Kollaj: QT

Bala kez kelgen memlekettiñ bolaşağı, adami kapitalınıñ bastı körsetkişi. Sondıqtan är memleket säbi düniege aman-sau kelui üşin barlıq jağdaydı jasauğa tırısadı. Arnayı järdemaqı tağayındaladı. Bala tuılğanda bir ret, bir jasqa tolğanğa deyin, jäne 18 jasqa tolğanğa deyin belgili bir mölşerde järdemaqı nemese jeñildik beriledi. Al sol beriletin järdemaqı balanıñ bolaşağı üşin salınğan investiciya deuge boladı. Osılayşa ärbir el öziniñ odan arı memleket retinde qalıptasuına ıqpal etetin wrpaqtıñ qamın jasaydı. Al sol memlekettiñ tağayındağan järdemaqısı jetkilikti me?

Mısalı elimizde 2017 jıldıñ 1 qañtarınan bastap bala tuğanda beriletin ay sayınğı järdemaqı mölşeri  9%-ğa artqan bolatın. YAğni osı jıldıñ basınan beri säbi düniege kelgennen keyin 1 jasqa kelgenşe birinşi balağa – 13070 teñge, ekinşi balağa – 15452 teñge, üşinşi balağa – 17812 teñge, al törtinşi jäne odan da köp balağa 20195 teñge berilip keledi.Bwl jwmıs istegen jäne jwmıs istemeytin analarğa (äkege)  memleket byudjetinen beriledi.

Sonday-aq, jwmıs istegen analarğa ay sayınğı äleumettik tölem memlekettik äleumettik saqtandıru qorınıñ qarjısı esebinen tölenedi. YAğni jaña bosanğan ana osı qorğa qatısuşı bolsa jäne jwmıs beruşileri äleumettik tölemder jasağan bolsa, jwmıs istegen ana qosımşa äleumettik tölemge ie boladı.

Bwl qarjı bala kütimine jete me?

Eger narıqtağı jağdaydı eskerer bolsaq, bir balalı jäne köp balalı ata-anağa da (eger jwmıs istemeytin bolsa) joğarıda körsetilgen soma jetkiliksiz ekeni belgili.

Mısalı Mojazarplata.kz saytınıñ onlayn saualnamasına qatısqan 367 ata-ananıñ jartısı (49,59%) bir jasqa deyingi balağa beriletin ay sayınğı järdemaqı bir aptağa da jetpeytinin aytqan. Al 23%-ı eki aptağa jetkizuge tırısatındarın, 3,27%-ı "soza-soza" üş aptağa jetkizetinderin, 6,81%-ı bir ayğa äreñ-äreñ jetkizetinderin aytqan. Saualnamağa jauap bergenderdiñ qalğan  7,08%-ı qarajatı bar bolğanı 10 minutta jwmsay saladı eken. Sebebi olar ne kredit töleydi nemese depozitke audaradı.

Balalar tağamdarı men jörgekterdiñ bağası qanday?

Statistika komitetiniñ mälimeti boyınşa, respublika boyınşa balalarğa arnalğan tamaqtıñ qwnı 2017 jıldıñ qañtar-säuir ayında 0,7%-ğa qımbattağan. Degenmen bağa 2016 jıldıñ säykes kezeñimen salıstırğanda 0,1%-ğa arzan. 2015 jılı bağa 1,2%-ğa qımbat bolğan.

Balalarğa arnalğan tamaqtar bağasınıñ özgeru indeksi. Derekköz: Statistika komiteti

Al jörgekterdiñ bağası 2016 jıldıñ qañtar ayında 1,7%-ğa qımbattasa, 2017 jıldıñ qañtarındağı körsetkiş 0,7%-dı qwradı. Al ötken jıldıñ säuirindegi bağa 1,2%-ğa özgerse, 2017 jıldıñ säuirinde bağa 0,3%-ğa özgergen.

Jörgekter bağasınıñ özgerui. Derekköz: Statistika komiteti

Endi naqtı bağa boyınşa eseptep köreyik. Mısalı Almatı qalasındağı ortaşa bağanı alar bolsaq, balalardıñ jasqa tolğanğa deyin beriletin tamağı bazarda 2450 teñge, dükende 2700 teñgeni qwraydı. Bwl şamamen bir aptağa ğana jetedi. YAğni balağa qosımşa tamaq beretin ata-ana ayına 4 qwtısın satıp aladı. Osılayşa ayına 10080 teñge qosımşa tamaqqa ketedi.

Bwdan bölek qazirgi ata-ananıñ barlığı bir rettik jörgekterdi paydalanatını belgili. Olardıñ bir qaptamasınıñ ortaşa bağası 1800 teñge jäne bwl da bir aptağa jetedi. Sonda ayına jörgek üşin ortaşa eseppen 7200 teñge jwmsaladı.

Sonday-aq, qosımşa berletin jemis-jidek ezbesi, däri-därmek tağı bar. Eger olardıñ bağasın qosa esepter bolsaq, bir ğana balağa 13 mıñ teñge emes 20 mıñ teñgeniñ özi jetkiliksiz. Onıñ üstine 2015 jılı därilerdiñ bağası 30%-ğa deyin qımbatağanın eskersek, bwl qarjınıñ özi «qwmğa siñgen su siyaqtı» boları anıq. Bwl järdemaqını esepteudegi qarapayım mısal ğana.

Sonday-aq, elimizde 18 jasqa tolmağan balaralı bar ata-analar da memleket tarapınan kömek aladı. Är balağa ayına bir aylıq eseptik körsetkiş (AEK) boyınşa jeñildik beriledi (2017 jılğı AEK – 2269 teñge) jäne bwl 5 balağa deyin berilip otıradı. YAğni 18 jasqa tolmağan 4 balası bar ata-ana ayına 9076 teñge jeñildikke ie. Al bwl qarjınıñ qanşalıqtı jetkilikti bolatının öziñiz eseptey beriñiz. Bir balanıñ mektepke barıp kelgen jolı men tamağına ketken şığındı da ötey almaydı.

Basqa elderde järdemaqı mölşeri qanday?

Mısalı Şveciyada birinşi balağa beriletin ay sayınğı järdemaqı 120 euro Mwnı teñge ekvivalentine aynaldırar bolsaq (2017 jıldıñ 13 mausımındağı resmi euro kursı - 354,89 teñge) 42 480 teñge. Bwl bizdegi järdemaqımen salıstırğanda 2,5 esege joğarı. Germaniyada 184 euro. Al Franciyada birinşi balağa järdemaqı tölenbeydi, Wlıbritaniyada aylıq järdemaqı bala tuğan sätten bastap 10 jasqa deyin 105 euro beriledi.

Qorıta kelgende, biz balalardıñ täuelsiz memlekette erkin ömir süruine mümkindik berip otırğan joqpız. Osıdan keyin aylığı şaylığınan aspaytın otbasında düniege kelgen säbidiñ bolaşağı jarqın dep aytuğa negiz bar ma? Memleketten beriletin järdemaqı men  qoldau az bolsa, demografiyalıq ösim de bolmaydı, tiisinşe, memlekettiñ damuı da bäseñdeydi.

“The Qazaq Times”