Dau joq, Qazaqstan jurnalistikasınıñ öz tarihı, damu jolı, asqan asuı, alğan belesi bar. Eşkimge wqsatpay salğan izimen birge, äli de «ättegen-ay» deytin kemşin twstarınıñ barı da ras. Äsirese, ğalam tarınıñ qauızına siıp keterdey tarıla tüsken qazirgi kezde, bäsekege qabilettilik deytin bir ölşem kez-kelgen eldiñ kez-kelgen salasına bastı sıni ölşemge aynaldı. Twtas älemge ortaq bola tüsken bwl sın elimizdiñ jurnalistika salasına da salmaqtı sınaqtar jüktegendey.

Qazir älem kürdeli geo-sayasi jağdaylardı bastan ötkizude. Til men mädenietterdiñ, sayasi wstanımdardıñ, dini senimderdiñ ayırmaşılıqtarına qaramastan älem elderiniñ tağdırı bir-birine sonşalıqtı tığız baylanısa tüskenin añğarğandaymız. El şekarasınan neşe mıñdağan şaqırım qaşıqtıqtağı qanday da bir äleumettik, sayasi jağdaylardıñ tolqını közdi aşıp jwmğanşa bizdiñ qoğamnıñ da bas qatırar problemasına aynalıp ketip jatır. Anau Tayau-Şığıstağı janjaldar, bizben mülde qatısı joqtay köringen senimder arasındağı jeñis-jeñilissiz qaqtığıstardıñ bizge qalay äser etkenin Süriya (Siriya) jağdayınan keyin anıq bildik. Nemese Jerdiñ arğı betindegi bir ğana nükte Uoll-Stritte bolğan säl ğana özgeris köp ötpey bizdiñ qaltamızğa qalay qol salğanın biletindeymiz. Tipti, geo-sayasattıñ şahmad şeberleri keybir öñirlerde mültiksiz oyın erejelerin özderi dayındap otıratının da añğardıq.

Şın mänisinde, bwnıñ bäri swrapıl soğıs maydanına wqsaydı – qarusız maydan, aqparat soğıstarı. Qarapayım el azamattarına tüsiniksiz bolğan Uoll-Strittegi san-cifrlardıñ özgerisi olardıñ qaltasın qalay jwqartatının, Aziyanıñ sonau batıs jiegindegi nemese Parsı şığanağı, ya bolmasa Oñtüstik qıtay teñizindegi müddelik qayşılıqtardıñ, şahmad oyındarınıñ, ondağı «at jüristeriniñ» bizge qalay, qaytıp äser etip otırğanın qoğam sanasına salıp otıru mindeti eñ äueli jurnalistikamızdıñ, sonıñ işinde halıqaralıq jurnalistikanıñ bastı mindeti.

Biz bwl rette jurnalistikamızğa sın aytudan aulaqpız, tek jurnalistikadağı damıta tüsuge tiisti bolğan halıqaralıq jurnalistika salasınıñ mañızdılığı turalı söz etpekpiz. Atalğan salanıñ damuı tek aqparattardı jetkizu ğana emes onı qalay jetkizu, auditoriyanı aqparatpen qamtamasız etudiñ önimdiligin qalay arttıru täjiribelerine de qatıstı. Sol turasında osı salada qızmet etip kele jatqan äriptesterimizdiñ pikirlerine qwlaq türgen edik. «Azattıq» radiosınıñ Çehiyadağı jurnalisti Ruslan Medelbek atalğan salanıñ mañızdılığın bılay dep körsetedi:

Ruslan Medelbek. Foto: Avtordıñ FB paraqşasınan.

«Qazir jurnalistika janrları tübegeyli transformaciyadan ötip, jaña janrlar payda boldı. Avtobiografiya, oçerk, esse, zametka sındı janrlardıñ ornına Feature Story, Profile, Long news, Explainer, Breaking news, Live blogging sındı janrlar keldi. Bwl jaña janrlar tolıqqandı Halıqaralıq jurnalistika mamandığında oqıtıluı tiis. Bwl – bir. Ekinşiden, BBC, CNN, Al-Jazeera, Euronews, New York Times sındı media alpauıttarınıñ ärqaysındağı maqala jazu, video jasau standarttarın tolıq Halıqaralıq jurnalistika mamandığında meñgeruge boladı. Ärine, ol üşin osı basılımdardı jiti qadağalap, ondağı är materialdıñ işi-sırtın biletin maman qajet».
Bwğan qosa Ruslannıñ pikirinşe, qazirgi kezde jurnalistikadağı köp ğılımi zertteuler halıqaralıq täjiribelermen tığız baylanıstı. Sondıqtan magistraturada kez kelgen ğılımi taqırıp, diplom jazu üşin magistrantqa ya studentke tolıqqanda halıqaralıq jurnalistika standarttarmen jwmıs isteu kerek boladı. Ol jäne qazaqstandıq telearnalar, sayttardıñ köbi älemdik trendterge ilesuge tırısatının, aytalıq, studiya jasaqtaudan tartıp, syujet tekstine deyin bäri qazir halıqaralıq standarttarğa bet alğanına köbirek nazar audaratının aytadı. «Oqırmanğan ya körermenge aqparattı barınşa ıqşam äri jıp jinaqı berude qazir BBC, CNN, Al-Jazeera alda. Osı alpauıttardıñ täjiribesin student halıqaralıq jurnalistika mamandığında meñgermek. YAğni, älemdik trendterdi qadağalap otıratın prodyuser, redaktor, şef redaktorlardıñ köbi Halıqaralıq jurnalistika mamandığın igerui tiis», – dep sanaydı Rusılan Medelbek.

