NATO sammiti. Foto: FDP

Dübirli 2022 jıldıñ aldınğı altı ayı ötti, osı jartı jılda älem elderi tayau on jıldıqtarda bolıp körmegen alaspıran qayşılıqtardıñ, qaqtığıstardıñ joğarı deñgeyine kuä boldı. Madritte Soltüstik Atlantikalıq Qauipsizdik wyımınıñ joğarı jetekşileri bas qosıp, dabıralı keñes ötkizui de tegin emes. NATO qazirgi älemdik qauipsizdiktiñ jaña sın qaterlerin özara talqıdan ötkizdi. Anığındı, bwl jiında transatlanttıq älemniñ özara kirigui men birigui küşeye tüsti deuge boladı.

NATO kezekti bas qosuında eñ jaña qauipsizdik sayasatın, jaña strategiyalıq twjırımdamasın jariya etti. NATO-nıñ ortaq şeşimderine qaray otırıp, Reseydiñ Ukrainağa basıp kirui transatlantikalıq integraciyanı küşeytip jibergenin anıq körsetti. Tek ol ğana emes, Reseydiñ aşıq agressiyalıq äreketi Europanıñ da qauipsizdik sayasatın bekemdey tüsti.

Eñ iri qauipsizdik wyım qabıldağan şeşimderdiñ mäni tereñ, mañızı zor. Olardı jeke-jeke taldap saralau sayasattanuşılar men analitikterge köp uaqıt «azıq» boları dausız. Qazirşe keybir sarapşılardıñ «kezekti NATO sammiti – jaña älemdik tärtiptiñ bastaluı» dep sanaytının aytudıñ özi jetkilikti.

Bılay ğoy, NATO äuelden-aq Reseydiñ «atası» Keñes odağınıñ qaupine qarsı qwrılğan wyım. Qazirgi Resey NATO üşin qaşan da bastı qarsılas retinde qala bermek. NATO Şığıs Europağa töngen Resey qaupine qarsı qanday şara qabıldaytının aqparat qwraldarı keñinen taratıp jazdı. Kezekti jiınnıñ zor jañalığı bwl emes, kerisinşe Qıtaydıñ strategiyalıq qarsılas retinde ataluı boldı.

NATO – bügingi älemdegi aldınğı qatarlı ekonomikalıq jäne äskeri äleuetie elderdiñ basın biriktirgen eñ ülken qauipsizdik wyım. Äuelden Reseyge (bwrınğı Keñes odağına) qarsı qwrılğanımen, onıñ özge de kömeski missiyaları bar. Wyımnıñ eñ alğaşqı bas hatşısı Hastings Ismay bir sözinde: «NATO-nıñ maqsatı – Keñes odağın toqtatu, AQŞ-tı wstap twru jäne Germaniyanı basıp tastau», – degen edi. Sol kezdegi jağdayğa negizdelgen osı sözdiñ şınayı mäni «älemdegi küşter tepe-teñdigin saqtau» degenge sayadı.

Varşava şartı men Keñes odağınıñ ıdırauınan keyin osı wyım men odaqqa müşe keybir elder NATO-ğa qosıldı. 2010 jılğa kelgende (Lissabon sammitinde) NATO jağdayı «beybitşilik küyinde» dep sipattaldı. Bwl kezde Resey strategiyalıq qarsılas emes, strategiyalıq äriptestik statusında qarastırıldı. Odan beri de 12 jıl ötip ketti. Älem tağı özgerdi.

Qazir küşter tepe-teñdigin arqılı halıqaralıq tärtip ornatu teoriyasınıñ şañırağı şayqalıp twrğan zaman. Ortada jaña küşter ösip şıqtı, quattı ekonomika men äskeri äleuetke ie, batıstıq demokratiyalıq qwndılıqtarğa say kelmeytin Qıtay sındı derjavalar boy köterdi. Qalıptasu üstindegi bwl derjava jahandıq qwndılıq pen halıqaralıq jüyede öziniñ ıqpalın tanıta bastadı. Ne degenmen de bwrınğı älemdik derjavanıñ mwrageri jäne küşti armiyağa, birşama ozıq qarularğa, sonday-aq, «orıs minezine» ie Resey de belgili deñgeyde agressiyalıq is-qimıldarmen oyandı. Bwlardan tıs wyqıda jatqan Japon, Ündistan sekildi şığıstıq potenciyaldı elder, Iran sındı belsendi orta şığıstıq ümitker köşbasşılar da bar.  Qazirgi älem osı küşterdiñ bärin qamti otırıp, orta ğasırlardağı, tayau zamandağı älemdik küşter tepe-teñdigi, imperiyalıq halıqaralıq tärtipterdi qayta sıntezinen ötkizip, bolıp körmegendey jaña älemdik tärtip ornatuğa tırısıp jatır. NATO kezekti jiında öziniñ jahandıq missiyasın da qayta qaraytını sondıqtan.

Ne üşin Qıtaydıñ strategiyalıq qarsılas retinde ataluı bastı jañalıq? Qıtaydıñ Resey-Ukraina soğısındağı wstanımı Batıs elderiniñ Qıtayğa degen közqarasın özgertkeni dausız. Olar jahandıq qauipsizdik bäske tigilgen jerde Qıtayğa tübegeyli senuge bolmaytınına közderi jetti. NATO sammitiniñ aldında «Ülken jetiliktiñ» jiınında da Qıtay mäselesi bastı taqırıptıñ biri boldı. Aşıq sayasat wstanbaytın, erkin narıqqa jol bermeytin, sonday-aq, Hoñkoñ (Gonkong), Tibet jäne Şıñjañda adam qwqığın ayausız taptaytın Qıtaydıñ jahandıq ıqpalı turalı äñgime boldı.

Sonımen ne kerek, NATO strategiyalıq twjırımdamasında Qıtay alğaş ret qarsılas retinde qaraldı. Ärine, wyım müşeleri arasında Qıtay men Reseydi birdey qarastırğısı kelmeytin elder de bar. Degenmen, endigi jerde Qıtaydıñ äskeri äreketteri NATO jağınan qadağalauda boları anıq.

NATO-nıñ Qıtaydı öziniñ qarsılası retinde tanuı wyımnıñ mindeti men ıqpal kölemin Ündi-Tınıq mwhitı aymağına deyin keñeyteldi. Esteriñizde bolsa, Tramp kezinde AQŞ öziniñ strategiyalıq twjırımdamasın jañartıp, Reseyge qosa Qıtaydı bastı strategiyalıq qarsılası dep atap edi. Sonıñ nätijesinde, AQŞ Orta-Şığıstağı strategiyasın özgerip, Irak, Siriya, Auğanstannan äskerlerin şegindirdi, kerisinşe Qıtay ıqpalı artıp kele jatqan Ündi-Tınıq mwhitına küşterin şoğırlandırdı. Demek, NATO-nıñ endigi belsendiligi de bwrınğıday Soltüstik Atlantika jağalauındağı elderdiñ qauipsizdik mäselesimen ğana şektelip qalmaydı, wyım endi jahandıq belsendilikke ie boladı.

The Qazaq Times