Toqaev VII şaqırılımdağı Parlamenttiñ birinşi sessiyasında ekinşi "reformalar jiıntığın" jariyalap twr. 15 qañtar 2021 jıl. Astana. Foto: Aqorda

Aqparat qwraldarınıñ tikeley qatısuınsız, onlayn efirsiz jabıq jağdayda ötken Parlamenttiñ alğaşqı birlesken otırısında prezident Toqaev söz söyledi. Ol täuelsizdiktiñ 30 jıldığında «naqtı nätijege negizdelgen keşendi reformalar» jürgizuge uäde berdi.

Toqaev tüsinigindegi Parlamenttiñ jwmıs isteu stili

Toqaev jaña şaqırılım müşeleriniñ missiyasın jwqalay söz etti. Onıñ sözinşe, «deputattar ärdayım qoğam tınısın añğarıp, tamırın döp basa bilgeni jön», «kerek» emes.

«Parlament – el müddesi üşin ter tögip, ayanbay qızmet isteytin qaynağan jwmıstıñ ortası. Halqımız bizden oñ özgerister kütetinin ärdayım este wstağan abzal. ...Parlamenttiñ aldında mañızdı eki mindet twr. Bwl – sapalı zañdar qabıldau jäne özekti mäselelerdiñ şeşimin tabatın ortalıqqa aynalu. Jalpı, elimizdiñ zañnama jüyesin keşendi türde jetildiru kerek. ...Parlamenttiñ zañ şığarumen qatar baqılau funkciyası da bar ekenin bilesizder. ...Deputattar halıqtıñ müddesin is jüzinde qorğap, ärdayım tabandılıq tanıtuğa tiis», – deydi prezident.

Sonday-aq, Toqaev sözin «meniñ negizgi wstanımım – qoğamdağı barlıq özekti mäseleler, eñ aldımen, Parlamentte talqılanuğa tiis» dep tolıqtırdı. Bwdan bılay zañ jobaların dayındauğa «qoğam ökilderi men sarapşılar barınşa atsalısuı kerek».

  Toqaevtıñ «reforma» turalı ekinşi paketinde ne bar?

Toqaev bala qwqıqtarın qorğau mäseleleri, «jastardıñ äleumettik qızmetteri» jaylı jäne «äzirge öziniñ äleuetin tolıq körsete almay otır» dep bağalağan Ombudsmen institutı, «Qoğamdıq baqılau turalı», yağni onlayn-peticiya institutı resimdeu bağıtında arnaulı zañ qabıldaudı tapsırdı. Osı saylauda «köppartiyalıqtı damıtuğa jäne parlamentarizmdi nığaytuğa edäuir serpin berdik» dep sanaytın prezident bes jıldan keyin ötetin kelesi şaqırılımda «zañdı tirkelgen partiyalardı aldağı saylaularğa qatısuğa ıntalandıru üşin Mäjiliske ötu şegin 7-den 5% tömendetu kerek» deydi. Saylau jöninde barlıq deñgeydegi saylau byulletenderine «bärine qarsımın» degen nwsqa engizip, audan äkimderin saylaytın kez kelgenin ayttı. Bwğan deyin auıl basşıların saylau turalı bastama köp söz bolğan. Biıl jekelegen auıldıq okrugterde saylau ötedi.

EQIW bayqauşıları «şınayı bäsekesiz jäne demokratiyalıq talaptarğa qayşı ötti» dep bağalağan biılğı saylau onıñ pikirinşe, «sayasi bäsekeni arttıruğa oñ ıqpal etken».

Söz rayına qarağanda reformalaudı soñına deyin jürgizip, «äli de tüytkili tausılmağan» sot jüyesiniñ täuelsizdigin nığayta tüsu kerek. Onıñ aytuınşa, sot jüyesi jabıq korporaciya bolmauğa tiis.

Tağı bir mäsele – aymaqtardağı infraqwrılımdı jaqsartu maqsatında 3,5 mıñnan astam auıldı zamanaui talaptarğa say jañğırtuğa uäde berdi. Sertke sensek, respublikalıq qana emes, auılğa aparatın joldar 100% jöndeletinin aytadı.

Bıltırğı özi jariyalağan sayasi reformalardıñ birinşi böligin  «partiyalarğa jaña mümkindikter wsınıp, elidiñ demokratiyalıq damuına serpin berdi» dep özi bağa berdi. Bügin jariyalanğan reformalardıñ ekinşi böligin äzirleude köptegen sayasi küşterdiñ (parlamentke ötken-ötpegen partiyalar, Wlttıq keñes müşeleri, basqa da sarapşılar – Toqaev)  wsınıs-pikirleri eskerilgen körinedi.

Toqaev söziniñ soñğı böliginde «adam qwqıqtarın tolıq qorğau» jaylı söyledi. Mäsele ayası tek saylau byulleten'indegi qarsılıq punkti men ombudsmen institutı töñireginde şekteldi. Aymaqtardağı jergilikti biliktiñ üstinen köp arız-şağım tüskendikten, ondağı Adam qwqığı jönindegi uäkildiñ apparatın nığaytu qajet. Ol «jañğırudıñ negizgi qağidatı – özgersti evolyuciyalıq jolmen jasau» deydi.

«Azamattardıñ qwqıqtarı layıqtı qorğalmasa, äleumettik-ekonomikalıq twrğıdan damu mümkin emes. Bwl – aksioma, aqiqat»

© Qasım-Jomart Toqaev

Bwğan deyin bıltır Täuelsizdik küni qarsañındağı sözinde Toqaev biıl sayasi reformalardıñ jaña jiıntığı jariyalanatının aytqan. Ol «eldi sayasi twrğıdan jañğırtuğa müddeli» ekenin jetkizip, bwl «Halıq ünine qwlaq asatın memleket» qwruğa, ädilettilik pen teñ mümkindikter qağidatın damıtuğa bağıttalğan elimizdegi demokratiyalıq özgeristerge jaña serpin beredi dep sendiruge tırısqan.

Tipti köktemgi karantin kezinde asığıs-şalajansar qabıldanğan saylau, mitingter jäne partiya qwru turalı zañdardağı özgeristerdi «sayasi reformalardıñ alğaşqı legi» retinde ataydı.

Osı jolğı saylauda keybir aqparat qwraldarı men köptegen täuelsiz baqılauşılar ärtürli şekteulerge wşırap, barlıq öñirlerde kedergilerge tap bolğan. Qoğamdıq wyımdar saylau barısında dauıs beruge qatıstı jüzdegen zañsızdıqtar tirkelgenin aytadı. Sol boyınşa OSK, sot jäne halıqaralıq wyımdarğa şağım tüsirip jatır. EQIW öreskel äri jüyeli kemşilikter orın alğanın, Europa odağı men AQŞ-tıñ Memlekettik departamenti alañdauşılıq bildirgen. Halıqaralıq adam qwqıqtarı saylau küngi adam qwqıqtarınıñ bwzıluın sınap, bilikti öz mindettemelerin orındauğa şaqırğan. Al Qazaqstanmen etene TMD jäne Qıtay bayqauşıları oñ bağalağan edi.

"The Qazaq Times"