Jurnalistikamızdağı bwl salanı damıtu üşin eñ äueli bilikti mamandar kerek jäne sol mamandı dayındaytın mamandıqtıñ qajettiligi de ayqın körine tüsedi. Halıqaralıq jurnalistika mamandığınıñ qajettiligi turalı «Almatı» arnası qazaq böliminiñ jauaptısı Ümbetäli Meymeş mınaday pikirimen bölisti:

Ümbetäli Meymeşwlı. Foto: FB paraqşasınan.

«Men özim jurnalist retinde, halıqaralıq jurnalistika mamandığı Qazaqstan jurnalistikası üşin auaday qajet der edim. Sebebi, şetel täjiribesi bar, jurnalistikası damığan Batıs täjiribesi bar. Bizge halıqaralıq taqırıpta jazatın, halıqaralıq saraptama da jazatın jurnalisterdiñ qajet ekenin kün ötken sayın anıq bola tüsti. Qazir, gazet bolsın, telearna nemese sayttar bolsın aqparattı öñdep, tübegeyli tüp tarihın zerttep, derek közderdiñ şındığına köz jetkizetin bir emes birneşe tildi meñgergen ämbebap jurnalist mamandarın qajet etip otır. Bwl da bolsa atalğan mamandıqtıñ mañızdılığın körsetse kerek».

Halıqaralıq jurnalistikamızdıñ deñgeyi halıqaralıq arenada jalpı Qazaqstan jurnalistikasınıñ deñgeyin körsetetin jaytter de boladı. Bwl turalı äriptesimiz Ruslan Medelbek pikiriniñ soñında bılay degen edi:
«Mısalğa Halıqaralıq olimpiada komiteti olimpiada oyındarına Qazaqstan jurnalisterine tek 11 akkreditaciya beredi. YAğni, olimpiadağa Qazaqstannan habar taratuğa tek 11 jurnalist bara aladı. Odan artıq jurnaliske rwqsat berilmeydi. Salıstıru üşin aytayın, Gruziyağa 50, Ukrainada 70 jurnalistik akkreditaciya beriledi. Gruziyanıñ jazğı olimpiadadağı jetistigi Qazaqstannan tömen. Ukraina men Qazaqstannıñ sporttağı jetistigi teñ. Biraq olimpiadağa baratın jurnalister sanı Qazaqstanda tömen. Nege? Sebebi Qazaqstan jurnalistikasınıñ deñgeyi sol 11 akkreditaciyağa teñ. Elde jurnalistikasınıñ, sonıñ işinde halıqaralıq arenadağı deñgeyi äli öspegen. Bwl akkreditaciya sanın ösiru üşin ağılşın tilin jetik meñgergen, halıqaralıq standarttardı biletin jurnalist dayındau kerek. Bwl tek bir ğana mısal».

Aqparattıq qauipsizdik twrğısınan da halıqaralıq jurnalistika mamandığınıñ qajettiligi, qajet bolıp qana qoymay joğarı sapağa ie, bilikti mamandarmen jasaqtalğan jauıngerlik toptıñ kerek ekeni bwğan deyin de aytılıp kelgen. Täuelsiz el üşin el azamattarınıñ işki jäne sırtqı situaciyalarğa derbes közqaras pen tanımınıñ boluı tikeley wlttıq qauipsizdikke sayatın mäsele. Körşiles, aqparattıq soğısta tisqaqtı äri bwl jağında basım küşke ie elderdiñ aqparattıq şabuıldarı nemese propagandarlarğa qarsı atalğan salanı damıtu mülde kezek küttirmeydi. Olay deytinimiz, soñğı kezderi art-artınan bolıp jatqan osı tektes oqiğalar elimizdiñ aqparat keñistigi aqparattıq şabuıldar üşin därmensiz ekenin körsetip qoyğanday. Aytalıq, jaña koronavirus epidemiyasına qatıstı AQŞ-Qıtay arasındağı dau-damayğa bizdiñ qalay barıp bas swğıp alğanımız, sonday-aq, älem aqparat keñistiginde tarağan mälimetterdi talğamsız qalay paydalanıp, qalay şoq basıp alğan jağdaylarımız mısal bola aladı. Tipti, bwnday qatelikterdi otandıq iri aqparat qwraldarınıñ jiberip aluı da oylandıratın mäsele. Soğan qosa, soñğı kezdegi Qıtaydağı beyresmi sayttarda jariya bolğan aqparattarğa baylanıstı elimizdiñ resmi jäne beyresmi reakciyaları da bizdiñ elaralıq aqparattıq qaqtığıstardağı täjiribesizdigimizdi tanıta tüsti.

Demek, älemniñ kün sayın qwbılıp, aqparattıq soğıstıñ qarqını üdey tüskeni el işinde köp ret aytılıp jatqanımen, soğan qarsı halıqaralıq jurnalistikanıñ mañızdılığına äli de bolsa tolıq sezinip jatqamız joq. Aqparattıq soğıs pen jahandanudıñ qarqınına qarap otırsaq, tipti bwl salanı, atalğan mamandıqtı damıtu kezek küttirmeydi deuge boladı. Qajetine qaray halıqaralıq jurnalistika JOO-ında bastı nazarğa alınıp, mamandardı jetistirudiñ täjiribelerin izdestirui tiis. Al otandıq BAQ ta bwl sala mamandarın jetildirudi, olardıñ biliktiligin arttırudı qolğa alsa jurnalistikamızdıñ ğana emes, elimizdiñ de bir ketigi jamalar edi.

"The Qazaq Times"