Alatau men Qaratau qauışqan jerde Tülkibas degen tabiğatı keremet audan jatır. Talas Alatauınıñ florası men faunasın qorğaytın Aqsu-Jabağılı tabiği qorığı men Boralday tauların saqtağan Sayram-Ögem wlttıq parki bar Tülkibastan - Arıs özeni bastau aladı. Tau bwlaqtarınan şığatın Qwlan, Balıqtı, Kökbwlaq jäne Maşat degen özenderimen qosa köptegen arıqtar osı Arıs özenine qwyadı. Taulardıñ arası bolğandıqtan qırlar men töbeleri köp jerden kezinde Wlı Jibek jolındağı keruender toqtamay ötpeytin bolğan. Tabiğatınıñ swlulığın maqtan twtatın twrğındarı Qazaqstanımızdıñ Şveycariyasında twramız deytini bar.

Biraq osınday sulı da nulı jerde mal jayılımınıñ jetispeuşiligi sırt közge tüsiniksizdeu körineri sözsiz. Kezinde jayılım jerlerdiñ  bey-bereket taratılğandığı qazirgi tañda auıl halqınıñ eñ özekti mäselesine aynalğanın bilemiz. Bwl mäsele Tülkibastıqtardı aynalıp öte qoymadı ärine. Köktem şıqqalı jayılım mäselesin şeşe almağan keybir auıldarda mal osı künge deyin qora aynalasında arqandalıp twr.

Auıl twrğındarınıñ barlığında derlik mal bar. Keminde bir siırdı asırau bir üydiñ süt-ayranın şığaradı. Audanımızda jılqı men qoy sanı da artuda. Köptegen janwyalar öz tabısın mal wstap, sol maldıñ öniminen tabadı. Bıltırğı qwrğaqşılıqta mal azığı, atap aytqanda şöptiñ bağasınıñ 4-5 esege şarıqtap ketui biraz şaruanı titıqtatıp tastadı. Şöp bağasınıñ ösui – ortaq jayılımdırdıñ qısqaruına ülken bir sebep boldı. Jerlerin auıldıñ «ortaq» jayılımına qosqan şarualar biıl sol jerlerinen şöp orıp aludı közdep, halıqqa mal jayuğa rwqsat bermey otır.

Eñ ökiniştisi jäne ädiletsizdigi sol, kezinde «qolı jetip», jer alıp qalğan keybir şarua qojalıqtarınıñ malı joq. Al malı bar halıqtıñ jayılımı joq. Jayılım jer mäselesin şeşu bağıtında Memleket basşısı Qasım-Jomart Toqaevtıñ 2021 jıldıñ 1 qırküyekte Qazaqstan halqına joldauında «Jayılımdıq jerdi tiimdi paydalanu da öte mañızdı» delingen edi. Biraq qazirgi tañda jayılım jerlerdiñ mäselesiniñ şeşilip jatqanı şamalı.

Tülkibas audanı äkimdigi naurız ayında «2022 jılı memorandum arqılı mal jayuğa 23000 gektar jayılımdıq jer telimi josparlanıp, mamandardıñ ortaq jwmısınıñ nätijesinde 17890 gektar jayılımdıq jer telimderimen memarandum tüzildi» dep jariyaladı äleumettik paraqşasında. Iya, keybir şarualar öz jayılımdıq jerlerin ortaq qoldanısqa beruge kelisimin berude. Degenmen, ol mäseleni şeşe qoymadı. Sebebi atalğan jerlerdiñ birazına auıldıñ malı egis alqaptarınan öte almauına baylanıstı jete almasa, birazı tastaq qırlardıñ basında ornalasqan, keybiri tipten mal jayuğa qolaysız jerler.

Şaruağa ne istemek kerek? Maldı qayda jayamız? Osılay jalğasa berse ne boladı? Auıl halqı üdere qalağa köşemiz be? Et pen sütti basqa elderden alamız ba bolaşaqta? Keñ baytaq elimizde jayılım joq pa? Halıqta swraq köp.

Biıl jañadan jasaqtalğan Tülkibas audanınıñ Qoğamdıq keñesi müşeligine ötken 17 azamattıñ arasında nağız el janaşırları men belsendi azamattar bar. Säuir ayında qaralatın eñ bastı mäseleniñ biri jayılım mäselesi. Qazirgi tañda qoğamdıq keñes müşeleri auıldardı aralap, halıqpen atalğan jayılım mäselesin talqılauda. Audan halqına paydası tietin wsınıstar men şeşim joldarın tauıp qoğamdıq keñes müşeleri jergilikti basqaru organdarına jetkizedi degen ümit bar

Türkistan oblısı

Egenberdiev Rustem Beybitwlı