن انا قوسىمشا الەۋمەتتىك تولەمگە يە بولادى.

بۇل قارجى بالا كۇتىمىنە جەتە مە؟

ەگەر نارىقتاعى جاعدايدى ەسكەرەر بولساق، ءبىر بالالى جانە كوپ بالالى اتا-اناعا دا (ەگەر جۇمىس ىستەمەيتىن بولسا) جوعارىدا كورسەتىلگەن سوما جەتكىلىكسىز ەكەنى بەلگىلى.

مىسالى Mojazarplata.kz سايتىنىڭ ونلاين ساۋالناماسىنا قاتىسقان 367 اتا-انانىڭ جارتىسى (49,59%) ءبىر جاسقا دەيىنگى بالاعا بەرىلەتىن اي سايىنعى جاردەماقى ءبىر اپتاعا دا جەتپەيتىنىن ايتقان. ال 23%-ى ەكى اپتاعا جەتكىزۋگە تىرىساتىندارىن، 3,27%-ى "سوزا-سوزا" ءۇش اپتاعا جەتكىزەتىندەرىن، 6,81%-ى ءبىر ايعا ارەڭ-ارەڭ جەتكىزەتىندەرىن ايتقان. ساۋالناماعا جاۋاپ بەرگەندەردىڭ قالعان  7,08%-ى قاراجاتى بار بولعانى 10 مينۋتتا جۇمساي سالادى ەكەن. سەبەبى ولار نە كرەديت تولەيدى نەمەسە دەپوزيتكە اۋدارادى.

بالالار تاعامدارى مەن جورگەكتەردىڭ باعاسى قانداي؟

ستاتيستيكا كوميتەتىنىڭ مالىمەتى بويىنشا، رەسپۋبليكا بويىنشا بالالارعا ارنالعان تاماقتىڭ قۇنى 2017 جىلدىڭ قاڭتار-ءساۋىر ايىندا 0,7%-عا قىمباتتاعان. دەگەنمەن باعا 2016 جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا 0,1%-عا ارزان. 2015 جىلى باعا 1,2%-عا قىمبات بولعان.

بالالارعا ارنالعان تاماقتار باعاسىنىڭ وزگەرۋ يندەكسى. دەرەككوز: ستاتيستيكا كوميتەتى

ال جورگەكتەردىڭ باعاسى 2016 جىلدىڭ قاڭتار ايىندا 1,7%-عا قىمباتتاسا، 2017 جىلدىڭ قاڭتارىنداعى كورسەتكىش 0,7%-دى قۇرادى. ال وتكەن جىلدىڭ ساۋىرىندەگى باعا 1,2%-عا وزگەرسە، 2017 جىلدىڭ ساۋىرىندە باعا 0,3%-عا وزگەرگەن.

جورگەكتەر باعاسىنىڭ وزگەرۋى. دەرەككوز: ستاتيستيكا كوميتەتى

ەندى ناقتى باعا بويىنشا ەسەپتەپ كورەيىك. مىسالى الماتى قالاسىنداعى ورتاشا باعانى الار بولساق، بالالاردىڭ جاسقا تولعانعا دەيىن بەرىلەتىن تاماعى بازاردا 2450 تەڭگە، دۇكەندە 2700 تەڭگەنى قۇرايدى. بۇل شامامەن ءبىر اپتاعا عانا جەتەدى. ياعني بالاعا قوسىمشا تاماق بەرەتىن اتا-انا ايىنا 4 قۇتىسىن ساتىپ الادى. وسىلايشا ايىنا 10080 تەڭگە قوسىمشا تاماققا كەتەدى.

بۇدان بولەك قازىرگى اتا-انانىڭ بارلىعى ءبىر رەتتىك جورگەكتەردى پايدالاناتىنى بەلگىلى. ولاردىڭ ءبىر قاپتاماسىنىڭ ورتاشا باعاسى 1800 تەڭگە جانە بۇل دا ءبىر اپتاعا جەتەدى. سوندا ايىنا جورگەك ءۇشىن ورتاشا ەسەپپەن 7200 تەڭگە جۇمسالادى.

سونداي-اق، قوسىمشا بەرلەتىن جەمىس-جيدەك ەزبەسى، ءدارى-دارمەك تاعى بار. ەگەر ولاردىڭ باعاسىن قوسا ەسەپتەر بولساق، ءبىر عانا بالاعا 13 مىڭ تەڭگە ەمەس 20 مىڭ تەڭگەنىڭ ءوزى جەتكىلىكسىز. ونىڭ ۇستىنە 2015 جىلى دارىلەردىڭ باعاسى 30%-عا دەيىن قىمباتاعانىن ەسكەرسەك، بۇل قارجىنىڭ ءوزى «قۇمعا سىڭگەن سۋ سياقتى» بولارى انىق. بۇل جاردەماقىنى ەسەپتەۋدەگى قاراپايىم مىسال عانا.

سونداي-اق، ەلىمىزدە 18 جاسقا تولماعان بالارالى بار اتا-انالار دا مەملەكەت تاراپىنان كومەك الادى. ءار بالاعا ايىنا ءبىر ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىش (اەك) بويىنشا جەڭىلدىك بەرىلەدى (2017 جىلعى اەك – 2269 تەڭگە) جانە بۇل 5 بالاعا دەيىن بەرىلىپ وتىرادى. ياعني 18 جاسقا تولماعان 4 بالاسى بار اتا-انا ايىنا 9076 تەڭگە جەڭىلدىككە يە. ال بۇل قارجىنىڭ قانشالىقتى جەتكىلىكتى بولاتىنىن ءوزىڭىز ەسەپتەي بەرىڭىز. ءبىر بالانىڭ مەكتەپكە بارىپ كەلگەن جولى مەن تاماعىنا كەتكەن شىعىندى دا وتەي المايدى.

باسقا ەلدەردە جاردەماقى مولشەرى قانداي؟

مىسالى شۆەتسيادا ءبىرىنشى بالاعا بەرىلەتىن اي سايىنعى جاردەماقى 120 ەۋرو مۇنى تەڭگە ەكۆيۆالەنتىنە اينالدىرار بولساق (2017 جىلدىڭ 13 ماۋسىمىنداعى رەسمي ەۋرو كۋرسى - 354,89 تەڭگە) 42 480 تەڭگە. بۇل بىزدەگى جاردەماقىمەن سالىستىرعاندا 2,5 ەسەگە جوعارى. گەرمانيادا 184 ەۋرو. ال فرانتسيادا ءبىرىنشى بالاعا جاردەماقى تولەنبەيدى، ۇلىبريتانيادا ايلىق جاردەماقى بالا تۋعان ساتتەن باستاپ 10 جاسقا دەيىن 105 ەۋرو بەرىلەدى.

قورىتا كەلگەندە، ءبىز بالالاردىڭ تاۋەلسىز مەملەكەتتە ەركىن ءومىر سۇرۋىنە مۇمكىندىك بەرىپ وتىرعان جوقپىز. وسىدان كەيىن ايلىعى شايلىعىنان اسپايتىن وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن ءسابيدىڭ بولاشاعى جارقىن دەپ ايتۋعا نەگىز بار ما؟ مەملەكەتتەن بەرىلەتىن جاردەماقى مەن  قولداۋ از بولسا، دەموگرافيالىق ءوسىم دە بولمايدى، تيىسىنشە، مەملەكەتتىڭ دامۋى دا باسەڭدەيدى.

“The Qazaq Times”